15/11/2014

KOSOVA DHE PLANI I AHTISARIT





Punuar nga Xhevat Bislimi
_____________________



__________________________
    Për të cituar këtë shkrim : 

             Xhevat Bislimi, Kosova dhe Plani i Ahtisarit, Jeta Politike Shqiptare, 2014
___________________________________________________________


PËRMBLEDHJA (ABSTRAKTI)            
                                 
Ideja për të bërë një punim magjistrature për Kosovën dhe Planin e Ahtisarit, më kishte ardhur krejt natyrshëm. Por, një punim shkencor i kësaj natyre kishte edhe “rreziqet” e tij. Kosova dhe zbatimi i Planit të Ahtisarit është edhe sot e kësaj dite një “proces” i papërfunduar. Shpallja e Pavarësisë nuk ia vuri pikën statusit të  Kosovës. Për rregullimin e brendshëm të Kosovës dhe për marrëdhëniet e saj me pushtuesen e saj të deridjeshme, Serbinë, po vazhdojnë bisedimet në  Bruksel. Lëshimet e bëra gjatë këtyre bisedimeve kanë prekur “vijën e kuqe”. Ishte edhe një arsye tjetër që më bënte të luhatesha në përcaktimin tim për këtë temë: mendimi se mund të isha subjektiv në shtjellimin e kësaj teme me interes për Kosovën, për çështjen shqiptare dhe për rajonin. Të qenit bashkëkohanik i këtyre ngjarjeve dhe në një mënyrë a në një tjetër edhe pjesë e tyre që nga vitet e tetëdhjeta mund të më nxirrte subjektiv dhe mund ta dëmtonte këtë punim. Mirëpo, e binda veten se të qenit pjesë e këtyre zhvillimeve tridhjetë  e sa vjeçare në Kosovë duhet kuptuar më shumë si përparësi për një punim magjistrature. Më ndihmoi dhe më inkurajoi edhe përkrahja që mora nga mentori im, profesori i nderuar, Jonuz Abdullai.

Shqiptarët (pellazgët-ilirët-arbërit) për shumë studjues dhe autorë, janë populli më i vjetër në  Evropë e më gjerë. Debati për prejardhjen, gjuhën dhe qytetërimin e tyre vazhdon edhe sot e kësaj dite. Lashtësia dhe autoktonia e tyre në Iliri-Ballkan kundërshtohet me lloj-lloj teorishë dhe me lloj-lloj argumentesh “shkencore”, sidomos nga studjuesit e vendeve fqinje, të cilat kanë  pushtuar më shumë se dy të tretat e tokave të Shqipërisë. Artikuj, raporte, elaborate dhe libra të shumtë, në funksion të teorive që mohojnë autoktoninë e shqiptarëve, janë bërë nga qarqe intelektuale, akademike dhe shtetërore të Serbisë. Në themel të këtij përkushtimi dhe angazhimi shtetëror, politik, propagandistik e “shkencor” ishte ideja, “argumenti” dhe teoria që përpiqej të provonte se shqiptarët kishin ardhur në Kosovë në shek XVII! Kjo literaturë me qëllime dhe porosi kryekëput shoviniste përkthehej dhe shpërndahejë edhe nëpër botë. Me këto teori Serbia dhe sivllezërit e saj kërkonin t’i arsyetonin dhe t’i përjetësonin pushtimet, spastrimet dhe sllavizimin e tokave të Shqipërisë. Të njëjtën gjë bënte edhe Athina zyrtare dhe shovinizmi grek. Kjo edhe është arsyeja që kreun e parë të këtij punimi ia kam kushtuar lashtësisë dhe prejardhjes së popullit shqipatar në përgjithësi, si dhe Dardanisë-Kosovës në veçanti. Ashtu si nuk mund të ndahet dhe as të kuptohet Dardania pa Ilirinë, edhe Kosova nuk mund të ndahet dhe të kuptohet pa Shqipërinë, sepse është pjesë e pandashme e çështjes shqiptare dhe e Shqipërisë. Por, pushtimi dhe copëtimi e ricopëtimi i tokave të pushtuara të Shqipërisë midis vendeve fqinje ka imponuar përpjekje dhe çasje të ndara për këto krahina dhe toka të Shqipërisë.
Kosova, edhe kështu e rrudhur pas copëtimeve dhe ricopëtimeve të saj, përbënte njërën prej hallkave kryesore të zgjidhjes së çështjes shqiptare në Iliri-Ballkan. Ndoshta edhe pozita e saj në zemër të Ilirisë e “favorizonte” atë për të qenë krahina më e dëshiruar nga shovinistët serbo-maqedono-malazezë, nga njëra anë, dhe në ballë të përpjekjeve për liri, nga ana tjetër. Qytete dhe fshatra të tëra të Kosovës-Shqipërisë u pushtuan dhe u spastruan e sllavizuan gjatë luftës serbo-turke 1876-1878 (rreth 11.000 km katrore). Dhuna, terrori dhe gjenocidi për qëllime të spastrimit të tokave të Shqipërisë nga shqiptarët dhe të sllavizimit të tyre vazhduan edhe gjatë luftrave ballkanike dhe deri në ditët tona. Pas LDB Kosova u copëtua dhe u nda midis Republikës së Serbisë, asaj të Maqedonisë dhe Malit të Zi. Një pjesë e saj (10878 km katrore) u la si “oblast” (rreth) e më vonë u bë krahinë autonome me status të dyfisht kushtetues: element konstitutiv i federatës jugosllave dhe pjesë e Republikës së Serbisë.
Përpjekjet e pjesës së pushtuar të popullit shqiptar për të mbijetuar në tokën e tyre dhe për t’u çliruar nga zgjedha e rëndë e robërisë nuk kishin pushuar për asnjë çast. Krijimi i shtetit shqiptar qoftë edhe në më pak se një të tretën e Shqipërisë (28740 km katrore) e bënte më të lehtë ekzistencën dhe qëndresën e krahinave të pushtuara. Ç’është e vërteta ishte një shtet i vogël dhe i pafuqishëm, por ishte dhe mbeti shpresa, besimi, mbështetja dhe forca e vetme për çlirimin e trojeve të robëruara. Me përpjekje, mund e flijime të mëdha pozita e shqiptarëve në Jugosllavi ishte përmirësuar gjatë viteve të shtatëdhjeta, por ishte larg asaj që pretendonte dhe që i takonte popullit shqiptar të pushtuar nga Jugosllavia. Shpërthimi i demonstratave të 11 Marsit 1981 e tronditi në themele Jugosllavinë  dhe “jugosllavizmin” e saj. Me këto ngjarje, falë edhe Tiranës zyrtare, Kosova dhe çështja shqiptare në Jugosllavi u ndërkombëtarizua. Nuk vonoi shumë (as një dekadë) dhe Jugosllavia federative u shpërbë. Shqiptarët nuk qenë të përgatitur dhe të fuqishëm që krahas me popujt tjerë të shkëputeshin dhe të pavarësoheshin nga Jugosllavia dhe nga republikat që deri atëherë e përbënin atë. U dasht të kalonte gati një dekadë që kombi shqiptar të nxirrte nga gjiri i tij një forcë të armatosur, Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, për çlirimin e tokave të pushtuara të Shqipërisë. Përpjekjet e armatosura dhe ato politiko-diplomatike me kohë u kufizuan vetëm në çlirimin e Kosovës administrative. Lufta Kundërpushtuese Çlirimtare e UÇK-së dhe e mbarë kombit shqiptar i detyroi Fuqitë e Mëdha (Grupin e Kontaktit) që të organizonin një Konferencë Ndërkombëtare për ta mbyllur këtë luftë shqiptaro-serbe, e cila me flakët e saj kërcënonte rajonin dhe Evropën. Marrëveshja që doli nga Konferenca e Rambujes ishte e padrejtë për shqiptarët. Ajo pati vetëm një të mirë: bombardimet e Serbisë nga NATO-ja dhe përfundimin e luftës. Ky edhe ishte qëllimi i parë dhe i fundit i këtyre bombardimeve. Çështja shqiptare e Kosovës dhe rëndësia e saj për qëndrueshmërin dhe paqen në rajon u dëshmua edhe me ndërhyrjen e NATO-s. Marrëveshja e Rambujes u bë edhe bazë e të gjitha dokumenteve dhe akteve tjera ndërkombëtare për Kosovën.
Në përputhje me Rezolutën 1244 në Kosovë u vendosën trupat e NATO-s,-KFOR-i, dhe administrata ndërkombëtare e OKB-së, UNMIK-u. Kjo me qëllimin e rivendosjes së paqesë në këtë krahinë dhe parandalimin e përshkallëzimit të luftës në rajon. Sepse çështja e pazgjidhur shqiptare nuk mund të kufizohejë dhe as të përmblidhej vetëm me Kosovën. Hiç më e mirë nuk ishte as pozita e shqiptarëve tashmë nën Maqedoni, nën Mal të Zi dhe e atyre nën Serbi (Kosova Lindore). Të mos flasim për arvanitasit-shqiptarët nën Greqi, të cilët nuk gëzojnë asnjë të drejtë kombëtare. Ndoshta këtu edhe duhet kërkuar shkakun e vërtetë të ndërhyrjes së NATO-s dhe shkakun e vendosjes së trupave të saj e të administratës së OKB-së në Kosovë e jo në vendin që ishte shkaktari i të gjitha tragjedive në Iliri-Ballkan, në Serbi.
Afati tre ose pesë vjeçar i qëndrimit të UNMIK-ut në Kosovë nuk po respektohej. Statusi i Kosovës po shtyhej dhe zgjidhjes së kësaj çështjeje nuk po i shihej fundi. Bota sikur kishte çështje më të rëndësishme për të zgjidhur e për të mbyllur. Edhe klasa politike e Kosovës nuk u tregua e zonja për ta marrë në dorë fatin e Kosovës dhe për ta imponuar zgjidhjen më të mirë për shqiptarët. Një klasë politike e re, e përçarë dhe, një  pjesë e saj edhe e kapur, nuk mund të bënte më shumë. Tirana zyrtare, ajo që duhej të ishte më e zëshme, më e qartë, më e vendosur dhe më e organizuar përkrah krahinës së saj, Kosovës, pothuaj se dështoi! Ndërsa, Serbia, e mbështetur nga mikja e saj historike, Rusia, dhe nga aleatët e saj po e merrte veten dhe po i shfaqte gjithnjë e më hapur dhe më me agresivitet pretendimet e saj për t’u mos u larguar nga Kosova. Karta më e mirë dhe më e fuqishme në duart e saj u bë pakica serbe, kisha ortodokse “serbe” dhe trashëgimia kulturore “serbe” në Kosovë. Loja me këtë kartë u pranua jo vetëm nga Fuqitë e Mëdha (qendrat e vendosjes botërore), por ajo lojë u pranua me një mendjelehtësi të pa parë edhe nga klasa politike e Kosovës dhe nga institucionet e saj unmikiane.
Bisedimet e Vjenës prodhuan Planin e Ahtisarit, i cili në përmbajtje (madje edhe në formë) nuk dallonte nga Plani i Serbisë për Kosovën i prillit 2004! Me këto bisedime dhe me mjete politike e diplomatike Serbia ia doli të krijonte komuna serbe ose me shumicë serbe në Kosovë, zona të mbrojtura dhe eksterritore! Madje, me këto bisedime edhe qyteti i Mitrovicës u nda në dy pjesë dhe u organizua në dy komuna të veçanta (jugore dhe veriore), duke u bërë TURPI i klasës politike në Kosovë, i Evropës dhe i Fuqive të Mëdha! Me këto zgjidhje pakica serbe po fitonte statusin e një populli shtetformues, ndërsa Serbisë po i garantohejë prania e saj dhe e interesave të saj në Kosovë. Madje, Serbia po bëhej “ortake” në Kosovë! Këto zgjidhje morën formën dhe përmbajtjen e nevojshme dhe të pretenduar nga Serbia dhe miqtë e saj me bisedimet shtesë në Bruksel gjatë këtyre dy viteve. Këto bisedime po rrumbullakojnë krijimin e entitetit autonom serb në Kosovë me lidhje të veçanta me Serbinë dhe me Serbinë brenda Kosovës!
Ky status i pakicës serbe dhe ky “partneritet” i Serbisë në Kosovë përbën kërcënim të përhershëm për sigurinë, paqen dhe qëndrueshmërinë e Republikës së Kosovës. Prandaj, populli shqiptar i Kosovës, që përbën mbi 90% të popullsisë, institucionet e Republikës dhe shteti shqiptar (Republika e Shqipërisë), në bashkëpunim të ngushtë me miqtë tanë, duhet të fillojnë të mendojnë, të organizohen dhe të përgatiten në mënyrë adekuate për t’i përballuar këto zgjidhje të rrezikshme për Kosovën dhe për paqen në rajon. Tirana dhe Prishtina duhet të gjejnë rrugët dhe mjetet adekuate për t’i mbajtur nën kontroll këto zgjidhje dhe për ta nxjerrë Serbinë nga Kosova. Krahas ecjes në rrugën e integrimeve evropiane, Tirana dhe Prishtina (pa i harruar krahinat tjera shqiptare) duhet të ecin sigurtë edhe në rrugën e integrimeve kombtare. Ribashkimi i kombit shqiptar në një shtet të vetëm do të duhej të ishte objektiv kombëtar, sepse kjo është zgjidhja që garanton paqe, siguri dhe qëndrueshmëri të përhershme në Iliri-Ballkan. Zgjidhja e plotë e çështjes shqiptare është interes afatgjatë edhe i vendeve dhe popujve fqinjë, të cilët do të “çliroheshin” njëherë e pëgjithmonë nga shqiptarët dhe do të bashkëjetonin në paqe dhe harmoni fqinjësore në familjen e madhe evropiane.
                                                         

HYRJE


Kosova prej shkëputjes së dhunshme nga trungu i saj, Shqipëria, ka kaluar nëpër disa periudha, sisteme dhe organizime të ndryshme politike, territoriale dhe administrative të pushtuesit. Shembja dhe shpërbërja e Jugosllavisë Kosovën e gjeti me kufijtë që ka edhe sot, me kufijtë që kishte vendosur Jugosllavia e Titos pas copëtimit të tokave të pushtuara shqiptare nën Jugosllavi në disa Republika jugosllave. Lufta e armatosur për çlirimin e Kosovës pas një dekade heqjeje të autonomisë në mënyrë të dhunshme nga Jugosllavia e Miloshevicit dhe dhjetë viteve rezistencë paqësore fitoi edhe përkrahjen e SHBA-së, të Evropës dhe botës demokratike. Çështja e çlirimit të Kosovës nga një çështje kombëtare shqiptare, nga një konflikt shqiptaro-serb tani po ndërkombëtarizohej dhe fitonte përmasa ushtarake, juridike dhe politike ndërkombëtare. Ndërhyrja dhe angazhimi i NATO-s, pas Marrëveshjes së Rambujes, kundër forcave pushtuese të Serbisë përbën në vete një precedent në marrëdhëniet ndërkombëtare përderisa parimi i integritetit territorial dhe mos ndërhyrjes në punët e brendshme të një shteti sovran tejkalohej nga parimi i intervenimit humanitar të konceptualizuar nga ata që quhen “French Doctors” në vitet 70-ta. Njëkohësisht, pas përfundimit të luftës së ftohtë dhe luftës së Gjirit në marrëdhëniet ndërkombëtare koncepti i mbrojtjes së “sigurisë kolektive” të shteteve të OKB-së del në dritë si parim normativ në dy rezoluta të Këshillit të sigurimit mbi Bosnjën dhe Somalinë në vitin 1992 dhe shërben si tjetër bazë normative për ndërhyrje ushtarake. Nëse ndërhyrja ushtarake e NATO-s u bë pa një vendim të Këshillit të Sigurimit, duke përshpejtuar dëbimin e forcave pushtuese serbe nga Kosova, ajo u miratua a posteriori pas përfundimit të Luftës me Rezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit-OKB-së dhe me Marrëveshjen e Kumanovës. Në pajtueshmëri me këtë Rezolutë në Kosovë u vendosë Administrata e OKB-së-UNMIK-u. Pra, rasti i Kosovës mund të thuhet se përbën një risi që nga ndërkombëtarizimi i çështjes së saj me intervenimin e NATO-s, ku rreth saj dhe për te ballafaqohen ushtarakisht, diplomatikisht e juridikisht interesat e fuqive të mëdha në një konflikt pas luftës së ftohtë dhe bipolarizimit të saj, një konflikt që në të drejtën ndërkombëtare klasike do të quhej i brendshëm, por që ndërkombëtarizohet me doktrinën e “French Doktors” në emër të së drejtës humanitare dhe në emër të konceptit të ruajtjes së “sigurisë kolektive” të vendeve anëtare të OKB-së. Rezoluta 1244 jepte një kuadër ligjor dhe legalizim a posteriori të luftës së Kosovës, duke vënë Kosovën nën protektoratin e UNMIK-ut, i cili zgjati shumë vite më shumë se që ishte paraparë me Marrëveshjen e Rambujes. Zgjidhja e statusit të Kosovës, për arsye dhe rrethana të brendshme e të jashtme, u zgjatë përtej pritjeve të shqiptarëve përderisa Kosova shndërrohej në një konflikt të ngrirë post-sovjetik, të cilin Rusia pretendonte ta balanconte me çështjen e zgjidhjes së statusit të territoreve kaukaziane (Abkazi, Oseti, etj). Bisedimet Kosovë-Serbi me ndërmjetësimin e të dërguarit special të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, Marti Ahtisari, u përmbyllën me kompromise të dhimbshme për shqiptarët. Organizimi dhe zhvillimi i bisedimeve midis Kosovës (Grupit Negociator) dhe Serbisë në Vjenë, të ndërmjetësuara (bashkërenduara) nga Ahtisari, patën për rezultat dokumentin gjithëpërfshirës për Kosovën, që u quajt Pakoja ose Plani i Ahtisarit.  Ky Plan u “pranua” dhe miratua edhe nga Kuvendi i Kosovës, kurse Kuvendi i Serbisë e hodhi poshtë si të papranueshëm. Rusia paralajmëroi se do ta kundërshtonte këtë Pako ose dokument të Ahtisarit, i cili parashikonte edhe një pavarësi të kushtëzuar për Kosovën. Prandaj, ky dokument nuk u miratua në KS të OKB-së. Me Planin-Pakon e Kryetarit Ahtisari është e lidhur ngushtë edhe pozita ndërkombëtare e Kosovës.
Krijimi i komunave serbe dhe lidhjet e tyre «speciale» me Serbinë, si dhe kishat, monumentet dhe zonat e mbrojtura “serbe” në Kosovë ishin një zgjidhje e imponuar dhe e papranueshme për shqiptarët dhe për qëndrueshmërinë afatgjate të gjendjes në Kosovë. Njëkohësisht, përderisa shqiptarët bën të gjitha kompromiset e mundshme, mbetej pezull çështja e Veriut të Kosovës, e cila iu nënshtrua një sërë takimesh shqiptaro-serbe në Bruksel si dhe “çështje teknike” tjera që kanë të bëjn me fusha të organizimit të brendshëm të Kosovës: ekonomisë, pronës, energjisë, telekomit, etj. Plani i Ahtisarit, që pretendonte të ishte zgjidhja përfundimtare e statusit të Kosovës, rezulton të mos ishte përfundimtar mbasi mospranimi i tij nga Rusia pengon miratimin nga Këshilli i Sigurimit dhe njohjen e Kosovës si shtet në OKB përkundër njohjes së saj nga 105 shtete, sipas Ministrisë së punëve të jashtme të Kosovës. Rusia me luftën e saj në Gjeorgji përkrah separatistëve të Osetisë Jugore në Gusht 2008 dhe njohjen unilaterale të Pavarësisë së Osetisë dhe Abkhazisë më 26 Gusht nga Presidenti Medvedev, shtatë muaj mbas Pavarësisë së Kosovës, sikur donte të lidhte çështjen e konflikteve të ngrira post-sovietike me çështjen e Kosovës përball rivalit amerikan. Ndërsa që nga fillimi i bisedimeve të reja me Serbinë në Bruksel flitet për një “Ahtisari plus” për Veriun e Kosovës, i cili është bërë pjesë e bisedimeve shqiptaro-serbe në Bruksel, por edhe pjesë e deklaratave të përfaqësuesve perëndimor dhe rusë. Me planin e Ahtisarit Kosova u bë një Shtet me Pavarësi të mbikëqyrur, i cili nuk ushtron sovranitetin e tij në një të tretën e territorit të saj, gjersa bisedimet e reja në Bruksel bëhen edhe për çështje të brendshme të Kosovës. Në aspektin e subjektivitetit ndërkombëtar Rusia duket se ka arritur të imponojë një status quo, duke penguar anëtarësimin e Kosovës në të gjitha organizatat rajonale, evropiane e ndërkombëtare ku nevojitet njohja nga OKB-ja e një shteti. Atëherë bëhet e nevojshme të studiohet kuadri i “Pavarësisë” së propozuar nga Plani i Ahtisarit për Kosovën dhe si u definua ky kuadër nga pozita ndërkombëtare e Kosovës dhe raporti i forcave ndërmjet superfuqive botërore dhe fuqive rajonale.
Në këtë hulumtim do të shohim se kompromisi paqësor me Planin e Ahtisarit ishte rezultat               kryesisht i raportit të forcave midis Fuqive të Mëdha dhe i pafuqishmërisë së shqiptarëve për ta zgjidhur vetë çështjen e tyre kombëtare. Por se mospranimi i kompromisit nga shtete të mëdha si Rusia dhe Kina bën që çështja e subjektivitetit të plotë të brendshëm dhe  ndërkombëtar të Kosovës të mbetet ende sot peng i raportit të forcave ndërmjet superfuqive botërore, që kanë ulëse të përhershme në Këshillin e Sigurimit të OKB. Me Planin e Ahtisarit                       është ndërtuar një shtet me sovranitet të kushtëzuar, i cili në rregullimin e tij të brendshëm nuk mund të jetë funksional derisa integrimi i Veriut kushtëzohet nga bashkëpunimi (vullneti) i shtetit serb. Qëndrueshmëria dhe funksionaliteti i Republikës së Kosovës kërcënohet edhe nga krijimi i entitetit serb, i cili, i mbështetur nga Serbia, do të “kontrolloj” rreth 30% të tokës së Kosovës. Serbia përmes pakicës serbe, kishës dhe monumenteve kulturore e fetare “serbe” ka “siguruar” (tash për tash) praninë e saj në Kosovë dhe kjo është e rrezikshme për sigurinë         dhe qëndrueshmërinë e Republikës së Kosovës.

                                                           

KREU I


VËSHTRIM HISTORIK PËR KOSOVËN


1.1 Kosova sot

Republika e Kosovës, në të cilën shqiptarët përbëjnë shumicën absolute të popullsisë (93%), sot ka një sipërfaqe prej 10887 km katrore. Kosova shtrihet në brendësi të Siujdhesës Ilirike-Ballkanike midis Republikës së Shqipërisë (shtetit AMË) në Perëndim, Malit të Zi në Veriperëndim, Serbisë në Veri e Lindje dhe Maqedonisë në Jug e Juglindje. Në Kosovë kryqëzohen rrugë të rëndësishme tokësore që shkojnë në drejtim të Adriatikut (nëpërmjet Luginës së Lepencit dhe Grykës së Kaçanikut) e Pellgut të Danubit dhe Evropës Qendrore (nëpërmjet Luginës së Ibrit). Dardania-Kosova ishte dhe mbeti krahina qendrore e Ilirisë-Ballkanit. Në këtë krahinë ilire-shqiptare gjatë gjithë historisë u përplasën dhe kryqëzuan jo vetëm interesat e rajonit, por edhe ato të Fuqive të Mëdha. Edhe në kohën tonë në Kosovë rrihen e përplasen interesat e Fuqive të Mëdha. Kjo u provua më së miri me Luftën e fundit Kundërpushtuese dhe Çlirimtare të UÇK-së dhe me ndërhyrjen e NATO-s (e para ndërhyrje ushtarake e NATO-s). «Kosova është aq e rëndësishme, në pikëpamjen gjeopolitike dhe gjeo-rajonale, sa mund të shkaktojë tronditjen nga themelet të «rendit të ri botëror» që u vendos pas ndryshimeve ideologjike në Lindjen ish-komuniste», shkruante publicisti dhe studjuesi i njohur, Shaban Sinani.[1] Përballja në Kosovën shqiptare dhe për te, po vazhdon edhe sot e kësaj dite. Përveç kësaj, Kosova është edhe njëra ndër zonat më të pasura të Evropës me minerale.
Kosova ndahet në dy pjesë të mëdha, të cilat emërtohen krahina ose makro-rajone: Fushë-Kosova ose Rrafshi i Kosovës dhe Rrafshi i Dukagjinit. Relievi është në përgjithësi malor. Lartësia mestare është 810 m. Maja më e lartë është ajo e Gjeravicës (2656 m). Viset malore zënë 63% të sipërfaqes së përgjithshme. Relievi i Kosovës është i larmishëm. Njësitë kryesore të relievit malor janë: Alpet Shqiptare (Bjeshkët e Nemuna), Vargmali i Sharrit, Kopaoniku, Vargmali i Drenicës dhe zona malore në juglindje dhe lindje të Kosovës. Brenda kësaj unaze malore shtrihen Fusha e Kosovës, Rrafshi i Drenicës, Rrafshi i Dukagjinit dhe disa fusha me përmasa më të vogla. Klima është kryesisht kontinentale mesatare. Klima dhe temperaturat në Kosovë janë të ndryshueshme gjatë katër stinëve të vitit.
Pasuritë ujore të Kosovës janë të mëdha, por ato shfrytëzohen pak në ekonomi. Lumenjtë janë ujëshumë dhe të vrullshëm. Republika e Kosovës është nyjë e rëndësishme hidrografike e Siujdhesës Ilirike. Sipas regjistrimit të parë të pas LDB (1948) Kosova kishte 733.000 banorë. Rritja natyrore e popullsisë shqiptare është 3,4% (zë vendin e parë në Evropë). Rritja absolute mesatare vjetore e popullsisë është 34.000 veta (1971-1981).[2] Shtimi më i shpejtë i popullsisë u vu re në periudhën 1961-1991 kur popullsia e Kosovës është shtuar me 1 240 000 banorë ose me 41 000 banorë në vit, sepse shpërngulja e shqiptarëve për në Turqi u ndërpre dhe ritmet natyrore të shtimit të popullsisë u rritën shumë. Pas vitit 1991, ritmet e shtimit të popullsisë janë zvogluar, si pasojë e rritjes së emigracionit të popullsisë për shkak të dhunës së ushtruar mbi te nga regjimi serb, dhe i zvoglimit të ritmeve të shtimit natyror të popullsisë.

1.2 Vazhdimësia pellazge-ilire-shqiptare në Dardani-Kosovë

Njëra prej krahinave më të mëdha dhe më të njohura të Shqipërisë, Kosova, ruan dëshmi e monumente arkeologjike nga fillimet e neolitit (mijëvjeqari VI p.e.r.) e deri në mesjetën e zhvilluar që provojnë se ajo është banuar në vazhdimësi nga pellazgët-ilirët-arbërit-shqiptarët. Qysh në kohën e hekurit, Kosova ka qenë e banuar nga ilirët dardanë, territori i shtrirjes së të cilëve ishte shumë më i gjerë nga ky që zë sot Republika e Kosovës. Iliria përmendet për herë të parë në gjysmën e II të shek. IV p.e.r. nga Demosteni. Krahinat më të rëndësishme të Ilirisë ishin: Liburnia, Dalmatia, Autara, Dardania, Ardia, Labia, Partha, Penestia, Pajonia, Lynku, Dasaretia, Atintania, etj. Gërmimet arkeologjike e burimet historike dëshmojnë se dardanët në kohën historike formuan shtetin e tyre dhe arritën një zhvillim të dukshëm ekonomik e shoqëror. Shteti Dardan shfaqet në histori në shekullin e IV p.e.r., 2400 vjet më parë, kur maqedonasit sulmuan shtetin ilir.[3] Kultura materiale e shpirtërore e ilirëve të Dardanisë ka qenë e njëjtë me atë të Ilirisë Jugore. Të dhënat e bollshme provojnë vazhdimësinë iliro-shqiptare në të gjitha trevat e banuara sot nga popullsi kompakte dhe se një nga vatrat e formimit të shqiptarëve dhe të shqipes ka qenë, pikërisht Dardania. Ka autorë tjerë që e kërkojnë shqipen dhe përpiqen ta argumentojnë mijëra vjet para Dardanisë, menjëherë pas zhdukjes së Atlantidës (12 000 vjet më parë). Njëri prej tyre është italo-arbreshi i njohur, Xhuzepe Katapano, i cili “provon” se THOT-I, një nga perënditë më të lashta të Egjiptit dhe krijues i hieroglifeve, është me prejardhje pellazge (iliro-shqiptare) dhe fliste shqip. Për këtë ai sjellë argumente mjaft bindëse dhe me interes për shkencën e gjuhësisë. “Thoti është themeluesi i shkencës së lashtë, fetare sa edhe laike, krijuesi i muzikës, shpikësi i lirës dhe i shkrimit, autoriteti i papërsëritshëm i notës së duhur, i shenjës së saktë, i fjalës së përpiktë të pagabueshme, i këshillës së urtë shpëtuese. Ai, qoftë te egjyptianët qoftë te helenët, kishte edhe funksionin e ndërmjetësit, përkatësisht mes Zotit Një-Atum ose Zeusit dhe njerëzve”.[4] Kosova e sotme si vazhdimësi e Dardanisë së lashtë ilire dhe pjesë integrale e trungut shqiptar, ka një pozitë tejet të volitshme gjeostrategjike duke u shtrirë mu në qendër të Siujdhesës Ilirike të quajtur më vonë “Ballkan” nga invaduesit aziatik–turqit sulxhukë. Prandaj, mu kjo pozitë e volitshme gjeostrategjike dhe pasuritë e mëdha nëntokësore me të cilat e ka dhuruar natyra Kosovën dhe trevat tjera shqiptare, ishin mbështetje e zhvillimit të Dardanëve ilirë që kishte arritur një shkallë të lakmueshme të zhvillimit shoqëroro-ekonomik para dhe pas Epokës sonë. Mirëpo, mu kjo pozitë e volitshme gjeostrategjike dhe pasuritë e mëdha natyrore ishin bërë edhe objekt lakmie dhe grabitjeje nga perandori, mbretëri, nga fuqitë e mëdha dhe nga shtetet fqinje grabitqare.

Dardanët, sipas të dhënave të autorëve antikë, janë bijë të pellazgëve, të cilët kishin një shtrirje të gjerë nga Evropa Qendrore deri në Azi të Vogël, në Itali dhe Afrikë të Veriut. Sipas Homerit, dardanët ishin themelues të Trojës, ndërsa Virgjili thotë se dardanët ishin edhe themelues të Romës. Sipas mitologjisë, Dardani ishte bir i Zeusit dhe Elektrës, bijës së Atlasit si dhe i vëllai i Jezonit dhe i Harmonisë. Sipas Homerit, Dardanin e lindi së pari Zeusi rembledhës. Dardani lindi pastaj një bir, mbretin Erikthon. Dardani, të cilin biri i Kronit e donte mbi të gjithë djemtë.[5]  Dëshmi tjera për dardanët na vijnë edhe nga Hesiodi, Euripidi, Herodoti, etj. Për pellazgët dhe qytetërimin e tyre parahelen, ashtu sikur edhe për dardanët dhe fiset tjera ilire si bijë të pellazgëve, ka fakte, të dhëna, dëshmi, autorë dhe teori të ndryshme që kundërshtojnë njëra-tjetrën. Por, vazhdimësia pellazge-ilire-shqiptare po dëshmohet dhe po gjenë mbështetës të shumtë në kohën e sotme.


Kosova e sotme përbënte zemrën e trojeve dardane. Shteti i fuqishëm i Dardanisë përfshinte Kosovën e sotme, Maqedoninë dhe Serbinë jugore. Ilirët dhe fisi i tyre, dardanët, ishin ndër popujt e parë që përqafuan krishterimin. Literatura e parë sakrale në Ilirik ishte sjellur nga iliri i njohur, Shën Pali, në vitin 59 para erës sonë. Ndërsa martirët e parë të krishterimit në Ilirik ishin dardanasit Flori dhe Lauri nga Ulpiana. Shenjëtor i parë nga Iliriku ishte Shën Jeronimi (347-420), i cili ishte edhe përkthyesi i parë i Biblës në gjuhën latine. Po nga ky popull dhe nga ky vend, Iliriku, ishin edhe perandorët e famshëm Konstantini, Justiniani dhe disa perandorë të Perandorisë romake, si Diokleciani, etj. Ky popull indoevropian [dardanët] u shpërngul në drejtim të perëndimit në Azinë e Vogël dhe e lidhi fatin e vet ngushtësisht me Trojën, një nga portat e së cilës mori emrin "Porta Dardane", ndërsa ngushtica pranë Gadishullit Ballkanik u quajt Dardanelet. Në radhët e aleatëve të Trojës ishin edhe "pellazgët fisnikë", që, ndoshta, ishin po ata luftëtarë, të cilët njiheshin gjithandej si "pellazgët e ashpër nga tokat pjellore të Larisës".[6]Prejardhjen parahistorike të popullit shqiptar nga pellazgët përpiqet ta dokumentojë edhe studjuesi i njohur, Spiro Konda, përmes gjetjeve arkeologjike, toponimeve, etj. Midis tjerash ai shkruan se “zbulimet arkeologjike nxjerrin në dritë jetën e atyre popujve parahistorikë, ndërsa toponimitë tregojnë edhe emrin edhe gjuhën që flisnin, pra edhe kombësinë e tyre”. [7]


1.3 Mesjeta dhe periudha e pushtimit serb

Duke filluar nga shek VI Dardania, ashtu si e gjithë Iliria, u bë arenë e inkursioneve të fiseve të ndryshme sllave dhe avare. Dyndja e fiseve sllave në Iliri pati pasoja të rënda për popullsinë vendase-ilire. Duke patur si synim pushtimin e dy qendrave të rëndësishme bizantine-ilire, Selanikut dhe Konstantinopojës, sllavët lëvizën drejt jugut nëpërmjet luginave të Moravës e Vardarit, kështu që Kosova e sotme dhe viset tjera rreth saj i shpëtuan valës kryesore të dyndjeve sllave-avare që rrudhi trevat me popullsi ilire. Më pas ekspansioni mesjetar serb (shek. XII-XIV), si dhe pushtimi nga Serbia që në shek. XIX i viseve VL dhe i territoreve tjera veriore të banuara nga popullsia shqiptare u shoqërua me depërtime popullsish sllave dhe solli ndryshime etnike në klasën sunduese, në aparatin shtetëror, ushtarak e kishtar. Gjatë shek. IX-XII në Iliri pati zhvillime të reja. Dardania-Kosova që ndodhej nën sundimin bizantin në fund të shek. IX u pushtua nga shteti bullgar i car Simeonit (893-927). Deri në vitin 1185 Kosova ishte herë nën sundimin bullgar dhe herë nën sundimin bizantin. Në këtë vit (1185) Kosova e sotme dhe disa vise tjera veriore u pushtuan nga Serbia e Nemanjëve, e cila po zgjerohej me shpejtësi drejt Ilirisë-Ballkanit Jugor.[8] Vendosja e sundimit serb në Kosovë shënoi një periudhë të vështirë për popullsinë vendase, për arbërit-shqiptarët. Kolonizimi sllav i Kosovës para pushtimit osman nuk arriti të ndryshonte fizionominë etnike të krahinës, ndonëse solli një ngushtim të hapësirës gjeografike dhe gjuhësore të shqiptarëve. Trysnia dhe dhuna serbe për asimilimin e popullsisë vendase shënoi kulmin gjatë sundimit të Dushanit (i vetëshpallur car). Rol të dorës së parë dhe mekanizëm i rëndësishëm i kësaj dhune u bë Kisha serbe. Politika e konvertimit dhe e serbizimit të emrave nuk ishte pa rezultate.[9] Bashkësi të tëra shqiptare u sllavizuan-serbizuan. Me dhunë e terror serbët përvetësuan edhe kishat shqiptare (katolike) dhe i shndërruan-përshtatën në kisha ortodokse serbe. Politikat asimiluese dhe shfarosëse serbe përmblidhen më së miri në Kodin e Stefan Dushanit (1349) ku, midis të tjerash shkruhet: “Lidhur me herezinë latine…, në qoftë se ndokush nuk dëgjon të konvertohet e të kthehet në besimin e vërtetë, ai do të dënohet me vdekje, siç parashkruhet në librat e Etërve të shenjtë. Mbreti besimtar i vërtetë, duhet të ç’rrënjosë nga shteti i tij çdo gjurmë herezije… Klerikët heretikë të një komunioni të huaj, që përpiqen të bëjnë proselitë, do të kapen, do të dërgohen në miniera ose do të dëbohen. Kishat heretike do të konsakrohen e do t’u besohen klerikëve të besimit të vërtetë… Protopapët e kishave të mëdha duhet të konvertojnë latinët në çdo qytet e fshat. Çdo i krishter duhet të konvertohet në besimin e vërtetë siç urdhërojnë Etërit e shenjtë… Në rast se gjendet një klerikë latin që përpiqet të konvertojë një të krishter në besimin latin, ai do të dënohet me vdekje… Në rast se gjendet një gjysmë-besimtar që është martuar fshehurazi me një grua ortodokse, ai duhet të pagëzohet, sipas mënyrës ortodokse; në rast se nuk dëgjon të pagëzohet, atij do t’i hiqen gruaja, fëmijët e shtëpia, do të katandiset në mjerim e do të detyrohet të emigrojë… Po u gjet një heretik që jeton në mes të të krishterëve, ai do të damkoset në fytyrë e do të dëbohet, ai që e fsheh do të pësojë të njëjtën gjë”.[10]
Dardania vetëm pas betejës së vitit 1389 nisi të quhej Kosovë. Sipa Skënder Rizajt kështu ndodhi nga se “kjo betejë u zhvillua në Albani, në rrëzë të malit Albanik, në luginën e lumit ALB (LAB), në perëndim të qytetit të lashtë xehetar metalurgjik Kosova”.[11] Prania masive e popullsisë shqiptare vendëse në Kosovë edhe pas pushtimit osman në shek. XIV dhe më vonë është e dokumentuar historikisht dhe nuk kanë baza shkencore disa përpjekje për t’i paraqitur shqiptarët si të ardhur në Kosovë në fund të shek. XVII dhe në fillim të shek. XVIII. Të dhënat burimore, po ashtu dëshmojnë se arbërit gjatë gjithë mesjetës vazhduan të jetojnë në trevat e tyre autoktone të Kosovës. Kjo provohet nga vetë dokumentet qirilike të shek. XIII-XIV, në të cilat, krahas antroponimeve serbe, hasen në masë të konsiderueshme edhe aso të pastra arbërore, si dhe arbërore të sllavizuara. Prania e vazhdueshme e popullsisë shqiptare dëshmohet me fakte të pakundërshtueshme shkencore edhe nga studjuesi i njohur, Muhamet Tërnava, autor i librit “Popullsia e Kosovës gjatë shekujve XIV-XVI”. Argumente dhe fakte të pakundërshtueshme shkencore për përkatsinë e popullsisë së Kosovës dhe praninë masive të shqiptarëve në këtë krahinë ka sjellur edhe studjuesi i njohur, Selami Pulaha, në librin e tij “Kosova gjatë shekujve XV – XVI”, të botuar në Tiranë, në vitin 1984.
Ndërsa, prania e popullsisë serbe në Kosovë sipas burimeve të shkruara dëshmohet që në shek. XI. Ajo, në një farë mase fillon të shtohet në gjysmën e dytë të shek. XII dhe në fillim të shek. XIII, atëherë kur Kosova hyri në kuadrin e “shtetit” të Nemanjidëve, të cilët, sipas studjuesit Skender Rizaj, ishin me prejardhje shqiptare dhe ishin kushërinjë të parë të princit shqiptar, Dimitër (Demetrius principa Arbanesis).[12] Në atë periudhë kohore, popullsia e viseve veriore serbe filloi të depërtojë me të madhe në drejtim të jugut, pra edhe të Kosovës. Në çfarë raporti arriti ajo ndaj popullsisë vendase arbërore, nuk mund të thuhet me saktësi shkencore. “Duhet mbajtur parasysh se kjo ishte një periudhë shumë e turbullt në Ballkan e në Evropë, me grindje dhe me luftra të shumta midis zotërve feudal, që kërkonin të zgjeronin zotërimet e tyre, me dyndje popujsh të ardhur nga larg, pastaj nga lëvizjet e kryqtarëve, që përshkuan vendin tonë, të nisur nga disa drejtime për të shkuar në vendet e shenjta ose në Konstantinopojë”.[13] Pushtimet sllave në Dardani gjatë shekujve XIII dhe XIV kishin rrënuar thuajse në tërësi infrastrukturën materiale të arbërve të ndërtuar gjatë kohës së bizantit, por nuk kishin arritur të shkatërronin jetën dhe trashëgiminë shpirtërore të këtij populli të lashtë. Dhuna dhe terrori i organizuar nga dinastia serbe nuk kishte arritur ta asimilonte dhe ta zhbënte qenien ilire-arbërore në zemrën e Dardanisë, në Kosovë. Kristobulat e manastirit të Deçanit (1330) dhe ajo e Shën Arhangjelit në Prizren (1341) edhe pse të sajuara dhe të rishkruara sipas koncepteve hegjemoniste të historiografisë serbe të shek. XIX, sipas të gjitha gjasave të mbështetura në defterët osmanë të shekujve XV dhe XVI, dëshmojnë që arbërit vazhdonin të ishin popull shumicë në Kosovë.

1.4 Periudha e pushtimit osman, Kriza Lindore dhe Rilindja Kombëtare Shqiptare

Pushtimi Arbërisë-Shqipërisë nga osmanllinjtë imponoi një robëri të re shekullore për popullin shqiptar. Këtë fat pati edhe Kosova e sotme dhe popullsia e saj si pjesë e pandarë e Shqipërisë dhe e kombit shqiptar. Lufta njëshekullore e ushtrive osmane për pushtimin e tokave shqiptare (fundi i shek. XV) dhe vendosja në to e sundimit osman, sollën rrjedhoja të rënda si në jetën ekonomike, shoqërore e politike, ashtu edhe në atë fetare e kulturore të shqiptarëve.                        
Vërshimet e njëpasnjëshme të ushtrive osmane dhe veprimet luftarake, u shoqëruan me vrasjen e shumë njerëzve, dhe me rrënime e grabitje masive të pasurisë. Shqipëria pësoi kështu dëme të pallogaritshme njerëzore dhe materiale, pasojat e të cilave do të ndiheshin për një kohë të gjatë. U godit rëndë veçanërisht jeta qytetare, zejtaria dhe tregtia e brendshme dhe e jashtme thuajse u paralizuan. Sipa Noel Malcolmit, “pushteti dhe fuqia e sundimtarit osman e kishte prejardhjen nga krerët e parë fisnorë, roli kryesor i të cilëve ishte komandimi ushtarak: gjithçka, duke përfshirë jetën dhe vdekjen, vareshin nga vendimi i tij. Së këndejmi rrjedh edhe absolutizmi individual i sistemit osman, si edhe ngathtësia e madhe e këtij sistemi për të zhvilluar një lloj forme kushtetuese të Evropës Perëndimore. ...Thënë shkurt: kontrolli
shtetëror ekzistonte vetëm për hir të luftës e jo lufta për hir të kontrollit shtetëror”.[14] Edhe ky autor i huaj, si shumë të tjerë, shkruan për mirëkuptimin që Perandoria Osmane dhe sulltanët e saj tregonin për Kishën ortodokse (serbe) dhe për liritë dhe të drejtatë e tyre, por “harrojnë” të shkruajnë për politikat dhe praktikat që ndiqnin këta sulltanë ndaj shqiptarëve, të cilëve nuk u njihnin asnjë të drejtë, madje nisën t’i quanin në defterët e tyre herë “turq” dhe herë “myslimanë”! Tokës dhe popullit të arbërit (popullit shqiptar) iu diktua një organizim dhe riorganizim sipas një sistemi të prapambetur feudo-ushtarak osman.
Beteja e Kosovës ishte një përpjekje e përbashkët e popujve të Ilirisë kundër pushtimit osman. Në këtë betejë u dalluan për heroizëm dhe shkathtësi luftarake shqiptarët. Arbri-shqiptari, Milosh Kopiliqi, në krye të 2 000 drenicakëve, vrau edhe vetë Sulltan Muratin gjatë kësaj beteje. Fitorja e ushtrive osmane në këtë betejë u hapi rrugë atyre për të shkuar deri në dyert e Vjenës.
Projektit osman për të pushtuar Evropën iu kundërvu dhe e frenoi për një çerek shekulli populli shqiptar me në krye të madhin Gjergj Kastriotin-Skënderbeun–Heroin tonë Kombëtar. Kjo është edhe një periudhë tjetër qëndrese, heroizmi dhe lavdie e popullit tonë. Qëndresa dhe kryengritjet kundër pushtuesëve osmanë nuk pushuan për asnjë çast. Por, copëtimi i tokave të Shqipërisë dhe organizimi i tyre në katër vilajete ishte një pengesë e madhe për një organizim dhe qëndresë mbarëkombëtare. Kosova dhe viset tjera shqiptare të pushtuara nga Jugosllavia dhe Greqia deri sa u shkëputën nga trungu amëtar më 1913 kanë qenë pjesë e pandarë e Shqipërisë, ndërsa popullsia  shqiptare e saj, pjesë e pandarë e kombit shqiptar. Në kuptimin gjuhësor, kulturor, gjeografik, demografik dhe historik kështu janë edhe sot. Republika e Shqipërisë-shteti shqiptar, përbën më pak se një të tretën e Shqipërisë. Vitet e Krizës Lindore 1875-1878 kërcënuan dhe rrezikuan si kurrë më parë hapsirën etnike shqiptare. ”Kriza Lindore” në vitet 1875-78 filloi me kryengritjet antiosmane në BH dhe në Bullgari dhe me pretendimet e Rusisë që me luftë të ketë pozitë dominuese në Ballkan. Problemet e Ballkanit u shtruan edhe në tryezat e kancelarive të fuqive historike të kontinentit, përfshi edhe marrëveshjet dypalëshe, si: Traktati i Shën-Stefanit (1878), Kongresi i Berlinit (1878), etj.
Rusia, në emër të “përmirësimit” të pozitës dhe mbrojtjes së të krishterëve që ishin nën sundimin osman hyri në luftë kundër Turqisë. Kriza Lindore hyri në fazën më kritike. Qëllimet imperialiste të Rusisë i denonconte dhe paralajmëronte Karl Marksi, në një artikull të botuar në gazetën “Neë York Daily Tribune, më 5 maj 1855: “Po atë ditë, shkruante Marksi, kur do të bëhet Austria bashkuesja e Perëndimit (...) vetë Aleksandri II do të kalojë në krye të lëvizjes së pansllavizmit dhe veten do ta quaj car të të gjithë sllavëve në vend të “carit të të gjithë rusëve” (...) Sllavizmi do t’i shpallë luftë të pamëshirshme racës latine dhe gjermane. Pansllavizmi nuk po lufton për pavarësinë kombëtare (...) qëllimi i tij është t’i shlyejë nga harta Hungarinë, Turqinë (Perandorinë Osmane) dhe Gjermaninë”.[15] Në fakt në shënjestër të Rusisë imperialiste, para Hungarisë dhe Gjermanisë, u gjend Perandoria Osmane dhe Ballkani. Ç’është e vërteta qëllimi themelor i Rusisë cariste ishte dëbimi i Perandorisë Osmane për t’i grabitur dhe copëtuar tokat e Shqipërisë midis tyre sllavo-grekët e mbështetur nga vëllau i madh, Rusia. Krahas me Rusinë u ngritën në luftë kundër Turqisë edhe Serbia, Rumania dhe Mali i Zi. Ushtria serbe, e mbështetur fuqishëm me armë e njerëz nga Rusia, pushtoi Nishin, Pirotin, Prokuplen, Kurshumlinë, Leskocin, Toplicën dhe Vranjën. Nga kjo krahinë e Dardanisë-Kosovës u shpërngulën shqiptarët, të cilët u vendosën brenda Kosovës dhe në vise tjera shqiptare. Në dimrin e vitit 1877-1878 numri i të shpërngulurve shqiptarë  të vendosur në vilajetin e Kosovës dhe në atë të Selanikut ishte afër 300.000. Përveç qyteteve janë spastruar edhe mbi 650 fshatra shqiptare. Ushtria serbe po zbatonte porosinë e princit serb Milan, që thoshte: “Sa më tepër shqiptarë të shpërngulni me forcë, aq më të mëdha janë meritat tuaja para atdheut”.[16]
Në zjarrin e kryengritjeve antiosmane të Tanzimatit, në shtratin e ideologjisë së Rilindjes Kombëtare që kishte filluar të përpunohej nga mendjet dhe zemrat e inteligjencës më të përparuar të kohës dhe nën kërcënimin e Krizës Lindore (fqinjve grabitçarë që synonin copëtimin dhe zhbërjen e kombit shqiptar) u krijua Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878), e cila rishtroi në rend të ditës si kurrë më parë çështjen e fatit të mëtejshëm të kombit shqiptar, të tërsisë së territorit të tij dhe të çlirimit nga zgjedha osmane. Shqiptarët nën zgjedhën osmane dhe të vetëm përballë fqinjëve, që kishin përkrahjen e Rusisë dhe të miqve të saj në Evropë, u bashkuan, u organizuan dhe luftuan për mbrojtjen e tokave të Shqipërisë dhe të qenies së tyre kombëtare nën flamurin e Lidhjes. Spastrimi i krahinave shqiptare me dhunë e terror të paparë, pastaj traktati ruso-turk i Shën Stefanit, sipas të cilit gjysma e Shqipërisë u jepej peshqesh vendeve fqinje, krijuan bindjen në Shqipëri se tani ishte fjala për jetën a vdekjen e kombit shqiptar, për qenien apo zhdukjen e tij nga harta e Ilirisë-Ballkanit. Tri ishin kërkesat themelore të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, e cila u themelua më 10 Qershor 1878: a) njohjen e kombit shqiptar si një e të pandarë dhe respektimin kundrejt tij të parimit të kombësisë në të gjitha drejtimet; b) ruajtjen e paprekshmërisë e të tërsisë së trojeve kombëtare shqiptare dhe c) bashkimin e tokave të Shqipërisë në një njësi të vetme me administratë shqiptare, gjuhë shqipe e kryeqendrën e vet.

1.5 Besëlidhja Shqiptare e Prizrenit

Lidhja Shqiptare e Prizrenit ishte e para organizatë atdhetare shqiptare, që mori përsipër të zbatonte programin madhor të Rilindjes Kombëtare Shqiptare: çlirimin e atdheut, mbrojtjen e trojeve shqiptare dhe formimin e shtetit kombëtar.[17] Kongresi i Berlinit, që u mblodh për të rishikuar Traktatin e Shën Stefanit në të mirë të Fuqive të Mëdha perëndimore jo vetëm e mohoi qenien e kombit shqiptar dhe çështjen e tij, por vendosi copëtimin e tokave të Shqipërisë në favor të fqinjve shovinistë. Otto Von Bizmarku, në seancat plenare të Kongresit të Berlinit, deklaroi me një indiferencë, se për të parën herë po dëgjonte se ekzistuaka një popull i quajtur shqiptar diku në jug të Gadishullit Ballkanik. Bile sikur u trondit kur dëgjoi për zërin, rezistencën dhe luftën e tij për ta kërkuar dhe siguruar të drejtën e ligjshme për të qenë komb më vete dhe i barabartë me kombet tjera të Ballkanit. Perandoria Osmane e mundur në frontet e luftës dhe e pafuqishme përballë trysnive të Fuqive të Mëdha nuk ishte e zonja të mbronte nga copëtimi tokat e Shqipërisë nën pushtimin dhe administrimin e saj. Për më tepër ndiqte me këmbëngulje e fanatizëm një politikë të tërbuar kundërshqiptare duke mos i njohur popullit shqiptar as të drejtat më elementare. Me vendimet e Kongresit të Berlinit, Serbisë iu dha sanxhaku i Nishit me një sipërfaqe prej 10.900 km katrorë, me 720 fshatra dhe me 7 qytete (Nishin, Leskocin, Vranjën, Prokuplën, Kurshumlinë, Pirotin dhe Tërnin), kryesisht të banuara me shqiptarë. Ndërsa Malit të Zi iu dha Plava e Gucia, Koja e Trieshi, pjesa e Krajës me Shestanin e Tivarin dhe Podgorica me Shpuzën e Zhabjakun në sipërfaqe prej 6.000 km katrorë.[18] Me formimin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit populli shqiptar provoi jo vetëm se ekzistonte tani më si një komb i formuar dhe i bashkuar, por krahas kësaj tregoi edhe dëshirën e tij të zjarrtë dhe aftësitë e veçanta luftarake për të mbrojtur paprekshmërinë e trojeve të veta, dhe për të themeluar shtetin e vet kombëtar në të cilin do të përfshiheshin të gjitha trojet etnike shqiptare. S’ka dyshim se Lidhja Shqiptare e Prizrenit në historinë e popullit shqiptar përbën ngjarjen më madhore pas asaj të Skenderbeut. Periudha e veprimtarisë së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit si organizatë atdhetare, politike e ushtarake gjatë viteve 1878-1881 si dhe rolin që luajti ajo në ngritjen e vetëdijes kombëtare me të drejtë mund të quhet Epoka e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Në mënyrë të veçantë del në pah lufta heroike e armatosur e popullit shqiptar kundër qarqeve shoviniste të Malit të Zi për mbrojtjen e viseve shqiptare të Plavës, Gucisë, Hotit, Grudës, Kelmendit dhe të qytetit bregdetar të Ulqinit, ku Fuqitë e Mëdha dëshironin ta shpërblenin Malin e Zi me toka etnike shqiptare.[19] Mirëpo, Ushtria e Lidhjes, udhëheqësit e saj dhe populli shqiptar u detyruan të luftonin në shumë fronte. Forcat shqiptare dhe populli ynë ishin të detyruar të përballeshin me ushtritë serbo-malazeze që po përparonin me shpejtësi në tokat shqiptare dhe me ushtrinë osmane të komanduar nga Dervish Pasha që numronte 100 000 ushtarë dhe e armatosur më së miri. Perandoria osmane e mundur nga Rusia ishte detyruar të bënte paqe dhe marrëveshje në kurriz të tokave të Shqipërisë. Vendimet e Kongresit të Berlinit që u dhuronin krahina dhe qytete të shumta shqiptare Serbisë, Malit të Zi e Greqisë u zbatuan edhe me ndihmën dhe trysninë e Fuqive të Mëdha.
Zgjedha e rëndë turke, shtypja, terrori dhe mizoritë e hordhive turke ishin bërë të padurueshme. Krahas kësaj edhe rreziku që bashkë me Perandorinë Osmane të zhbëhej edhe Shqipëria ishte bërë real. Rilindasi dhe dijetari i madh, Sami Frashëri, i paralajmëronte dhe i ftonte bashkëkombësit e tij që të ngrihen e të shpëtojnë nga gërmadhat e perandorisë osmane, e cila ishte kalbur dhe po shembej, ta bënin shtetin e tyre, ta shpëtonin Shqipërinë.[20] Për ta hequr qafe zgjedhën osmane dhe për t’i dalë përpara rrezikut që i kanosej tokave të Shqipërisë së mbetur, në Kosovë shpërtheu kryengritja kundër pushtimit osman. Për shtypjen e kryengritjes, që po përhapej në gjithë Shqipërinë, Stambolli dërgoi forca të shumta ushtarake të komanduara nga Tërgut Pasha. Operacionet turke për shtypjen e kryengritjes shqiptare u përkrahën me të gjitha format dhe mundësit nga Serbia dhe serbët lokalë. Në kohën që forcat shqiptare ishin dobësuar dhe Perandoria Osmane po shembej, fqinjët tanë hynë në luftë kundër Turqisë me qëllimin e vetëm për pushtimin, copëtimin dhe grabitjen e tokave të Shqipërisë. Gjatë Luftës I Ballkanike, më 1912, Kosova dhe viset Lindore të Shqipërisë u pushtuan nga ushtritë e Serbisë dhe të Malit të Zi. Përfaqësuesit e Fuqive të Mëdha në Konferencën e Londrës më 1913 e njohën këtë pushtim dhe morën vendimin arbitrar për copëtimin e më shumë se dy të tretave të tokave të Shqipërisë në favor të shteteve fqinje.

1.6 Pushtimi i Kosovës nga Serbia dhe Mali i Zi–politika e kolonizimit dhe e dëbimit të shqiptarëve

Në vitet 1912-1914 në Kosovë u vendos një pushtet ushtarak, të gjitha funksionet i ushtronte administrata e posaçme ushtarake serbo-malazeze. Kosova e pushtuar nga Serbia u organizua në pesë qendra administrative: Distrikti i Prishtinës, i Prizrenit, i Tregut të Ri (Jeni Pazarit), i Kumanovës dhe i Shkupit. Në vitin 1913 u organizua edhe Distrikti i Zveçanit me qendër Mitrovicën. Ndërsa ngelën nën Malin e Zi Deçani, Peja, Istogu dhe një pjesë e Drenicës. Mbi popullsinë shqiptare u zbatua politika e dhunës, e terrorit dhe e gjenocidit të hapur, e cila kishte për qëllim shfarosjen e saj dhe shkombëtarizimin e Kosovës e të viseve tjera shqiptare në Lindje e në Veri. U masakruan dhe u vranë disa dhjetëra mijë shqiptarë. Shkrimtari austriak, Leo Frojndlih (Leo Freundlich 1875 - 1953), me të drejt vitet 1912-1913 i quajti si vite të krimeve dhe të shfarosjes së shqiptarëve nga Serbia. Prandaj edhe librin e tij e titulloi: Albanienes Golgotha-(Golgota shqiptare), të botuar në vitin 1913 në Vjenë.
"Me qindra e mijëra kufoma të masakruara notonin në rrjedhat e lumenjve. Ata që mundën t'u shpëtonin sëmundjeve, urisë, plumbave të pushkëve të këmbësorisë dhe gjyleve të artilerisë serbe, grumbulloheshin në vende të caktuara dhe u jepej nga një plumb kokës. Më zi e pësonin ata që fshiheshin në shtëpitë e tyre. Pas kontrolleve të imta që bëheshin për plaçkitje dhe florinj, gjendeshin lehtë dhe therreshin si berrat. Torturat më të mëdha i pësonin gratë shqiptare, të cilat përdhunoheshin, lidheshin më pas, bëheshin kapicë, mbuloheshin me kashtë dhe digjeshin të gjalla. Në rast se ato ishin shtatzëna, u çahej barku me bajonetë dhe pasi u nxirrej fëmija nga barku e vendosnin në majë të bajonetës apo të hunjve. Pas masakrimit serbët pinin verë, këndonin dhe hidhnin valle. Kishte raste që ata gjatë therjes mblidhnin gjakun në kupa dhe e hapnin gostinë me të",-kështu i përshkruante masakrat mizore serbe ndaj shqiptarëve, Leo Freundlich, në librin "Golgota shqiptare", të kryera nga mesi i tetorit 1912 (kur filloi lufta e parë ballkanike) deri në mars 1913.[21]
Kështu pra, sipas autorit në fjalë, në vitet 1912-1913 dhe në vijim politikat shfarosëse ndaj shqiptarëve marrin përmasa gjithnjë e më të mëdha. Më 12 nëntor të 1912-ës shkruhej se në afërsi të Shkupit, 2000 dhe jo larg Prizrenit 5000 shqiptarë u masakruan. Shumë fshatra u dogjën dhe popullsia e tyre u masakrua. Në rrethinë të Prishtinës vetëm gjatë periudhës 18 tetor-12 nëntor 1912 u zhdukën nga terrorizmi masiv serb 5 000 shqiptarë. Gjatë viteve 1912-1913 u shpërngulën (dëbuan) 302.907 shqiptarë, kryesisht në Turqi.[22] “Në Kosovë gjatë vitit 1913 janë krijuar krematoriume bashkëkohore, në të cilët janë djegur me mijëra gra dhe fëmijë të pambrojtur shqiptarë nga ushtarët serbë, kur burrat e tyre gjendeshin në front”.[23] Gjatë Luftës I Botërore Kosova u pushtua nga ushtritë austro-hungareze dhe bullgare. Pas vitit 1918 mbretërisë së porsaformuar serbo-kroato-sllovene (më 1929 u quajt Mbretëria e Jugosllavisë) iu njoh prej përfaqësuesve të Fuqive të Mëdha në Konferencën e Paqes në Paris, sundimi mbi Kosovën dhe viset e tjera shqiptare të shkëputura me dhunë nga Shqipëria më 1913. Mali i Zi aneksoi rajonet shqiptare (Anamalin, Krajën-pjesën lindore, Hotin, Grudën dhe Plavën e Gucinë) me një sipërfaqe prej 7.000 km katrorë, me 240.000 banorë nga të cilët 200.000 ose 83,3% ishin shqiptarë. Serbia aneksoi Kosovën me një sipërfaqe prej 34.000 km katrorë me shumicë absolute të popullsisë shqiptare. Ndërsa Greqia aneksoi Çamërinë në sipërfaqe prej 10.700 km katrorë (Thesporatinë 1.515 km katrorë, Janinën 4.890 km katrorë, Prevezën 1.047 km katrorë, Artën 1.612 km katrorë dhe Kosturin 1.630 km katrorë.
Me të përfundur Lufta e Parë Botërore, qarqet shoviniste të Beogradit rifilluan zbatimin e politikës së shkombëtarizimit dhe sllavizimit të krahinave të pushtuara të Shqipërisë. Gjatë viteve 1919-1940 u shpërngulën me dhunë nga vatrat e tyre stërgjyshore 276.489 shqiptarë, shumica dërrmuese e të cilëve u vendosën në Turqi. Sipas Traktatit të Lozanës mbi këmbimin e banorëve turq dhe grekë, të nënshkruar më 24.07.1923, edhe nga Çamëria janë shpërngulur me dhunë për në Turqi 300.000 shqiptarë. Në vitet 1918-1941 me anë të së ashtuquajturës “Reformë agrare” rreth 200.000 ha tokë iu rrëmbyen me forcë shqiptarëve dhe në këto toka u vendosën rreth 14.000 familje kolonësh sllavë, me mbi 60.000 pjesëtarë. Ndërsa, gjatë të njëjtës periudhë, 1918-1941, u shpërngulën 255.878 shqiptarë.[24] Njëri nga krerët e shovinizmit dhe projektit fashist për shfarosjen e shqiptarëve, Vaso Çubriloviç, në elaboratin e tij famëkeq shkruante: “Është e njohur se masa myslimane (shqiptarëve të besimit islam) në përgjithësi shumë lehtë bie nën ndikim, posaçërisht të atij fetar, po ashtu është mendjelehte (beson lehtë) dhe është fanatike. Për shpërngulje të shqiptarëve në masë duhet kryesisht të përfitohen kleri mysliman dhe paria që ka ndikim në masë ose me para, ose me shtrëngim. Të ngritet te shqiptarët krenaria shtetërore turke apo arabe e jo ajo shqiptare. …duke u mbështetur te Shqipëria zgjohet ndjenja e tyre kombëtare e nëse nuk do t’i qërojmë hesapet me ta ose ia lëmë kohës, për 20-30 vjet do të kemi një irredentizëm të tmerrshëm, gjurmët e të cilit tashmë po duken dhe në mënyrë të pashmangshme do t’i vënë në pikëpyetje të gjitha zotërimet tona në jug… statistikat tona të viteve 1921-1931… tregojnë se edhe politikën tonë të kolonizimit e mundi pjelloria (lindshmëria) e grave shqiptare. Nga kjo duhet të nxjerrim konkluzione dhe të shpejtojmë derisa ende ka kohë që të përmirësohet…”.[25] Vasa Çubriloviçi ishte autor edhe i një raport-elaborati të dytë, “Problemi i pakicave në Jugosllavinë e re” (3 nëntor 1944) me përmbajtje dhe porosi fashiste për shpërnguljen-shfarosjen e shqiptarëve pas Luftës së Dytë Botërore. Një raport të këtij karakteri fashist kishte bërë edhe shovinisti tjetër, Ivo Andriq, në vitin 1939, i cili propozonte ndarjen-zhbërjen e shtetit shqiptar. “Me ndarjen e Shqipërisë, thuhej midis tjerash në këtë raport, do të zhdukej qendra tërheqëse për pakicën shqiptare në Kosovë, e cila në situatën e re, do të asimilohej më lehtë”.[26] Gjenocidi serbomadh kishte marrë formë të organizuar shtetërore, më 1844, me programin “Naçertanija“ të Ilia Garashaninit, ish-ministër i Punëve të Brendshme të Serbisë, për të vazhduar me programin e kolonizimit të shqiptarëve, prezantuar në formë memorandumi Parlamentit në Beograd, më 7 mars 1937 nga akademiku Vaso Çubrilloviç. Këto platforma ideologjike dhe të tjera që u rishfaqën edhe në vitet ‘80 dhe ’90 të shekullit të kaluar kishin si objektiv shfarosjen e shqiptarëve dhe kolonizimin-sllavizimin e plotë të Kosovës dhe trevave të tjera shqiptare nën Jugosllavi.
Ndihmë të pakursyer për spastrimin e krahinave shqiptare dha edhe Turqia, e cila më 11 korrik 1938 kishte nënshkruar KONVENTËN e turpshme me Serbinë për shpërnguljen e shqiptarëve. Konventa serbo-turke parashikonte shpërnguljen e 40.000 familjeve shqiptare nga krahinat e pushtuara të Shqipërisë dhe vendosjen e tyre në Turqi brenda 6 vitesh (1939-1944).[27] Popullsia shqiptare e Kosovës duke kundërshtuar politikën e gjenocidit serbomadh dhe duke aspiruar për çlirimin dhe bashkimin kombëtar, organizoi një lëvizje të gjerë të armatosur që arriti kulmin e saj në vitet 1918-1924. Rol të rëndësishëm në përpunimin e programit dhe në organizimin e kësaj Lëvizjeje Nacionalçlirimtare në Kosovë luajti Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”. Veprimtaria e çetave të armatosura të komanduara nga Azem e Shotë Galica, Idriz Seferi, Mehmet Konjuhi, Ramë Bllaca, Sadik Rama i Gjurgjevikut, Mulla Agan Kaja, Keri i Sadri Bardhit, vëllezërit Bajçinoci, etj. dhe shtrirja e tyre në të gjitha viset me popullsi shqiptare si në Plavë e Guci, Rugovë, Pejë, Gjakovë, Drenicë, Llap, Prishtinë, Vushtrri, Gjilan, Kërçovë, Ferizaj, etj. bënë që qëndresa e masave shqiptare kundër zgjedhës serbomadhe të shndërrohej në një lëvizje të përgjithshme me karakter popullor. Një vend të rëndësishëm në të zë kryengritja e vitit 1919 që përfshiu kryesisht Drenicën, ku morën pjesë rreth 10.000 kryengritës të komanduar nga prijësit popullorë Azem Galica, Sadik Rama etj. Më 1920 krahina e Llapit u bë arenë e luftimeve të përgjakshme me reparte të mëdha të ushtrisë serbe. Më 1923 në Drenicë dhe në Dumnicë-Zagorth u formuan zonat e lira. Vetëm pas 10 vjetësh Serbia pushtuese mundi ta shtypte me zjarr dhe me terror lëvizjen e armatosur nacionalçlirimtare të popullsisë shqiptare.[28]

1.7 Kosova gjatë Luftës së Dytë Botërore–vetëvendosja e mohuar

Në prill 1941, pas kapitullimit të Mbretërisë Jugosllave, Kosova dhe viset e tjera shqiptare të pushtuara prej saj u ndanë, sipas marrëveshjes së Vjenës, që u nënshkrua në prill të vitit 1941, midis ministrit të Jashtëm të Gjermanisë naziste, Fon Ribentrop, dhe ministrit të Jashtëm të Italisë fashiste, G. Ciano, midis pushtuesve gjermanë, italianë e bullgarë, ndërsa më 8.9.1943 pas kapitullimit të Italisë fashiste u vunë nën sundimin e Gjermanisë naziste. Në luftën antifashiste, shqiptarët e Kosovës dhe të viseve tjera dhanë kontribut të rëndësishëm duke u bashkuar me pjesën tjetër të kombit dhe me popujt tjerë antifashist për çlirimin e tokave të tyre nga nazi-fashistët. Ndikim të rëndësishëm për mobilizimin e masave shqiptare të Kosovës, Dibrës e viseve të tjera në Luftën Nacionalçlirimtare pati PKSH, e cila u bëri thirrje shqiptarëve të Kosovës të ngriheshin krahas me vëllezërit e tjerë shqiptarë e me popujt tjerë të rajonit kundër pushtuesve fashist. Por, populli shqiptar nën Jugosllavi nuk i besonte Partisë Komuniste Jugosllave, e cila nuk ishte fare e interesuar që në Kosovë të kishte një lëvizje të fuqishme antifashiste. Mobilizimi i popullsisë shqiptare në luftë kundër nazi-fashizmit dhe forcave të tyre pushtuese nën flamurin e PKJ-së ishte i vështirë. Komiteti Krahinor i PKJ për Kosovën dhe Rrafshin e Dukagjinit përbëhej në shumicë dërrmuese nga komunistë serbo-malazezë. Prej 15 anëtarëve, sa kishte Komiteti Krahinor në tetor të vitit 1942, vetëm 4 ishin shqiptarë. Në përbërje të tij “nuk ishin përfshirë as disa komunistë shqiptarë të njohur për aftësitë e tyre politike e organizative dhe veprimtarinë që zhvillonin me masat”.[29] Me gjithë këto vështirësi, Lëvizja nacionalçlirimtare e popullsisë shqiptare erdhi duke u rritur. Për zhvillimin dhe rritjen e saj rol të rëndësishëm luajtën traditat liridashëse, atdhetare, përparimtare e demokratike të popullsisë shqiptare. Ndikim veçanërisht të madh pati Lufta Nacionalçlirimtare në shtetin amë-shqiptar. 

Më 31 dhjetor1943–2 janar 1944, në fshatin Bujan (Malësi e Gjakovës) u mblodh Konferenca Themeluese e Këshillit NÇ për Kosovën dhe Rrafshin e Dukagjinit. Për organizimin e saj ndihmuan edhe organizata e PKSH për Tropojën, si dhe komanda dhe organizata e partisë e batalionit “Perlat Rexhepi” të Shkodrës. Në Konferencë morën pjesë 49 delegatë, ndër ta 43 shqiptarë dhe 6 serbë e malazezë. Konferenca themeluese, duke theksuar se “Kosova e Rrafshi i Dukagjinit është një krahinë e banueme në shumicë nga populli shqiptar, i cili si gjithmonë ashtu edhe sot dëshiron me u bashkue me Shqipninë”, shprehu aspiratat e ligjshme të popullsisë shqiptare të Kosovës dhe të Rrafshit të Dukagjinit për të siguruar bashkë me çlirimin e vendit edhe zgjidhjen e çështjes së saj kombëtare nëpërmjet zbatimit të parimit të vetëvendosjes së kombeve deri në shkëputje. Konferenca e Bujanit zgjodhi edhe Këshillin NÇ për Kosovën dhe Rafshin e Dukagjinit, që ishte edhe organi më i lartë i pushtetit të ri demokratik popullor, i cili u ngritë në këto vise si rezultat i Luftës NÇ. Formimi i një forumi të tillë, të njëjtë me ata që kishin ngritur po në atë kohë edhe popujt e tjerë të Jugosllavisë, sanksionoi në fakt pozitën e barabartë të Kosovës me krahinat e tjera të Jugosllavisë. Por, udhëheqja shoviniste e PKJ qysh në fillim të vitit 1944 hodhi poshtë vendimet e Konferencës Themeluese të Këshillit NÇ për Kosovën dhe Rrafshin e Dukagjinit, duke i konsideruar në kundërshtim me ato të Mbledhjes II të AVNOJ-it në Jajce të 29-30 nëntorit 1943, në të cilën Kosova ndonëse deri atëherë në dokumentet zyrtare dhe në një varg veprimesh praktike ishte trajtuar si një njësi territoriale politike e barabartë me njësitë e tjera të Jugosllavisë, nuk u përmend fare. Pas kësaj shqiptarët filluan të trajtohen si “pakicë kombëtare”. Kjo “zgjidhje” që PKJ i dha çështjes së Kosovës dhe viseve të tjera shqiptare, të cilat ashtu si më 1913 dhe 1918 u përfshinë me forcë, dhunë e terror në përbërjen e Jugosllavisë, ishte një veprim shovinist ndaj popullsisë shqiptare, të cilës nuk iu dha fare e drejta të shprehte vullnetin e saj, të vendoste vetë për statusin e saj, siç i ishte premtuar. Popullsia e Kosovës kishte dhënë ndihmesë të rëndësishme në Luftën NÇ. Në 8 brigada dhe në njësitë tjera të Ushtrisë NÇ të Jugosllavisë u përfshinë 53.000 partizanë nga të gjitha viset e Kosovës dhe ranë 6200 dëshmorë, ndërsa në çlirimin e popujve të Jugosllavisë morën pjesë 35.000 partizanë shqiptarë nga Kosova. Shqiptarët e Kosovës dhe të krahinave të tjera shqiptare morën pjesë edhe në frontin e Sremit dhe luftuan deri në Trieste kundër forcave pushtuese gjermane. Për çlirimin e Kosovës dhe të viseve të saj shqiptare nën Jugosllavi u angazhuan dhe luftuan edhe disa brigada të UNÇSH, të cilat me urdhër të Komandantit të Përgjithshëm, Enver Hoxhës, të datës 5 tetor 1944, kaluan në Kosovë. Këto brigada në bashkëpunim me brigadat shqiptare të Kosovës, gjatë muajve tetor dhe nëntor, çliruan nga pushtuesit gjermanë qytetet Prizren, Gjakovë, Pejë e Prishtinë dhe gjithë Kosovën. Megjithatë, më 8 shkurt 1945, Titoja, i trembur nga lufta çlirimtare e shqiptarëve, nënshkroi shpalljen e gjendjes së jashtëzakonshme në Kosovë, e cila u vendos nën pushtetin e administratës ushtarake. Divizionet 52 dhe 46 serbo-malazeze, divizioni 50 maqedonas etj., nën pretekstin e luftës kundër reaksionit shqiptar, vranë mijëra shqiptarë atdhedashës e të pafajshëm. Mijëra të rinj të tjerë, shqiptarë të mobilizuar në Ushtrinë NÇ (shoviniste) jugosllave, u masakruan gjatë rrugës për në frontin e Veriut (kryesisht në Tivar). Në kundërshtim me parimin e vetëvendosjes e të barazisë kombëtare, pa marrë parasysh kërkesat dhe vullnetin e ligjshëm të shqiptarëve të Kosovës, të shprehur në Konferencën e Bujanit, udhëheqja shoviniste e PKJ vendosi që tokat e pushtuara shqiptare të ndaheshin midis Serbisë, Malit të Zi dhe Maqedonisë.

1.8 Kosova pas LDB–organizimi politik klandestin për shkëputje nga Jugoserbia

Aneksimi i Kosovës me kufijët që ka edhe sot u bë në mbledhjen e Kuvendit Antifashist të Serbisë, në prill 1945 dhe u sanksionua në mbledhjen e tretë të Këshillit ANÇ të Jugosllavisë në gusht 1945, kur u ligjësua pozita e saj e diskriminuar si qark autonom në përbërjen e Republikës Popullore të Serbisë.[30] Popullsisë shqiptare iu kufizuan dhe mohuan shumë të drejtat kombëtare, nuk lejohej as përdorimi i flamurit kombëtar dhe as gjuha shqipe në administratë. Kosova dhe viset shqiptare nën Jugosllavi u ripushtuan dhe u ricopëtuan nga forcat jugosllave të Titos pas një fushate të egër terrori dhe gjenocidi, që për nga përmasat, qëllimet, metodat e përdorura dhe propaganda që e ushqeu atë menjëherë pas Luftës II Botërore, ishte e njëjllojtë me atë që u ushtrua edhe gjatë luftrave ballkanike dhe midis dy luftrave botërore. Këtij terrori dhe gjenocidi të UNÇJ-së dhe OZNA-s, populli shqiptar iu përgjigj me qëndresë dhe kryengritje. Mijëra shqiptarë u vranë nga forcat partizane të Titos, ndërsa dhjetra mijëra të tjerë u arrestuan dhe u burgosën nëpër burgjet jugosllave. Kjo fushatë terrori dhe gjenocidi ishte në funksion të dëbimit dhe shpërnguljes së shqiptarëve nga trojet e tyre dhe të kolonizimit të tokave të ripushtuara të Shqipërisë me sllavë sipas programeve të Çubriloviçit dhe sipas planeve të Jugosllavisë së Titos e Rankoviçit për sllavizimin e tokave shqiptare. Copëtimi i tokave shqiptare nën Jugosllavi dhe ndarja e tyre midis republikave sllave, ishte padrejtësia dhe tragjedia e madhe që i shkaktohej popullit dhe tokës shqiptare nën Jugosllavi. Kosova me kufijtë e saj aktual ishte më pak se një e treta e tokave të pushtuara të Shqipërisë nga Jugosllavia.
Pozita kushtetuese e kësaj Kosove u përcaktua me Kushtetutën e Republikës Federative Popullore të Jugosllavisë, e miratuar më 31 janar 1946. Sipas kësaj Kushtetute përveç gjashtë republikave të federuara, Jugoallavia kishte edhe dy krahina autonome, duke theksuar se ato ishin në kuadrin e Serbisë. Me Kushtetutën e Republikës Popullore të Serbisë të janarit 1947, përcaktoheshin më me hollësi kompetencat dhe organizimi i dy krahinave autonome. Shkalla e autonomisë nuk ishte e barabartë. Vojvodina kishte emërtimin krahinë autonome, ndërsa Kosova e Metohia cilësoheshin si rajon (në gjuhën serbe: oblast). Ndryshimi nuk ishte vetëm te emërtimi, por edhe në substancë (përmbajtje). Vojvodina kishte Gjykatë të Lartë, Kosova nuk kishte. Vojvodina përfaqësohej në Dhomën e Kombeve të Kuvendit Popullor Federativ me 15 delegatë, ndërsa Kosova me 10 delegatë.[31] Në janar të vitit 1953 u miratua një Kushtetutë e re e RFPJ me të cilën zbehej edhe më shumë autonomia e dy krahinave. Kjo Kushtetutë përmbante dispozita shumë të përgjithshme për krahinat autonome dhe autorizonte republikën e Serbisë që të përcaktonte me anë të kushtetutës së saj të drejtat e tyre. Vetëm me Kushtetutën e RFPJ të vitit 1963 dhe me Kushtetutën e Serbisë që u miratua po atë vit, krahinat autonome të Kosovës dhe Vojvodinës u barazuan plotësisht nga pikëpamja e emërtimit, pozitës juridike, organizimit etj. Por, shkalla e autonomisë mbetej e ulët dhe e pamjaftueshme për popujt e këtyre krahinave. Grupi i Rankoviçit dhe shovinizmi i tij ishin me ndikim të fuqishëm në Beograd. Aksioni për mbledhjen e armëve në Kosovë dhe viset tjera ekskluzivisht shqiptare kishte për qëllim dhunën dhe terrorin ndaj shqiptarëve me qëllim të shpërnguljes së tyre për në Turqi. Rënia e Rankoviçit në vitin 1966 dhe goditja që mori, si pasojë e kësaj, shovinizmi dhe hegjemonizmi serbomadh, krijoi premisat për zgjerimin e kompetencave të krahinave dhe për forcimin e autonomisë së tyre. Pa dyshim ky përmirësim i pozitës kushtetuese të Kosovës i përgjigjej aspiratave të popullit të saj shqiptar, por nuk plotësonte dëshirën e saj për barazi të plotë me republikat tjera federative. “Ky kompromis politik nuk shprehu vullnetin autentik të popullit shqiptar të artikuluar në Rezolutën e Konferencës së Bujanit”.[32] Pakënaqësia e shqiptarëve me pozitën e tyre në Jugosllavi ishte e madhe. Grupe dhe organizata të ndryshme atdhetare përpiqeshin dhe vepronin në ilegalitet të thellë kundër Jugosllavisë pushtuese. Ndjekjet, arrestimet, torturat dhe dënimet e atdhetarëve shqiptarë ishin të organizuara dhe të drejtuara në mënyrë sistematike nga organet shtetërore jugosllave, të cilat synonin jugosllavizimin e tokave të pushtuara të Shqipërisë përmes terrorit dhe reprezaljeve policore. 

1.9 Qëndresa e organizuar shqiptare

Gjendja e popullsisë shqiptare në Kosovë ishte keqësuar edhe më shumë pas vitit 1948. “E gjithë jeta private, shoqërore e politike e shqiptarëve ishte vënë nën kontrollin e UDB-së. Për këta ishin hapur 120.000 dosje”.[33] Nga fillimi i viteve 50 deri në gjysmën e dytë të viteve 60, qarqet serbomëdha detyruan rreth 500.000 shqiptarë nga Kosova e krahina të tjera të banuara prej tyre, të shpërnguleshin në Turqi. Terrori mbi popullsinë shqiptare arriti kulmin në dimrin e viteve 1955-1956, kur u organizua i ashtuquajturi aksion i mbledhjes së armëve, që u zbatua vetëm në Kosovë. Politika shoviniste e Beogradit e shtypjes ekonomike, politike dhe e diskriminimit kombëtar ndeshi në qëndresën e shqiptarëve, që mori përmasa më të mëdha dhe më të organizuara në vitet 60 e më pas. Gazetari, publicisti, shkrimtari dhe atdhetari i shquar, Adem Demaçi, pas daljes nga burgu kishte themeluar organizatën ilegale me emrin “Lëvizja Revolucionare për Bashkimin e Shqiptarëve”. Kjo organizatë që arriti të ketë 300 anëtarë, kishte krijuar edhe disa degë në qytete të ndryshme të Kosovës. Simboli i qëndresës shqiptare, A. Demaçi, edhe në gjykatën e pushtuesit në Prishtinë, në vitin 1959, deklaronte hapur aspiratat dhe programin politik të popullit shqiptar: “Prej këtu ku jam, po ju them edhe njëherë se nëse Serbia e Jugosllavia nuk heqin dorë nga okupimi i Kosovës, dhe nëse nuk lejojnë që Kosova të shkëputet nga Jugosllavia e t’i bashkohet Shqipërisë, atëherë nuk do të ketë paqe as në Ballkan, as në Jugosllavi dhe as në Serbi. Nëse Serbia do të vazhdojë me këtë politikë ndaj shqiptarëve, një ditë Serbia ka për t’u bë shkaktare e shpartallimit të krejt Jugosllavisë dhe në fund do të mbetet edhe pa Kosovën. Kaq”![34]
Në nëntor 1968 në shumë qytete shqiptare shpërthyen demonstrata masive të studentëve, nxënësve, punëtorëve e fshatarëve shqiptarë që kërkonin njohjen e statusit të Republikës për Kosovën, të drejtat kombëtare, politike e demokratike. Ndonëse viti 1968 njihet si vit i lëvizjeve studentore në Evropë, ku universitetet më të njohura të Francës, të Gjermanisë dhe të Anglisë u përfshinë në valën e trazirave studentore të së ”majtës së re”, megjithatë ato nuk reflektuan aspak tek lëvizja studentore shqiptare e Kosovës, për faktin se lëvizja studentore evropiane kishte karakter social, ishte lëvizje shoqërore dhe synonte një rend më të mirë shoqëror, ndërkohë që lëvizja studentore e Kosovës kishte karakter kombëtar, karakter të rezistencës kundër një robërie të egër shekullore. Në qershor 1968 pati demonstrata studentore edhe në  Beograd, të cilat ndonëse u përpoqën të manifestonin jehonën e demonstratave studentore të Evropës, ato u përshkuan me kërkesa ultranacionaliste e shoviniste. Në këto rrethana u planifikuan demonstratat studentore në Kosovë.[35] Demonstrata të shqiptarëve pati edhe në qytete tjera shqiptare si në Tetovë, Gostivar, Preshevë. Demonstratat u shtypën me egërsi, por autoritetet jugosllave u detyruan t’u njihnin shqiptarëve të drejtën e përdorimit të flamurit kombëtar, të drejtën e përdorimit të gjuhës shqipe në administratë, të themelonin Universitetin etj., por nuk u pranua e drejta e të qenit Republikë. Vazhdimi i demonstratave në muajin nëntor 1968 shënon artikulim më të zëshëm të kërkesës për vetëvendosje të shqiptarëve. Grupin e organizatorëve të demonstratave të nëntorit 68, që do të quhej “Komiteti i demonstratave” e përbënin studentë të fakulteteve të Prishtinës. Anëtarë të këtij grupimi ilegal politik ishin: Osman (Xhemail) Dumoshi, Adil (Murat) Pireva, Selatin (Ismail) Novosella, Ilaz (Ejup) Pireva, Xheladin (Jetish) Rekaliu, Afrim (Ragip) Loxha, Skënder (Ismail) Muçolli, etj.[36]

1.10 Pranvera e vitit 1981–këmbanë e fundit të Jugosllavisë

Gjendja e padurueshme ekonomike-politike, shtypja kombëtare, grabitja dhe shfrytëzimi i Kosovës nga republikat e federatës jugosllave, bënë që në mars-prill 1981 në shumë qytete të Kosovës, si në Prishtinë, Ferizaj, Gjilan, Besianë, Mitrovicë, etj., të shpërthenin demonstrata të fuqishme popullore. Kërkesa kryesore e popullsisë shqiptare ishte që t’i njihej Kosovës statusi i Republikës. Demonstratat u shtypën egërsisht nga dhjetëra mijëra ushtarë, policë dhe njësi tjera të posaçme të ushtrisë jugosllave, që përdorën tanke dhe avionë luftarakë. Numri i të vrarëve dhe i të plagusurve ishte i madh. Pas demonstratave shpërthyen ndjekjet, arrestimet dhe dënimet masive. Shtypi perëndimor dhe ai i Tiranës zyrtare konstatonin se në Kosovë kishte ndodhur njëra ndër gjakderdhjet më të pashembullta në Evropë, pas Luftës së Dytë Botërore.[37] Sipas të dhënave zyrtare gjatë viteve 1981-1988 nga gjyqet e posaçme u dënuan për vepra penale me afate të gjata burgimi 75.000 veta dhe 95.000 të tjerë për kundërvajtje, shumica të rinj, studentë e arsimtarë. Gjatë këtyre viteve në forma dhe mënyra të ndryshme ishin (keq)trajtuar nga policia rreth 584.000 shqiptarë. Krahas kësaj u vendos i ashuquajturi proces i “diferencimit politik” për t’i likuiduar elementët atdhedashës duke i përjashtuar nga fakultetet dhe shkollat e larta mijëra veta, ndërsa, qindra pedagogë e arsimtarë u pushuan nga puna, nga ndërmarrjet e institucionet ekonomike u flakën në rrugë qindra punonjës, pjesëmarrës dhe përkrahës të demonsratave. U ndërmor një fushatë e gjerë e leçitjes së familjeve “irredentiste” e “nacionaliste”. U goditën arritjet e deriatëherëshme të popullsisë shqiptare në fushën e arsimit e të kulturës. Por, Kryengritja gjithëpopullore e marsit dhe prillit e vitit 1981 shënon një epokë vendimtare në historinë më të re të popullit shqiptar, pavarësisht se kjo ngjarje nuk e ka gjetur vendin e merituar në tekstet ende gjysmake të historisë sonë. Prej asaj kohe kishte filluar ndarja e madhe dhe diferencimi historik i dy klasave shoqërore, kundërshtare. Klasa projugosllave që pranonte jugosllavizmin dhe asimilimin e qetë të shqiptarëve, duke i trajtuar ata si “kosovarë”, dhe lëvizja ilegale çlirimtare, e cila çoi më në fund edhe në luftën e armatosur të UÇK-së, për t’u çliruar nga robëria shekullore jugosllave. Politika antipopullore e udhëheqjes shoviniste të Jugosllavisë u demaskua dhe u diskreditua edhe më shumë jo vetëm në sytë e popullit tonë, por edhe në sytë e popujve jugosllavë dhe të atyre të botës. Doli në shesh jo vetëm politika e shovinistëve serbomëdhenj për fashistizimin dhe rankoviçizimin e mëtejshëm të Jugosllavisë, por edhe plani i rrezikshëm që ata po kurdisnin në bashkëpunim me social-imperialistët sovjetikë kundër popujve të Jugosllavisë dhe të Ilirisë-Ballkanit.
Çështja e Kosovës u popullarizua edhe më shumë në të gjithë botën. Lufta jonë e drejtë fitoi simpatinë dhe përkrahjen e të gjitha forcave përparimtare në të gjithë botën.[38] Pas demonstratave shovinistët serbomëdhenj sulmuan edhe pozitën kushtetuese të Kosovës duke u përpjekur të kufizojnë autonominë e saj. Forumet më të larta të Serbisë, Malit të Zi dhe Maqedonisë kërkuan të ndryshohet flamuri shqiptar dhe të kufizohet përdorimi i tij. Popullsia shqiptare kundërshtonte këto politika shoviniste e shkombëtarizuese dhe mbronte arritjet e fituara me punën dhe luftën e saj.
Shteti amë, Tirana zyrtare, doli hapur në anën e kërkesave të popullsisë shqiptare dhe i përkrahu ato. Shteti shqiptar, në përputhje me ligjet dhe rregullat ndërkombëtare, ka protestuar kundër gjenocidit serbomadh që ushtrohej ndaj popullsisë shqiptare dhe ka kërkuar që shqiptarëve si komb i tretë nga madhësia në Jugosllavi t’u njihen dhe garantohen të gjitha të drejtat kombëtare, duke përfshirë edhe atë të formimit të Republikës së Kosovës. Mirëpo, shovinizmi serb edhe këto pak të drejta dhe këtë autonomi të kufizuar dhe të kontrolluar të Kosovës e konsideronte kërcënim për Serbinë dhe të ardhmen e saj hegjemoniste. Beogradi mori të gjitha masat për heqjen (suprimimin) e kësaj autonomie përmes represionit e terrorit shtetëror dhe përmes ndryshimeve kushtetuese. Kundër këtyre ndryshimeve kushtetuese dhe në mbrojtje të të drejtave të tyre, minatorët e Trepçës hynë në grevë dhe u ngujuan në zgafellat e minierës 600 metra nën tokë. Kundër ndryshimeve kushtetuese u zhvilluan edhe demonstratat e marsit 1989. Pas shtypjes së tyre të përgjakshme vazhdoi fushata e burgosjeve, izolimeve, pushimeve nga puna, etj. Në krah dhe në mbështetje të kërkesave të shqiptarëve për liri dhe të drejta kombëtare e demokratike, qëndronte fuqishëm Tirana zyrtare. Marrëdhëniet e tensionuara midis Tiranës e Beogradit nuk e kishin arsyen te kundërthëniet ideologjike, siç thuhej dhe pretendohej nganjëherë nga qarqe të ndryshme në rajon dhe në botë. “Shkaku themelor, thuhej në raportin e Kongresit të 9-të të PPSH, i tensioneve të vazhdueshme në marrëdhëniet shqiptaro-jugosllave nuk qëndron as në ndonjë predispozicion antijugosllav të Shqipërisë, as në divergjencat ideologjike që ekzistojnë ndërmjet dy vendeve tona. Qëndrimet e veprimet e Beogradit ndaj vendit tonë e shqiptarëve në Jugosllavi, si në të kaluarën edhe tani, janë përcaktuar nga ekzistenca e një konstanteje antishqiptare në politikën jugosllave, nga mosnjohja e kombit shqiptar dhe mospajtimi me ekzistencën e shtetit të pavarur të tij. Qeveritarët jugosllavë janë udhëhequr nga njëfarë mentaliteti feudal se Shqipërisë duhet t’i imponojnë diktatin e tutelën e tyre. Ata vuajnë ende nga nostalgjia për Koçi Xoxen. …Përmasa të pashembullta ka marrë diskriminimi e denigrimi i shqiptarëve, i cili po merr format e një inkuizicioni të vërtetë”.[39] Edhe në librin “Les Etats du monde”, të vitit 1983, thuhej: “Në dukje konflikti midis Jugosllavisë dhe Shqipërisë është ideologjik, por e vërteta është se midis këtyre dy shteteve qëndron Kosova”.[40] Ishte koha kur federata Jugosllave po shkërmoqej. Sllovenët dhe kroatët po përgatiteshin për t’u shkëputur nga Jugosllavia. Ata do të pasoheshin nga boshnjakët (Bosna e Hercegovina).
Shovinistët serbë me në krye Sllobodan Milosheviçin do ta kthenin Jugosllavinë në një rrëke gjaku, sidomos Bosnjën dhe Kroacinë. Në prag të kësaj kasaphane që po përgatisnin serbët dhe në kohën kur në Jugosllavi të gjithë po përgatiteshin për luftë dhe për zënie të tokave, në Prishtinë, më 23 dhjetor 1989, u themelua Lidhja Demokratike e Kosovës! Kjo ishte partia e parë legale në Kosovë e regjistruar në Beograd sipas ligjeve të kohës. LDK dhe themeluesit e saj betoheshin e përbetoheshin se angazhoheshin për paqë, për pluralizëm, për dialog dhe për gjetjen e një zgjidhjeje për Kosovën brenda federatës a konfederatës jugosllave. Beogradi tashmë kishte pushtuar edhe të gjitha institucionet e Krahinës Autonome të Kosovës. Në këtë situatë Lëvizja Popullore për Republikën e Kosovës organizoi një peticion me të cilin u bëhej thirrje këtyre institucioneve (klasës politike-burokracisë së Kosovës) që ta shpallnin pavarësinë e Kosovës. Pas këtij peticioni të LPRK-së doli edhe ASHAK (më 14 qershor) me një kërkesë të tillë. Këto kërkesa u mbështetën nga Forumi Demokratik më 1 korrik 1990.[41] Por, klasa politike e Kosovës ishte tepër e harxhuar pas qerres jugo-serbe për ta përmbushur këtë mision të lartë kombëtar. Delegatët e Kuvendit të Kosovës, vetëm pasi i përzunë nga Kuvendi, u mblodhën para tij dhe në rrugë e bënë një deklaratë pavarësie! Pastaj, kjo përbërje u mblodhë edhe njëherë në Kaçanik më 7 shtator, ku miratoi një Kushtetutë dhe kaq! Lëvizja pacifiste e Rugovës në thelb të angazhimit të saj pati pacifikimin e popullit të Kosovës dhe çarmatosjen e tij. Këtij qëllimi i erdhën në ndihmë edhe ngjarjet e 2 korrikut në Tiranë pas të cilave shteti shqiptar u përfshi nga një lëvizje e karakterit anarkovandalist që dobësoi së tepërmi shtetin shqiptar. Me këtë kombi shqiptar u godit ose u këput në kurriz, mbeti për shumë vite në karrocë invalidësh.

                                                           

                                                                                *****

Në kreun e parë është përfshirë në mënyrë të përmbledhur historia e njërës prej krahinave të dalluara të Ilirisë-Shqipërisë, historia e Dardanisë-Kosovës që nga lashtësia e deri në ditët e sotme. Për ilirët dhe për fisin ilir, dardanët, ka pikëpamje dhe teori të autorëve të ndryshëm që shpeshherë kundërshtohen me njëra–tjetrën. Ka edhe autorë që  janë ndikuar nga politikat e kohës dhe varësisht prej tyre kanë ndërruar edhe qëndrimin për fisin ilir, dardanët, dhe për prejardhjen e shqiptarëve. Ka mjaft autorë që mohojnë prejardhjen e shqiptarëve dhe të gjuhës shqipe nga ilirët dhe ilirishtja. Me këto teori ata përpiqen të kundërshtojnë edhe autoktoninë e shqiptarëve në trojet-tokat që i banojnë edhe sot. Pamë se prania e jetës dhe qytetërimit datonin që nga koha e neolitit (shek.VI p. e. r ), pastaj pamë kohën dardane, ku vërtetohet se dardanët ishin një fis ilir që banonte në këto troje. Duke bërë një udhëtim historik nëpër Mesjetën pamë tendencat sllave me invadimin e tyre në trojet e Kosovës, si dhe kohën e sundimit të Perandorisë Osmane me të gjitha peripetitë historike të popullit shqiptar në përpjekjen e tij këmbëngulëse për mbijetesën e vet fizike, kulturore e gjuhësore, si nga pushtimet otomane pesëshekullore, poashtu edhe ato slave me programet e tyre shoviniste për shfarosjen edhe fizike të popullit shqiptarë, për cungimin e trojeve shqiptare. Pasojat e tyre vazhduan deri në luftën e fundit, kur Kosova, edhe me përkrahjen e aleatëve ndërkombëtarë, sidomos të SHBA-së, duket se doli nga kthetrat e një armiku shekullor të saj! Rrugëtuam ashtu lehtë-lehtë nëpër histori për të dëshmuar dhe provuar se mbijetesa e popullit shqiptar nuk ishte rastësi, se qëndresa, përpjekja dhe lufta për liri i ka rrënjët thellë-thellë në të kaluarën tonë. Nuk ishte dhe nuk është rastësi as Lufta Antipushtuese Çlirimtare e UÇK-së dhe e mbarë kombit shqiptar për çlirimin e Kosovës dhe të krahinave tjera të pushtuara të Shqipërisë. “Para se të vendosja të themeloja organizatë politike-atdhetare, thotë Adem Demaçi, e pyeta nënën Nazife: A të kujdesem për ty apo të përpiqem e të punoj për Shqipërinë dhe ajo m’u përgjigj: Një ditë nëna Nazife ka me vdekë, e nëna Shqipëri nuk vdes kurrë. Lere ti nënën Nazife e kapju nënës Shqipëri, he të pastë nëna. Dhe ashtu veprova. Siç mendoja vetë dhe siç më tha nëna ime luaneshë.[42] E këtillë, si nënë Nazifja e bacës Adem, ishte dhe është NËNA ilire-shqiptare, e cila ishte burim i pashterrshëm dashurie, trimërie dhe flijimi për Atdhe. 
                                      

                                                        

  KREU II

UÇK-JA DHE AKTET-DOKUMENTET NDËRKOMBËTARE PËR KOSOVËN DERI TE PLANI I AHTISARIT


2.1 Lufta e UÇK-së ndërkombëtarizoi çështjen e Kosovës

Rrugën për në Rambuje populli shqiptar e hapi me luftën e armatosur kundërpushtuese-çlirimtare. «Konferenca e parë ndërkombëtare për Kosovën është rezultat i përpjekjeve dhe i Luftës çlirimtare të UÇK - së, e cila e solli Kosovën në Rambuje».[43] Populli shqiptar nuk ishte pajtuar asnjëherë me robërinë. Viti 1912-1913 ishte tragjik për fatin e Shqipërisë dhe të popullit të saj. Dy të tretat e Shqipërisë u pushtuan dhe ripushtuan nga Serbia, Mali i Zi dhe Greqia. Dhuna, terrori dhe gjenocidi që ushtruan këto vende dhe këta popuj fqinj ndaj shqiptarëve kishin vetëm një qëllim: spastrimin e tokave të pushtuara të Shqipërisë nga shqiptarët dhe popullimin e tyre me sllavë dhe grekë, sepse vetëm kështu mund të përjetësohej pushtimi. “Ata, (Fuqitë e Mëdha), prenë copa me rëndësi nga toka shqiptare dhe ua dhanë fqinjve… duke shkaktuar kështu ngatërresa dhe luftëra të përditshme në mes këtyre shteteve”.[44] Në këtë fatkeqësi kombëtare pati vetëm një fat: në një të tretën e Shqipërisë u krijua shteti shqiptar, i cili u bë ëndërra, shpresa dhe mbështetja e vetme për mbijetesë, qëndresë, përpjekje dhe luftë kundër pushtuesve fqinj. Prandaj, shqiptarët e cilës do krahinë dhe kudo që të jenë vazhdojnë të përulen me nderim para emrit, jetës dhe veprës së atyre burrave dhe grave të kombit shqiptar që ditën, guxuan, luftuan, e bënë dhe e mbrojtën në kushte të rënda shtetin e vogël shqiptar, pa të cilin vështirë (për të mos thënë e pamundur) se do të mbahej gjallë Lëvizja Çlirimtare në viset e pushtuara, por edhe më i vështirë do të ishte krijimi i UÇK-së, pa të cilën nuk do të çlirohej kjo Kosovë që ka mbetur pas copëtimeve dhe ricopëtimeve të tokave të pushtuara të Shqipërisë nga Jugo-Serbia. Përkrahjen e Republikës së Shqipërisë (shtetit shqiptar) për pjesën e pushtuar të kombit nga Jugo-Serbia e kishte paralajmëruar edhe Ramiz Alia në cilësinë e Kryetarit të shtetit, në fjalimin që kishte mbajtur në OKB, në shtator të vitit 1990, me ç’rast kishte paralajmëruar botën se “shqiptarët nuk po kërkojnë asnjë të drejtë më shumë nga ç’po kërkojnë serbët, kroatët, sllovenët apo maqedonasit. Shqiptarët nuk kanë pranuar e nuk do të pranojnë të kenë më pak të drejta se ata”.[45] Ushtria Çlirimtare e Kosovës nuk lindi vetvetiu, nga hiçi. Themeluese e saj ishte Lëvizja Popullore e Kosovës, e cila, për çlirimin e Kosovës dhe të viseve të saj, nuk e përjashtonte edhe luftën e armatosur. Kjo organizatë atdhetare ilegale (ilegale në raport me shtetin pushtues, Jugosllavinë) ishte themeluar më 17 shkurt 1982, një muaj pas vrasjes nga policia sekrete jugosllave të drejtuesve kryesor të Lëvizjes çlirimtare, Jusuf e Bardhosh Gërvallës dhe Kadri Zekës. Bashkimi i organizatave dhe grupeve ilegale në një organizatë të vetme ishte përgjegjia më e mirë që i dhanë atdhetarët shqiptarë Jugosllavisë shoviniste pushtuese menjëherë pas vrasjes së këtyre atdhetarëve të shquar. “Çastet e vështira që po kalon atdheu ynë, rreziqet që po i thurren atij, e bënë edhe më urgjente nevojën e bashkimit të të gjithë shqiptarëve të ndershëm e patriotë, pa dallim feje, klase, krahine, përkatësie politike, në luftën kundër armiqve”.[46] E gjithë ndjekja, burgosjet, dënimet, torturat ç’njerëzore, vrasjet dhe terrori shtetëror serbo-maqedono-malazezë (edhe në kohën e Jugosllavisë) ishte përqëndruar mbi lëvizjen atdhetare-ilegale dhe mbi këtë organizatë (organizatat e fshehta që u bashkuan në LPRK-LPK), mbi drejtuesit, anëtarët dhe simpatizantët e saj. Koha tregoi se shovinistët serbo-maqedono-malazezë kishin patur të drejtë. I vetëmi kërcënim për ta, për sigurinë e tyre dhe për fatin e tokave që mbanin të pushtuara ishin organizatat e fshehta atdhetare. Midis tyre u dallua LPK-ja dhe veprimtarët e saj të paepur dhe të vendosur për çlirimin e tokave të pushtuara të Shqipërisë, të cilët Lëvizjen Kombëtare për Çlirimin e Kosovës e finalizuan me krijimin e UÇK-së, e cila përfundoi me clirimin e Kosovës së mbetur pas copëtimit të saj midis republikave sllave. Për realizimin e këtij objektivi madhor të kombit shqiptar, LPK, në Mbledhjen e saj të katërt (28-29 korrik 1993), të mbajtur në Prishtinë, mori vendimin historik për luftë të armatosur kundërpushtuese-çlirimtare. Sektori i vecantë dhe krahu i armatosur i LPK-së mori emrin Ushtria Çlirimtare e Kosovës. Që nga Jusuf Gërvalla, Bardhoshi, Kadri Zeka, Rexhep Mala, Nuhi Berisha, Afrim Zhitia, Fahri Fazliu, Fadil Vata, Adem Jashari, Fehmi e Xhevë Lladroci, Abedin Rexha, Mujë Krasniqi, Zahir Pajaziti, Luan Haradinaj, Gursel e Bajram Sylejmani, Ismet Jashari, Skënder Çeku, Ilaz Kodra, Bekim Berisha, Gëzim Paçarizi e dhjetëra e dhjetëra emra të shquar kanë qenë anëtarë të Lëvizjes Popullore të Kosovës.[47] Për nevoja të luftës, më 3 dhjetor 1993, Këshilli i Përgjithshëm i LPK themeloi edhe Fondin “Vendlindja thërret”, me kryetar atdhedashësin e dëshmuar, Jashar Salihun, “një segment tepër i rëndësishëm, pa të cilin as që mund të mendohej organizimi dhe udhëheqja e luftës çlirimtare nga SHP i UÇK”.[48] Ushtria Çlirimtare e Kosovës kishte edhe BETIMIN e saj, që në fakt ishte programi i përbledhur i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare: "Si pjesëtar i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, betohem se do të luftoj për çlirimin e tokave të pushtuara të Shqipërisë dhe bashkimin e tyre, do të jem përherë besnik, luftëtar i denjë i lirisë, vigjilent, guximtar dhe i disiplinuar, i gatshëm që në çdo kohë, pa kursyer as jetën, të luftoj për t'i mbrojtur interesat e shenjta të Atdheut. Nëse shkelë këtë betim, le të ndëshkohem me ligjet më të ashpra të luftës dhe nëse tradhtoj, qoftë i humbur gjaku im. Betohem!".[49] Betimi i UÇK-së u bë edhe platformë politike dhe kombëtare e UÇK-së. Konform këtij betimi u organizuan edhe zonat e UÇK-së. Zona e parë ishte Kosova administrative, zona e II ishte në Maqedoninë shqiptare dhe Zona e III ishte në Malin e Zi shqiptar. Nën trysninë e fuqishme diplomatike dhe të formave tjera Lufta e UÇK-së u kufizua vetëm në Kosovën administrative. Kjo trysni bëri që pak nga pak të tërhiqej në prapaskenë edhe LPK-ja dhe në vend të saj të ngritej një Drejtori politike e UÇK. Sidoqoftë, drejtuesit politikë, ushtarakë dhe ata të Fondit ishin pa përjashtim anëtarë dhe drejtues të LPK-së. Ajo mbeti fanar udhërrëfyes çlirimtar, fuqidhënëse e të gjitha forcave të mirëfillta atdhetare, të cilat treguan gatishmëri për ta projektuar dhe për ta realizuar lëvizjen e armatosur kundër pushtuesit gjakatar serb. Me emrin e kësaj Lëvizjeje, me emrat shumë të njohur të korifejve të rizgjimit kombëtar, u identifikua brezi i luftëtarëve të lirisë, që u rreshtua në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, e cila i bëri realitet shumë nga synimet dhe aspiratat tona historike.[50] Lufta e armatosur në Kosovë ka parahistorinë e saj. Ajo është e lidhur dhe pasojë e përpjekjeve, dhunës, terrorit dhe gjenocidit serb për ta mbajtur Kosovën të pushtuar dhe me sa më pak ose hiç shqiptarë. Hegjemonizmi dhe shovinizmi serb u ringjallë në formën dhe përmbajtjen e tij më të rrezikshme në kohën e Slobodan Milosheviçit, i cili goditi dhe dhunoi edhe ato pak të drejta kulturore, politike e kombëtare që kishin fituar me shumë mund e gjak shqiptarët me kushtetutën e vitit 1974. “Goditja ndaj autonomisë së Kosovës ishte një akt antikushtetues, i cili shpoi tejpërtej zemrën e shtetit jugosllav: parimin e federalizmit. Veprimi serb tronditi federatën nga themelet. Veçanërisht të prekur u ndjenë kroatët dhe sllovenët. Frika, se një ditë prej ditësh edhe ata do të trajtoheshin nga serbët në të njëjtën mënyrë dhe fakti se autoritetet federale nuk i prisnin rrugën hegjemonisë serbe, përkundrazi, e mbështesnin atë, i shtyu kroatët dhe sllovenët të kërkonin pavarësinë. Ja përse mund të thuhet pa ngurrim se në Kosovë Jugosllavia mori goditjen vdekjeprurëse”. [51]

 2.2 Përballja e madhe shqiptaro-serbe në Kosovë

Qëndresa dhe përpjekjet e armatosura rifilluan me Tahir Mehën në Prekaz në vitin 1981. Pastaj, në janar të vitit 1984, atdhetarët dhe drejtuesit e shquar të Lëvizjes Çlirimtare, Rexhep Mala e Nuhi Berisha, ranë duke luftuar me armë në dorë kundër forcave pushtuese jugosllave. Heroizmi dhe qëndresa e tyre u përsërit edhe nga atdhetarët, veprimtarët dhe drejtuesit e njohur, Afrim Zhitija e Fahri Fazliu, në nëntor të vitit 1989, në Prishtinë. Edhe në vitin 1993 ra me armë në dorë Hasan Ramadani. Lëvizja Popullore për Republikën e Kosovës, në Konferencën e saj të Dytë, të mbajtur në Prishtinë, më 4 shkurt 1991, kishte formuar sektorin-krahun e saj ushtarak, të cilin në Kosovë e udhëhiqte Xhavit Haziri, ndërsa në Kroaci Fehmi Lladroci. Për këtë qëllim, me lejen e Kryetarit të Republikës së Shqipërisë, Ramiz Alia, dhe të Ministrit të Mbrojtjes, Perikli Teta, ishin organizuar në baza të ndryshme ushtarake edhe stërvitjet për shumë grupe të vogla të shqipatërve atdhetarë dhe të gatshëm për luftë të armatosur çlirimtare.[52] Me ardhjen e Sali Berishës në krye të shtetit shqiptar ndryshoi edhe qëndrimi ndaj Kosovës dhe Lëvizjes së saj çlirimtare. Disa nga udhëheqësit kryesorë do të arrestoheshin nga qeveria e Berishës në kohë të ndryshme: Adem Jashari më 1993, Zahir Pajaziti më 1995 dhe Hashim Thaçi më 1996, kurse “qeveria që u shemb më 1997 bëri po aq pak për luftën ushtarake në Kosovë, sa edhe për shumicën e qytetarëve të Republikës së Shqipërisë”.[53] Veprimet e armatosura të LPK-UÇK kishin filluar vite më parë, por UÇK doli hapur para kombit shqiptar dhe para botës mbarë më 28 Nëntor 1997, në kohën kur organizimi, strukturimi dhe forca goditëse e UÇK kishte arritur një shkallë të kënaqshme për rrethanat dhe kushtet në të cilat vepronte. “Serbia është duke i masakruar shqiptarët. Ushtria Çlirimtare e Kosovës është e vetmja forcë që lufton për liri dhe bashkim kombëtar në Kosovë. Ne do të vazhdojmë të luftojmë”, deklaroi Rexhep Selimi para 20.000 shqiptarëve të mbledhur në varrimin e mësuesit të vrarë, Halit Geci, nga forcat terroriste serbe.[54] Masivizimi i UÇK dhe shpërthimi i Luftës ndodhi menjëherë pas qëndresës dhe luftës së pashembullt të Komandantit, Adem Jasharit dhe Familjes Jashari. Lufta dhe rënia heroike e Ademit dhe Familjes Jashari i dha zemër, i dha forcë dhe preku ndërgjegjien, shpirtin dhe mendjen e çdo shqiptari e të mbarë kombit shqiptar. “Nuk u shua familja jonë. Ne që kemi mbetur jemi në shërbim të atdheut. Nuk ka vdekur asnjë pa paguar veten… Edhe fëmijët na kanë ndihmuar në luftë kundër bishave të tërbuara… Ata që do ta lexojnë letrën, le të kuptojnë se ne do të qëndrojmë këtu të pa nënshtruar…”, shkruanin pjesëtarët e mbetur gjallë nga Familja e Madhe, JASHARI.[55] Lufta e Prekazit ishte kushtrim për mobilizim dhe luftë të përgjithshme kundër pushtuesëve serbë. Dhe kështu ndodhi. “Ushtria Çlirimtare e Kosovës është guerilja me rritjen më të shpejtë në botë”, deklaronte Gjenerali Vesli Klark. Menjëherë pas Luftës së Prekazit, numri i atyre që kërkonin dhe shkonin t’i bashkoheshin UÇK-së ishte i papërballueshëm për mundësit që kishte kjo ushtri. Mungonte armatimi, mungonte veshmbathja, ushqimi dhe çdo gjë tjetër për të gjithë ata shqiptarë që ishin të gatshëm të rroknin armët dhe të luftonin kundër Serbisë. Një mobilizim dhe gatishmëri për luftë si kjo, nuk ishte parë ndonjëherë në këto troje.
Por, fondet dhe paratë që kishte grumbulluar-vjelur nga shqiptarët me mashtrim dhe premtim për luftë, po i mbante të ngujuara “qeveria” e LDK-Bukoshit, e cila fatkeqësisht ato mjete kurrë nuk ia dedikoi luftës dhe Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës për luftë kundër Serbisë.[56] Madje, një pjesë e mirë e asaj paraje popullore po përdorej dhe shfrytëzohej për propagandë kundër UÇK dhe Luftës saj të drejtë çlirimtare. Shumë i angazhuar me konferencat e tij të shtypit dhe me tërë aparatin dhe strukturën e tij kolaboracioniste kundër luftës çlirimtare ishte edhe Ibrahim Rugova, kryetar i LDK, i cili, i bazuar në fuqinë e Serbisë, deklaronte se “Kosova është shteti më i fortë në Evropë”, ndërsa po ky I. Rugova, në intervistën dhënë gazetës gjermane, “Der Spiegel”, më 7mars 1998, menjëherë pas luftës dhe qëndresës heroike dhe historike të Jasharajve në Prekaz, thoshte: “…Për nga këndvështrimi ushtarak, ne nuk do të kishim kurrfarë shansi, për dy ditë do të mund të na shkatërronin të gjithëve” (e kishte fjalën për forcën ushtarake të Serbisë (vrejtja e autorit të punimit, Xh. B.).[57] Nuk mbeteshin prapa me deklarata, propagandë dhe forma tjera të trysnisë as qendra dhe qarqe të ndryshme evropiane dhe ndërkombëtare. Madje diplomati amerikan, Gelbard, e kualifikoi UÇK si organizatë terroriste: “Dhuna të cilën po e shohim është tepër e rrezikshme dhe po rritet me shpejtësi të pabesueshme. Ne i dënojmë aksionet e ashpra terroriste në Kosovë. UÇK, jashtë çdo pyetje, është organizatë terroriste”.[58] Të njëjtën gjë në një takim me Gelbardin deklaronte edhe Bujar Bukoshi, i vetëquajtur kryeministër: “Ushtria Çlirimtare e Kosovës është një grupacion i njerëzve të frustruar, fshatarëve injorantë, të manipuluar nga fundrrinat e marksizëm-leninizmit dhe të sigurimit të Enver Hoxhës, të cilët me veprimet e tyre terroriste provokojnë policinë serbe”.[59] Ky ishte një sinjal i gjelbërt për Milosheviçin dhe forcat e tij policore dhe ushtarake për një sulm frontal ndaj UÇK dhe popullit shqiptar në Kosovë. “Çdo gjë që është folur për UÇK-në deri më 31 janar 2007, deklaronte Jashar Salihu, edhe mund të arsyetohet. Por, që nga 31 janari e tutje, ai që akuzon UÇK-në, ai këtë e bënë për dy arsye: ose është idiot, ose është tradhtar”.[60] Kjo mbase ishte edhe rruga që duhej ndjekur zhvillimi i ngjarjeve për të arritur deri te Konferenca e Rambujes dhe ndërhyrja e NATO-së. Ndoshta kjo ishte edhe prova që duhej ta kalonin dy forcat armike në Kosovë: Serbia me tërë aparatin e saj pushtues-terrorist, nga njëra anë, dhe UÇK e përkrahur nga kombi shqiptar, nga ana tjetër. Mundja e UÇK-së nga forcat serbe do të thoshte vazhdim i robërisë, shpërnguljes, spastrimit etnik, terrorit dhe gjenocidit serb në Kosovë. Ky ishte edhe qëllimi i ofanzivës së madhe serbe (për ta vendimtare) në gusht të vitit 1998. Ishte një përpjekje dhe luftë tepër e pabarabartë. Makineria pushtuese nuk kursente askend dhe asgjë në Kosovë. Vriste dhe masakronte cilindo shqiptarë që kapte të gjallë. Për forcat serbe, policore, ushtarake e paraushtarake (të gjitha një qendër komanduese kishin), nuk kishte rëndësi as mosha dhe as gjinia e shqiptarëve. Të gjithë duheshin vrarë, masakruar dhe dëbuar nga Kosova. Kështu i thoshte hapur dhe pa ekuivoke kryetari i Serbisë, Miloshevici, Gjeneralit Vesli Klark në njërin nga tri takimet që patën në Beograd. “Ne e dimë si ta kryejmë punën me vrasësit shqiptarë, i thoshte Milosheviçi -Klarkut. Ne këtë e kemi bërë edhe më parë në Drenicë në vitin 1946. Si e keni bërë-zgjidhur atë, e pyet Klarku. I kemi vrarë që të gjithë. Na kanë marrë disa vite, por i kemi vrarë të gjithë”, ishte përgjigjur kryeterroristi serb, Miloshevici.[61] Shtëpitë, banesat, bagtitë dhe e gjithë pasuria e mundshme e shqiptarëve ishte vënë në shënjestër të zjarrit të topave (artilerisë), tankeve, helikopterëve dhe avionëve serbë. Kudo shtëpi, fshatra dhe qytete që digjeshin flakë, kudo vdekje, shkatërrim, masakra dhe vrasje masive nga forcat serbe. Mësymja e forcave serbe, edhe sipas Gjeneralit Vesli Klark, kishte objektiva të përcaktuara qartë: “Asnjë shqiptar të gjallë në Kosovë. Pasuria e tyre të grabitet dhe të digjet flakë”. [62] Forcat e UÇK-së luftonin dhe tërhiqeshin për t’u riorganizuar më mirë në përballjen e vazhdueshme me barbarinë serbe. Luftën dhe përballjen e tyre e bënte më të vështirë detyra e rëndë për ta mbrojtur popullsinë civile, të paarmatosur, e cila ndiqej këmba-këmbës, vritej dhe masakrohej pa mëshirë nga serbët. Përgjegjësia e lartë dhe gatishmëria e secilit ushtar të UÇK-së pamundësoi që krimi të jetë edhe më i rëndë për banorët e fshatit Recak, gjë që e vërteton kulmimin me heroizmin e Komandantit të Brigadës 161, Ahmet Kaqikut dhe dëshmorëve të tjerë të UÇK-së, që ranë për të mos vdekur kurrë, duke mbrojtur popullsinë dhe viktimat e masakruara.[63] Gjeneralët e Milosheviçit, të ekzaltuar nga veprimet e tyre kriminale, shpallën se UÇK ishte zhdukur nga Kosova dhe se Serbia kishte fituar plotësisht mbi shqiptarët. Pa kaluar muaji, deklaratat e tyre i demantuan brigadat e UÇK-së që po krijoheshin dhe shfaqeshin më të fuqishme, më të organizuara dhe më të përgatitura se më parë për luftë të pakompromis kundër Serbisë. “Megjithëse Milosheviçi ka dëbuar me qindra mijëra shqiptarë kosovarë nga shtëpitë e tyre, shkruante Presidenti Klinton në gazetën “Nju Jork Tajms, ai nuk ka mundur të eliminojë Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës. Madje radhët e saj po shtohen dita-ditës. Ajo ka filluar të ndërmarrë ofenziva kundër forcave serbe, të cilat fshihen për t’u shpëtuar goditjeve ajrore”.[64] Lufta e UÇK-së dhe veprimet e saj të bashkërenduara, përkrahja mbarëkombëtare që po i jepej asaj dhe popullit të Kosovës, simpatia që po fitonte kjo luftë në botën e qytetëruar dhe demokratike dhe posaçërisht mbështetja e hapur e SHBA-së pas ofanzivës serbe, e shtyri botën-Grupin e Kontaktit-të mendonte dhe të vepronte më seriozisht se deri atëherë për Kosovën. Në një takim që përfaqëuesi i BE, Volfgang Petrich, pati në Banjë të Malishevës me dy përfaqësuesë dhe anëtarë të SHP të UÇK, H. Thaçin dhe F. Limajn, deklaroi se “për Kosovën tani do të vendosë UÇK-ja, Bashkësia ndërkombëtare dhe Serbia”.[65] Para tij me Shtabin e Përgjithshëm të UÇK ishte takuar edhe i dërguari amerikan, Shon Bërnsi. Këto ardhje të përfaqësuesve ndërkombëtarë në malet e Kosovës për t’u takuar me përfaqësuesit dhe komandantët e UÇK-së, ishin dëshmi e forcës, e rolit dhe e peshës që UÇK-ja dhe lufta e popullit shqiptar kishte tash e tutje në përcaktimin e fatit të Kosovës. Vendimtar për organizimin dhe thirrjen e Konferencës së Rambujes ishte fakti se Lufta e UÇK-së po merrte përmasa mbarëshqiptare. Edhe më e rrezikshme bëhej mundësia (domosdoshmëria) e hyrjes së shtetit shqiptar në luftë (qoftë edhe joformalisht dhe pa dëshirën e një pjese të politikanëve të Tiranës). Kështu me një shpejtësi marramendëse Lufta e UÇK-së do të shndërrohej në një luftë mbarëshqiptare për çlirimin e tokave të pushtuara të Shqipërisë (ky ishte edhe Betimi i UÇK-së), në një luftë ballkanike e më tej. “Çdo vonesë nga faktori ndërkombëtar, thuhej në komunikatën nr 52 të UÇK-së, domethënë më shumë viktima, gjak, djegie, shkatërrime dhe zgjerim konflikti ndërballkanik, pasojat e të cilit do të jenë të paparashikueshme për paqen dhe vlerat e civilizimit demokratik botëror”.[66] Këtu edhe duhet kërkuar arsyeja thelbësore e kësaj Konference dhe e efekteve të prodhuara prej saj. Serbia nuk mundi ta thyente dhe ta shkatërronte UÇK-në, e cila tashmë ishte bërë forcë reale e pakapërcyeshme ushtarake, politike dhe diplomatike, dhe luftën e kombit shqiptar për çlirimin dhe lirinë e Kosovës. Lufta në Kosovë nuk mund të izolohej dhe të mbahej vetëm brenda kufijve të Kosovës. “Zgjidhja”, sipas Fuqive të Mëdha (Grupit të Kontaktit), të cilat nuk ishin të përgatitura për një zgjidhje të plotë të çështjes shqiptare, ishte thirrja e një Konference Ndërkombëtare si ajo e Kemp Dejvidit dhe e Dejtonit. Por, “shqiptarët nuk do të pajtoheshin me rikthimin e autonomisë që kishin gëzuar midis viteve 1974 -1987, sepse bashkësia ndërkombëtare do ta konsideronte të zgjidhur çështjen e Kosovës”.[67]

2.3 Konferenca e Rambujes

Konferenca e Rambujes, që përfundoi me një marrëveshje të propozuar nga Grupi i Kontaktit, por që nuk u pranua (nënshkrua) nga delegacioni i Serbisë, ishte konferenca e parë ndërkombëtare për Kosovën dhe çështjen e saj. Konferenca Ndërkombëtare për Kosovën u mbajt në një qytet të vogël të Francës, në Rambuje. Hapja e kësaj Konference ishte paraparë të bëhej më 5 shkurt 1999, por Serbia dhe forcat e saj pushtuese në Kosovë penguan nisjen e delegacionit të UÇK-së nga aeroporti i Prishtinës. Përgatitjet, takimet dhe bisedimet për organizimin e një konference ndërkombëtare ishin bërë kryesisht nga përfaqësuesit diplomatik të SHBA-së nën drejtimin e Ambasadorit amerikan në Shkup, Kristofer Hill. Në këto përgatitje ishte përfshirë edhe Grupi i Kontaktit, i cili po bënte përpjekje për përafrimin e dallimeve, pikëpamjeve dhe interesave të ndryshme karshi çështjes së Kosovës dhe rajonit të Ilirisë-Ballkanit. Më 29 janar Grupi i Kontaktit kishte bërë edhe një deklaratë me të cilën i quante “fajtorë për përshkallëzimin e dhunës si forcat serbe të sigurimit ashtu edhe UÇK-në dhe shprehte keqardhjen për dështimin e të dy palëve për të arritur një zgjidhje politike”.[68] Shqiptarëve, sidomos drejtuesve politikë dhe ushtarakë të UÇKsë, iu ofrua edhe një projekt-dokument me pjesën e negociueshme dhe me atë të panegociueshme. Ky propozim-dokument shkaktoi edhe reagime dhe debate të ndryshme. Pati nga ata që ishin për shkuarje në Konferencë, por kishte edhe nga ata që ishin kundër shkuarjes dhe pjesëmarrjes në një Konferencë, ku deri në një shkallë të papranueshme ishte paracaktuar rezultati. “Megjithatë, dominoi qëndrimi dhe logjika racionale pro organizimit dhe shkuarjes në një konferencë të tillë, që padyshim do të rriste peshën e faktorizimit të Kosovës dhe të faktorit të saj boshtor, Ushtrisë Çlirimtare, që me këtë pjesëmarrje në konferencë ajo po legjitimohej ndërkombëtarisht si ushtri dhe si luftë e mirëfilltë çlirimtare”.[69] Të papranueshme për shqiptarët ishin sidomos dhjetë pikat e panegociueshme të Grupit të Kontaktit. Kjo mbase ishte edhe arsyeja kryesore pse simboli i qëndresës shqiptare dhe njëri nga përfaqësuesit e njohur të UÇK-së, Adem Demaçi, ishte kundër Konferencës së Rambujes. E papranueshme për Adem Demaçin ishte sidomos pika e pestë e këtij dokumenti. Megjithatë, siç thotë diplomati i njohur amerikan, Henri Kisinxher: “Paqja, stabiliteti, progresi dhe liria duhet të kërkohen në një udhëtim që nuk ka fund”.[70] Ja cilat ishin dhjetë pikat kornizë të marrëveshjes: 1.Domosdoshmëria e ndërprerjes së menjëhershme të dhunës dhe respektimi i armëpushimit. 2.Zgjidhja paqësore përmes dialogut. 3.Marrëveshja kalimtare: një mekanizëm për zgjidhjen përfundimtare pas periudhës kalimtare tri vjeçare. 4.Mosndryshimi unilateral i statusit kalimtar. 5.Integriteti territorial RFJ dhe vendeve fqinje. 6.Mbrojtja e të drejtave të pjesëtarëve të të gjitha bashkësive nacionale (ruajtja e identitetit, e gjuhës dhe arsimimit: mbrojtje e veçantë e institucioneve të tyre religjioze). 7.Zgjedhje të lira dhe të ndershme në Kosovë (vendore dhe qendërore) nën mbikëqyrjen e OSBE-së. 8.Asnjëra palë nuk do të ndjekë penalisht dikend për krime që lidhen me konfliktin e Kosovës (përveç krimeve kundër njerëzimit, krimeve të luftës dhe shkeljeve tjera serioze të të drejtës ndërkombëtare). 9.Amnestia dhe lirimi i të burgosurëve politik. 10.Pjesëmarrja ndërkombëtare dhe bashkëpunimi i plotë i të gjitha palëve për zbatimin e marrëveshjes. Pas një debati dhe këshillimi me strukturën politiko-ushtarake dhe me miqtë ndërkombëtarë, drejtuesit e UÇK-së vendosën të marrin pjesë në këtë Konferencë Ndërkombëtare. Të tjerët, sidomos LDK, ishte pajtuar që në fillim, por pa UÇK-në, nuk mund të mbahej Konferenca, s’kishte asnjë vlerë, sepse palë në luftë me Serbinë pushtuese, ishte UÇK-ja. Sidomos Serbia ishte shumë e interesuar dhe e angazhuar për një Konferencë pa pjesëmarrjen e UÇK-sè. Jashar Salihu, anëtar i Shtabit të Përgjithshëm të UÇK-së dhe Kryetar i Fondit “Vendlindja thërret”, me të drejtë deklaronte ato ditë: "Në qoftë se delegacioni i UÇK-së nuk lejohet të niset, bisedimet kanë marrë fund. Ne kemi kundërshtuar propozimin e tyre për të formuar një delegacion të ri dhe, në qoftë se Grupi i Kontaktit nuk mund ta pranojë delegacionin tonë dhe të garantojë jetën e tyre, atëherë nuk do të ketë më bisedime".[71] Kryetari i delegacionit të Serbisë thoshte se “vendi i vrasësve dhe i rrëmbyesëve është në burg e jo në tavolinën e bisedimeve”. Këtyre ideve serbe, Volfgang Petriç, njëri nga tre negociatorët kryesor, iu përgjigj me ironi therëse: "Do të doja vërtet të dëgjoja prej tij, Markoviçit, se si e parashikon një zgjidhje të vërtetë për Kosovën pa UÇK-në".[72]
Për qëllime të paracaktuara dhe që ishin në përputhje me propozim-marrëveshjen dhe me qëllimin themelor të Konferencës së Rambujes, në delegacionin e Kosovës, pas delegacionit të UÇK (katër anëtarë), ishte radhitur edhe delegacioni i LDK (4 anëtarë), pastaj ai i LBD (4 anëtarë), që ishte krah dhe mbështetës i Luftës Çlirimtare dhe dy anëtarë të “pavarur”. Pas përpjekjeve të shumëta të përfaqësuesëve ndërkombëtar, sidomos të Shon Bërnsit, delegacioni i UÇK-së me armët e brezit u paraqit në aeroportin e Prishtinës dhe para hundës së pushtuesve hyri në aeroplan për të shkuar në Rambuje. Rreth orës 18 delegacioni i Kosovës hyri në Kështjellën e Rambujes ku ishte paraparë mbajtja e Konferencës. Mijëra mërgimtarë ishin mbledhur dhe po manifestonin para Kështjellës në përkrahje të delegacionit të Kosovës dhe kundër terrorit dhe gjenocidit serb në Kosovë. “Qyteti i vogël i Rambouillet gëlon nga shqiptarët. Kanë ardhur me mijëra nga gjithë bota, me makina, me avionë, me trena dhe natyrisht me këmbë, si në kohërat rapsodike. Kanë mbushur hotelet e tani mbushin birraritë e kafenetë. Janë të shtyrë pa dyshim nga shqetësimi për kombin e tyre. Disa kanë lënë punët në Nju-Jork, në Toronto a në vendet skandinave, për të qenë aty pranë kështjellës mesjetare ku vendoset fati i Kosovës”.[73] Roli, anagzhimi dhe mbështetja e mërgatës shqiptare për organizimin dhe drejtimin politik e ushtarak të Luftës Çlirimtare (UÇK-së) herë-herë ishte vendimtare. Mbijetesa dhe qëndresa e Kosovës dhe e popullit shqiptar të kësaj krahine, sidomos në kohën e represionit dhe të gjenocidit milosheviçian, ishte e lidhur ngushtë, përveç me shtetin shqiptar, edhe me mërgatën shqiptare. Për rolin, rëndësinë dhe peshën që ka mbajtur mërgata shqiptare për çlirimin e Kosovës do të duhej një punim i veçantë.
Bisedimet në kështjellën e Rambujes ishin të vështira për delegacionin e Kosovës. Delegacioni i Serbisë ishte i interesuar për një zgjidhje që garantonte tërësinë tokësore të Serbisë-Jugosllavisë. Sipas Ambasadorit të Austrisë, Volfgang Petrich, delegacioni serb ishte vërtetë aktiv dhe ka kontribuar në mënyrë të ndjeshme në arritjen e kompromisit për sistemin e ardhshëm politik dhe ligjor në Kosovë. Pas dy javë bisedimesh, në bazë të një kuadri të përcaktuar nga Grupi i Kontaktit-i përbërë nga SHBA, Franca, Britania e Madhe, Gjermania, Italia dhe Rusia-Ratko Markoviq, një prej drejtuesve të ekipit serb, i ka dërguar një letër treshes së diplomatëve duke lënë të kuptohej se Serbia pranonte në parim një marrëveshje e cila u ofronte shqiptarëve "një nivel të gjerë autonomie. Në këtë letër shprehej dëshira për të diskutuar edhe njëherë për karakterin e pranisë ndërkombëtare.[74] Kjo edhe mund të jetë e vërtetë. Delegacioni serb, i cili “komandohej” nga Milosheviçi, ishte aktiv dhe angazhohej për një zgjidhje që nuk e pranonin shqiptarët, sepse shqiptarët po luftonin për clirim dhe shkëputje të plotë nga pushtuesit serbë dhe Serbia.
Një çështje me rëndësi dhe peshë të veçantë ishte edhe çarmatosja (demilitarizimi) e UÇK-së. Serbia nuk kishte mundur ta thyente dhe çarmatoste  UÇK-në  dhe popullin shqiptar. Prandaj, me marrëveshje kërkohej prania e një force ushtarake ndërkombëtare, e cila do të garantonte paqen, duke çarmatosur UÇK-në dhe duke mbikëqyrur forcat ushtarako-policore serbo-jugosllave. Demilitarizimi i UÇK-së për shqiptarët ishte i papranueshëm, sepse ajo ishte e vetmja forcë që garantonte çlirimin dhe lirinë e Kosovës. Serbinë e kishte detyruar të vinte në Rambuje lufta çlirimtare e popullit shqiptar dhe trysnia ndërkombëtare, por ajo nuk ishte e interesuar për një zgjidhje të drejtë paqësore. Serbia shoviniste e Milosheviçit akoma ëndërronte për shfarosjen e popullit shqiptar në Kosovë. Ajo besonte se Rusia, Franca, Italia e Kina nuk do të lejonin dhe miratonin ndërhyrjen ushtarake të NATO-së në Kosovë. Qëllimet dhe përpjekjet e këtyre shteteve për ta “shpëtuar” Serbinë i dëshmon në librin e tij edhe Xhejms Rubini, sekretar i Sekretares së shtetit, Medlin Ollbrajt, i cili tregon fare hapur: “Gjatë Rambujes francezët dhe italianët kanë dashur që t’i pengojnë përpjekjet e administratës amerikane për ta njësuar NATO-n kundër regjimit të Beogradit. …Edhe më keq po dështonte uniteti i evropianëve. Italianët tani po bashkëpunonin me serbët për të përfunduar konferenca sipas dëshirës së Beogradit… Opinioni publik Italian vazhdimisht ka qenë armiqësor kundrejt planeve të NATO-së për ndërhyrje me forcë kundër fqinjve serbë… Ministri jashtëm italian, Lamberto Dini, përpiqej t’i përcante njerëzit… Pas disa orësh kuptuam se ai i kishte treguar projekt-dokumentet presidentit serb, Milan Milutinoviç. Në një moment ai u kthye me sugjerimin që të hidhnim poshtë kërkesën tonë që trupat e NATO-së të zbatojnë marrëveshjen. Më në fund Ollbrajt i tha: Lamberto, kjo gjë nuk bënë fare. E tërë kjo që po bëjmë është që t’i detyrojmë serbët të pranojnë forcat e NATO-s. Në të njëjtën kohë, për arsye akoma misterioze, francezët sabotonin përpjekjet tona për të marrë miratimin e shqiptarëve. Ata penguan ardhjen e Gjeneralit Klark në Rambuje…”.[75]

2.4 Bisedimet e vështira të Rambujes

Autonomia që ofronte projekt-marrëveshja e Rambujes (e cila përbëhej nga dy pjesë: Pjesa e parë ishte politike dhe pjesa e dytë ishte siguria ose instrumentet e detyrimit) për Kosovën brenda Republikës Federative të Jugosllavisë dhe prania ushtarake e NATO-së në Kosovë për Serbinë ishte tërësisht e papranueshme. Sidomos, shtojca B, e cila u jepte trupave të NATO-s, automjeteve, anijeve dhe aeroplanëve të tyre, kalim të lirë dhe të pakufizuar në të gjithë republikën e Jugosllavisë, përfshirë hapësirat ajrore shoqëruese dhe ujërat territoriale, ishte e papranueshme për Serbinë. Kjo, sipas Beogradit, ishte një përpjekje e NATO-s për ta pushtuar gjithë Serbinë dhe kështu përbënte njërën nga arsyet madhore për të mos e nëshkruar marrëveshjen. Por, edhe delegacioni i Kosovës, posaçërisht përfaqësuesit e UÇK-së, e kishin tepër të vështirë të pranonin një marrëveshje që nuk parashikonte dhe garantonte pavarësinë e Kosovës nga Jugo-Serbia. “Për kosovarët nënshkrimi ishte i vështirë. Ata duhet të hiqnin dorë nga kërkesa të cilën që nga fillimi i viteve të 90-ta e quanin conditio sine qua non për zgjidhjen politike të çështjes së Kosovës, nga pavarësia e Kosovës”. Marrëveshja konfirmonte dhe rikonfirmonte ruajtjen e integritetit territorial dhe të sovranitetit të RFJ-së. Edhe sipas Blerim Shalës (anëtar i pavarur i delegacionit), NATO duhej të stacionohej në Kosovë. Kjo ishte aksiomë e padiskutueshme. “Këtu edhe atëherë, e edhe tani, ne mund të spekulojmë dhe analizojmë sa të duam, pse ky ishte interes strategjik amerikan. Por, edhe atëherë e edhe tani e dimë që ardhja e NATO-s në Kosovë ishte interes jetik i shqiptarëve. Nëse pra prania e forcave serbe në Kosovë ishte qëndrim i forcave që u sillnin dhunë dhe vdekje shqiptarëve, ardhja e ushtarëve të NATO-s kishte domethënien e garantimit të jetës dhe të rendit në Kosovë. Por, NATO nuk mund të vinte në Kosovë pa pranimin, nga ana jonë, të Planit të Grupit të Kontaktit, i cili në kaptinën ushtarake, e cila definonte ardhjen dhe qëndrimin e trupave të Paktit NATO, ishte i padiskutueshëm. Ky fakt i ishte përsëritur disa herë delegacionit tonë dhe atij serb, për të evituar keqkuptimet eventuale. Kosova do duhej të vetqeverisej nga kosovarët, pa ndërruar rrënjësisht strukturën e shtetit të përbashkët serbo-malazez apo, thënë më troç, Kosova në fazën kalimtare do të mbetej nën sovranitetin e RFJ-së. Thënë figurativisht, ky koncept nënkuptonte nxerrjen e Serbisë jashtë Kosovës, por jo nxerrjen e Kosovës jashtë RFJ-së”.[76] Me këtë Marrëveshje pakicave kombëtare dhe etnike (bashkësive nacionale, siç quhen aty) u garantoheshin të drejta shtesë, ndërsa pakica serbe (5%) barazohej me popullin shqiptar, që përbënte shumicën absolute, mbi 90%. Pak a shumë, në thelb, kështu mendonte zgjidhjen edhe “opozitari” i Milosheviçit, Zoran Gjinxhiq: “Zgjidhja e vetme, e cila do t’i mbronte interesat e serbëve në Kosovë është kantonizimi etnik, sepse, në të kundërtën, nga 10 policë, 9 do të ishin shqiptarë, nga 10 gjyqtarë, 9 do të ishin shqiptarë. Ndërsa kantonizimi nënkupton se kantoneve do t’u jepet çdo gjë që është paraparë në marrëveshjen Holbruk – Milosheviç”.[77] Statusi kalimtar tre vjeçar nuk garantonte se Kosova do të bëhej e pavarur, do të shkëputej plotësisht nga Serbia. Këtu qëndronte edhe vendosmëria për të mos e pranuar marrëveshjen përfaqësuesit e UÇK-Kosovës.
Konferenca ishte në prag të dështimit. Për ta shpëtuar erdhi nga Uashingtoni Sekretarja e shtetit, Medlin Ollbrajt, e cila u përpoq ta bindë delegacionin e Kosovës që të pranonte marrëveshjen. Përfaqësuesit e UÇK-së kërkonin që në Marrëveshje të përfshihej dhe garantohej e drejta për referendum pas tri vjetësh me të cilin do të shprehej vullneti i popullit të Kosovës për pavarësi. Grupi i Kontaktit, bashkëdrejtuesit e Konferencës, Kuku e Vedrini, dhe kryenegociatorët: Hill (SHBA), Petritch (BE) dhe Majorski (Rusi) ishin shqetësuar tejmase nga frika e dështimit të Konferencës, e cila në këto rrethana u shty edhe tri ditë tjera. Nënshkrimi i Marrëveshjes nga delegacioni i Kosovës dhe mosnënshkrimi i saj nga ana e Serbisë i hapte rrugë bombardimeve të NATO-s. Këtë në njëfarë mënyre dhe gati hapur ua thoshin shqiptarëve diplomatët amerikanë. Edhe pse ishte gati e sigurtë se Beogradi nuk do ta nënshkruante Marrëveshjen, delegacioni i Kosovës duhej ta kishte parasysh edhe mundësinë e nëshkrimit nga ana e Serbisë. Më 23 shkurt ishte gati edhe versioni përfundimtar i Marrëveshjes, të cilën delegacioni i Kosovës garantoi (me shkrim) se do ta nënshkruante pas dy-tri javë diskutimesh dhe këshillimesh me strukturën e UÇK dhe me popullin e Kosovës. Edhe Qeveria shqiptare ishte për nënshkrimin e marrëveshjes. “Marrëveshja në tërësinë e saj është pozitive, hapë një proces, i cili do të ketë të ardhmen e vet. Duke qenë se Kosovës i jep një autonomi të gjerë, brenda së cilës do të ketë institucionet e veta dhe në fund të periudhës tranzitore do të ketë dhe një tjetër konferencë ndërkombëtare, ku do të diskutohet për statusin final të Kosovës, mendoj që ky takim dhe kjo marrëveshje janë pozitive dhe duhen mbështetur”.[78] Shqiptarët, forcat çlirimtare, u gjendën përpara një mëdyshjeje të madhe. Në qoftë se nuk e pranonin marrëveshjen, atëherë lufta do të vazhdonte, ata do të humbnin mbështetjen ndërkombëtare dhe po kështu mund të humbnin një mundësi historike për të filluar një proces i cili, në fund, mund (ose jo) të çonte drejt pavarësisë. Gjithashtu, atyre iu tha se vendet perëndimore, pavarësisht nëse do të mund ta bënin vërtet një gjë të tillë apo jo, do të merrnin masa të fuqishme për t'i zënë frymën financimit të UÇK-së nga diaspora dhe se forca nga vendet e NATO-s mund të vendoseshin në kufirin shqiptaro-shqiptar për t'i prerë rrugën furnizimit me armë. Përveç gjithë kësaj, mbi kokat e tyre qëndronte si shpata e Demokleut edhe kërcënimi se Shtetet e Bashkuara dhe vendet e tjera perëndimore, mund ta shpallnin UÇK-në grup terrorist. Megjithatë, edhe në këtë situatë, përfaqëuesit dhe drejtuesit politikë të UÇK-së nuk u luhatën në përcaktimin e tyre për luftë çlirimtare deri në fitore. Këto qëndrime u bënë edhe publike përmes deklaratave dhe konferencave me gazetarë. Kombi shqiptar ishte i gatshëm për një luftë për jetë a vdekje me Serbinë. Sekretarja amerikane e shtetit, Medlin Ollbrajt, e cila dha një ndihmesë të veçantë për Kosovën dhe luftën e saj të drejtë, me t’u kthyer në Uashington, në Dhomën e Përfaqësuesve të Kongresit Amerikan deklaroi: “Kosova përbën një provë kritike për NATO-n dhe institucionet tjera në të cilat SHBA kanë interesa jetësore. Në rast se ne nuk këmbëngulim në vendosmërinë tonë, ne do të dobësojmë këto institucione në të cilat ne mbështetemi jo vetëm në Ballkan, por në të gjithë kontinentin evropian. Kjo është një dobësi të cilën ne nuk mund ta lejojmë. SHBA-të janë të interesuara që gjendja në Kosovë të zgjidhet në një mënyrë që të nxitë tolerancën dhe parimet demokratike. Nuk ekziston asnjë mundësi që shqiptarët të nënshkruajnë marrëveshjen pa pjesëmarrjen e SHBA-së në forcën ushtarake për zbatimin e saj. Në Rambuje nuk u arrit ajo që u shpresua, megjithëse Rambujeja nuk ishte fundi i përpjekjeve! Populli i Kosovës meriton të jetojë në demokraci e paqe, që shqiptarëve t’u respektohen të drejtat dhe prejardhja”.[79] Marrëveshja e Rambujes u nënshkrua më 18 mars 1999 në Paris nga pala shqiptare dhe ajo ndërkombëtare, por nuk u nënshkrua (për fatin e Kosovës) nga pala serbe.
E vetmja çështje e rëndësishme kishte mbetur koha se kur do të hidhej bomba e parë. “Ishte mbyllur një periudhë e gjatë e historisë së Kosovës dhe, kur nisi bombardimi më 24 mars, u hap një epokë e re, e cila është një histori tjetër”.[80] Kështu, Konferenca e Rambujes hapi rrugën e bombardimeve të NATO-s, të cilat shpejtuan kapitullimin e Serbisë (Jugosllavisë së Serbisë) dhe krijuan kushtet e domosdoshme për zgjidhjen paqësore dhe me negociata të statusit të ardhshëm të Kosovës. Ky ishte edhe një shembull i shkëlqyer dhe unik (deri atëherë) i bashkëpunimit dhe bashkërendimit ndërmjet forcave dhe luftës së UÇK-së në tokë dhe forcave dhe luftës ajrore të NATO-s. “Sa i përket UÇK-së, deklaronte Ministri i jashtëm shqiptar, Paskal Milo, të gjithë shqiptarët duhet të jenë të ndërgjegjshëm, që falë atyre djemve trima, patriot, çështja e Kosovës erdhi dhe u bë një çështje urgjente ndërkombëtare. UÇK-ja ishte fermenti, që çoi dhe po çon në zgjidhjen e problemit të Kosovës. Pa UÇK-në Kosova do të vazhdonte ende të vërtitej në vorbullën e diplomacisë boshe, të një diplomacie joefektive, që do të kënaqej me deklarata dhe jo me veprim konkret diplomatik që synon zgjidhjen reale afatgjate të çështjes së Kosovës”.[81]

2.5 Marrëveshja e Kumanovës

Mosnënshkrimi i Marrëveshjes së Rambujes nga ana e Serbisë tregonte se Serbia po kërkonte vazhdimin e luftës me shqiptarët. Kryetari i SHBA, Klinton, dërgoi diplomatin e njohur, Richard Holbruk, edhe njëherë në Beograd (më 21 mars 1999) për ta bindur Milosheviçin që ta nënshkruante Marrëveshjen e Rambujes, por çdo përpjekje për ta bindur Milosheviçin me fjalë ishte e kot. Vazhdimi i luftës dhe zgjerimi i saj në një luftë të përgjithshme shqiptaro-serbe ishte me rreziqe të paparashikuara për rajonin e Ilirisë dhe, mbase, për vetë Evropën. Fuqitë e Mëdha nuk ishin të gatshme për sfida të tilla. Raporti i forcave në botë (marrëdhëniet midis fuqive të mëdha) diktonte nevojën e përfundimit të luftës në Kosovë dhe shmangien e rrezikut të zgjerimit të saj jashtë kufijve administrativ të Kosovës. “Në qoftëse konflikti vazhdon, ka shumë të ngjarë të shkaktohen humbje të jashtëzakonshme në jetë njerëzish, por edhe një krizë për shkak të dyndjeve masive të refugjatëve në qendër të Evropës. Ekziston një rrezik serioz që armiqësitë të shpërndahen në demokracitë e reja fqinje, në Shqipëri dhe Maqedoni, si dhe të rindizet konflikti në Bosnjë, për të cilin ne punuam aq shumë për ta ndalur. Ai mund të përfshijë madje edhe aleatët tanë të NATO-s, Greqinë dhe Turqinë. Në qoftë se do të presim që viktimat të shtohen dhe lufta të përhapet, çdo përpjekje për ta ndalur atë, do të kërkoj një çmim tepër të lartë në kushte edhe më të rrezikshme. Koha për ta ndalur luftën është pikërisht tani”.[82] Ky edhe ishte, përveç arsyeve dhe interesave tjera afatgjata, shkaku themelor i ndërhyrjes së NATO-s për përfundimin e luftës në Kosovë dhe për Kosovën.
Bombardimet e NATO-s filluan më 24 mars 1999. Ato filluan dhe vazhduan pa miratimin e OKB-Këshillit të Sigurimit, sepse Rusia dhe Kina kishin paralajmëruar se do të përdornin veton në këtë çështje. Pati edhe disa vende anëtare të NATO-s që u luhatën dhe nuk e bënin shumë me dëshirë bombardimin e Serbisë. Madje Greqia nuk lejoi, edhe pse anëtare e NATO-s, përdorimin e hapësirës ajrore dhe të aeroporteve të saj për bombardimin e Serbisë. Bombardimi i forcave serbe dhe i Serbisë zgjati 73 ditë. Terrori, masakrat, gjenocidi dhe holokausti serb ndaj shqiptarëve u thellua më tej gjatë kohës së bombardimeve. Por, lufta e UÇK dhe qëndresa e popullit shqiptar, edhe në këto kushte dhe rrethana, u ridëshmua se është e pathyeshme. Gjenerali Wesli Klark, në librin e tij “Waging Modern War”, f. 330, shkruan: “Ne gjithashtu pranonim informata nga UÇK-ja, që kishin të bënin me luftën, e cila zotëronte vijën dominante, vijën kyçe të komunikacionit në veri, në drejtim të Beogradit… Ne e vumë re se UÇK – ja mbante të hapur një korridor të vogël në veri të Shqipërisë përmes fshatit Koshare. Lufta e vazhdueshme e saj i detyronte shpesh forcat serbe të dilnin në terren të hapur, ku na jepej neve mundësia t’i godisnim ato. Ne kishim informata të konsiderueshme rreth planeve të UÇK-së për të sulmuar brenda në Kosovë… UÇK-ja i nxirrte batalionet serbe nga fshatrat, përmes dyluftimeve, duke na dhënë neve mundësinë t’i sulmonim nga ajri.” Ndërsa në vitin 2003, si dëshmitar në gjyqin kundër Millosheviçit, në Hagë, Klark deklaroi: “Në Kosovë, Serbia ka pasur një përdorim të tepruar të forcës si nga policia ashtu edhe nga ushtria dhe kjo e ka rritur motivacionin e popullatës për të rezistuar”.[83]
Forcat serbe të tërbuara nga humbjet që u shkaktonin forcat e UÇK-së në tokë dhe ato të NATO-s nga ajri, hakmerreshin ndaj popullsisë së paarmatosur. Mijëra qytetarë, gra, fëmijë, burra e pleq të paarmatosur vriteshin, masakroheshin, dhunoheshin e digjeshin të gjallë. Kufomat e të masakruarve digjeshin në furrat e shkritoreve të Serbisë. Gjenocid dhe holokaust i përmasave nazifashiste. Sipas humanistes së njohur serbe, Natasha Kandiç, “në bazë të dhënave që Fondi për të Drejtën Humanitare ka pranuar deri tani, nga ana e disa burimeve të pavarura, djegia e trupave në fabrikën “Maçkatica” është bërë në dy etapa, më 16 dhe 24 maj të vitit 1999, pas mesnatës, nën mbikëqyrjen e “Beretave të kuqe”, të cilat atëbotë e kishin bazën e tyre në “Bella Vodë” - afër Vranjës. Komandanti i atëhershëm i “Beretave të kuqe”, Milorad Legija, sipas burimeve në fjalë, kishte marrë pjesë, personalisht, në përcjelljen e një transporti deri në vendin e ngjarjes dhe kishte qenë i pranishëm me rastin e djegies së tyre. Trupat qenë djegur në “shkritoret e hapura” nr. 4 dhe 5. Pranimin dhe organizimin e djegies së kufomave e kanë bërë: 1. Zoran Stoshiqi, i cili atëherë ishte kryeshef i sigurimit shtetëror për rrethin e Pçinjës; 2. Bratisllav Milenkoviqi, shef i BIA-s për Vlladiçin Han dhe Surdulicë; 3. Dragan Stankoviqi, kryeshef i SUP-it në Surdulicë që nga viti 1993; 4. Mirosllav Antiqi, kryeshef i BIA-s në Vranjë; 5. Dragan Llakiçeviqi, drejtor i “Maçkaticës” dhe zëvendësi i tij dhe 6. Aca Gjorgjeviqi”. [84]
 Marrëveshja e Kumanovës ishte rezultat i kapitullimit të Serbisë në përballje me forcat e UÇKsë dhe nga bombardimet e NATO-s. Më 9 qershor 1999 Slobodan Milosheviçi dhe gjeneralët e tij gjakatarë pranuan kapitullimin pa kushte. Marrëveshja tekniko-ushtarake u nënshkrua në Kumanovë nga Gjeneral lejtnant, Majk Xhekson, për NATO dhe nga gje. Kol., Svetozar Marjanoviç, në emër të Shtabit të Përgjithshëm të ushtrisë jugosllave dhe nga përfaqësuesi i Ministrisë së punëve të brendshme të Serbisë, gjen. Lejtnat, Obrad Stefanoviç. Marrëveshja parashikonte tërheqjen e plotë të të gjitha forcave ushtarake e policore të Serbisë-Jugosllavisë nga Kosova. Marrëveshjes tekniko-ushtarake të Kumanovës i kishte parapri dokumenti që Kryetari Ahtisari i kishte dorëzuar kryetarit të Serbisë, Milosheviç në Beograd. Ky dokument ishte miratuar nga Kuvendi i Serbisë dhe nga qeveria e RFJ më 3 qershor 1999. Sipas kësaj marrëveshjeje nga Kosova duhet të largoheshin të gjitha forcat e RFJ-së. Në pikën 3, nënpika c të kësaj marrëveshjeje thuhej shprehimisht: “Forcat e RFJ” përfshijnë të gjithë personelin dhe organizatat e RFJ dhe të Republikës së Serbisë me aftësi ushtarake. Kjo përfshin forcat ushtarake dhe detare, grupet e armatosura civile, grupet asociative paramilitare, forcat ajrore, gardat kombëtare, policinë kufitare, rezervat ushtarake, policinë ushtarake, shërbimet e inteligjencës, Ministrinë federale dhe serbe të punëve të brendshme, policinë lokale, speciale, atë kundër trazirave dhe antiterrorist dhe çfarëdo grupi apo individi tjetër, që përcaktohet nga komandanti i forcave ndërkombëtare të sigurimit (KFOR).[85] Marrëveshja e Kumanovës i hapi rrugë miratimit të Rezolutës 1244 nga Këshilli i Sigurimit i OKB dhe pezullimit të bombardimeve të NATO-s.

2.6 Rezoluta 1244 dhe Kosova nën administrimin-sundimin e UNMIK-ut

Rezoluta 1244 u miratua nga Këshilli i Sigurimit i OKB në mbledhjen e tij të 4011-të, më 10 qershor 1999. OKB kishte miratuar edhe disa rezoluta para kësaj për gjendjen në Kosovë: Rezoluta 1160 e datës 31 mars 1998, 1199 e datës 23 shtator 1998, 1203 e datës 24 tetor 1998 dhe rezolutën 1239 të datës 14 maj 1999, por Serbia-RFJ asnjërën prej tyre nuk e kishte respektuar. Rezoluta 1244 ishte me fat, sepse respektimin e saj e garantonin bombardimet 73 ditëshe të NATO-s, Marrëveshja e Kumanovës dhe vendosja e forcave të NATO-s (KFOR) në Kosovë.[86] Kjo Rezolutë i dha rol të rëndësishëm OKB-së në Kosovë, duke vendosur edhe administratën e saj, UNMIK. Kryetari amerikan, Klinton, deklaronte se duke vepruar në këtë mënyrë ne ndihmuam në mbrojtjen e parimeve të OKB-së dhe i dhamë mundësi asaj të luante rolin qendror në të ardhmen e Kosovës. “Në botën e vërtetë, parimet shpesh ndeshen dhe duhen bërë zgjidhje të ashpra. Rezultati me Kosovën është shpresëdhënës”.[87] Edhe Rezoluta 1244 ishte rezultat i raportit të forcave, rezultat sidomos i marrëdhënieve SHBA-Rusi. Në anën e Rusisë ishte edhe anëtarja tjetër e Këshillit të Sigurimit me të drejtë vetoje, Kina. Bombardimet e NATO-s kishin filluar dhe kishin vazhduar pa një rezolutë të OKB dhe pa miratimin e saj, sepse një rezolutë ose miratim i OKB nuk mund të pritej. Të paktën Rusia dhe Kina nuk do ta jepnin asnjëherë pëlqimin për ta bombarduar Serbinë. Kjo ishte arsyeja që edhe pas asaj lufte të gjatë dhe plotë sakrifica që po bënte populli shqiptar për çlirimin e Kosovës, edhe pas angazhimit të NATO-s në këtë luftë Këshilli i Sigurimit i OKB-së, miratonte një rezolutë që nuk e tejkalonte Marrëveshjen e Rambujes, e cila u vu në themele të Rezolutës 1244. Ministrat e Jashtëm të G8-ës, më 6 maj 1999 kishin miratuar parimet e përgjithshme për zgjidhjen politike të krizës së Kosovës, që nuk dallonin nga ato të Marrëveshjes së Rambujes: -Përfundimi i menjëherëshëm dhe i verifikueshëm i dhunës dhe i represionit në Kosovë; -Dislokim i një pranie të efektshme ndërkombëtare civile dhe i një pranie të sigurisë në Kosovë, të miratuara dhe të aprovuara nga Kombet e Bashkuara, të afta për të garantuar arritjen e objektivave të përbashkët; -Vendosje e një administrimi të përkohshëm për Kosovën që do të përcaktohet nga Këshilli i Sigurimit të Kombeve të Bashkuara për të siguruar kushtet për një jetë paqësore dhe normale për të gjithë banorët e Kosovës; -Kthim i sigurt i të gjithë refugjatëve dhe personave të shpërngulur dhe hyrje pa pengesa në Kosovë e organizatave të ndihmës humanitare; -Një proces politik drejt arritjes së një marrëveshjeje për një kuadër politik të përkohshëm që do të sigurojë një vetëqeverisje substanciale për Kosovën duke marrë plotësisht parasysh Marrëveshjen e Rambujes dhe parimet e sovranitetit dhe të integritetit tokësor qoftë të Republikës Federale të Jugosllavisë, qoftë të vendeve të tjera të rajonit si dhe çmilitarizimin e UÇK; -Një metodologji e gjithanshme për zhvillimin ekonomik dhe stabilizimin e krizës në rajon. Këto parime të G 8- tës janë përfshi në Rezolutën 1244 si Aneksi I. Ndërsa te Aneksi II midis tjerash te pika 6 ishte paraparë edhe kthimi i një numri të kufizuar të forcave jugo-serbe: “Pas tërheqjes, një numër i miratuar forcash jugosllave dhe serbe do të lejohet të kthehet në Kosovë për të kryer funksionet e mëposhtme: -Ndërlidhje me misionin ndërkombëtar civil dhe me praninë ndërkombëtare të sigurisë; -Përcaktim/pastrim i zonave të minuara; -Mbajtje e një pranie në kalimet kyqe në kufi; (Rezoluta 1244, Aneksi II) Në Rezolutën 1244 afirmohet shprehimisht tërësia tokësore dhe sovraniteti i RFJ, nga njëra anë dhe një autonomi substanciale për Kosovën, nga ana tjetër. “Duke rikonfirmuar, thuhet në këtë Rezolutë, zotimin e të gjitha shteteve anëtare për sovranitetin dhe integritetin tokësor të Republikës Federale të Jugosllavisë dhe të shteteve tjera të rajonit, siç përcaktohet në Aktin Final të Helsinkut dhe në aneksin II dhe, duke rikonfirmuar thirrjet e rezolutave të mëparshme për një autonomi substanciale dhe për një vetadministrim vlerëplotë për Kosovën; 1.Vendos se zgjidhja politike për krizën e Kosovës duhet të mbështetet në parimet e përgjithshme të aneksit I, si dhe në përpunimin e mëtejshëm të parimeve dhe të elementeve të tjera të detyrueshme në aneksin II. (Rezoluta 1244). Në rezolutë përmendet dhe kërkohet disa herë edhe çmilitarizimi (ç’armatosja) e UÇK-së! [88] Me Rezolutën 1244 kombit shqiptar dhe Kosovës po i bëhej edhe një padrejtësi nga Bashkësia Ndërkombëtare (Fuqitë e Mëdha). Shkaktares së të gjitha luftrave në Jugosllavi dhe më herët në Iliri-Ballkan po i lejohej tërheqja nga vendi i krimit dhe gjenocidit pa therrë në këmbë dhe me të gjithë arsenalin luftarak-ushtarak, ndërsa shqiptarëve, që kishin ngritur me shumë mund e sakrificë një forcë të vogël ushtarake për çlirimin e tokës së tyre nga pushtuesit shovinistë serbë po u kërkohej me këmbëngulje “ç’militarizimi”-ç’armatosja! Përveç kësaj, në Kosovë po vendosej prania ushtarake dhe ajo civile ndërkombëtare sikur të ishte Kosova shkaktarja e luftrave në Iliri dhe kërcënimi për paqen dhe sigurinë në rajon e jo Serbia!
                                                                                                
                                                                           *****
Në kreun e dytë të këtij punimi, analizuam rrugën dhe përpjekjet e popullit shqiptar të Kosovës për çlirimin e tij nga Serbia. Faktor vendimtar në këto përpjekje dhe në këtë luftë ishte UÇK-ja, shteti shqiptar dhe mbarë kombi ynë, pa e harruar mërgatën tonë anekënd botës. UÇK-ja dhe lufta e saj e armatosur ishte edhe bartëse e marrëveshjeve ndërkombëtare lidhur me vendosjen e fatit të kësaj krahine shqiptare, Kosovës. Konferenca e Rambujes, Marrëveshja e Kumanovës dhe Rezoluta 1244, ishin dokumentet bazë, ishin marrëveshjet me të cilat bashkësia ndërkombëtare ndërtoi bazën e saj legale dhe legjitime për ndërhyrje dhe për bombardimin e forcave pushtuese serbo-jugosllave. Në Konferencën e Rambujes Kosova u bë çështje ndërkombëtare që kërkonte zgjidhje të ngutshme. Lufta e UÇK-së dhe e mbarë kombit shqiptar rrezikonte sigurinë e rajonit dhe të vetë Evropës. Bisedimet në Rambuje nuk ishin të lehta, sepse në njërën anë ishin përfaqësuesit e një populli që ishte i gatshëm të paguante çfarëdo çmimi për lirinë e tij, ndërsa në anën tjetër ishin përfaqësuesit e një shteti fashist, që po luftonte me të gjitha mjetet dhe fuqitë e tij ushtarako-policore për ta shfarosur popullin shqiptar në Kosovë. Nganjëherë dukej se Konferenca e Rambujes do të dështonte. Përkrah delegacionit serb dhe Serbisë ishte Rusia. Nuk mbetej prapa as diplomacia italiane! Me anagzhimin e palodhur të diplomacisë amerikane dhe të vetë Sekretares së jashtme, Medlin Ollbrajt, bisedimet u përmbyllën me një marrëveshje, e cila iu afrua palëve që ta nënshkruanin. Siç, e kemi thënë edhe në këtë kapitull, marrëveshjen nuk pranoi ta nënshkruante Serbia. Pasuan bombardimet e NATO-s mbi Serbinë dhe forcat e saj të armatosura. Pas 73 ditë bombardimesh, Serbia kapitulloi. U bë marrëveshja e Kumanovës dhe Rezoluta 1244. Forcat serbe dhe i gjithë aparati i dhunës dhe administrata serbe u tërhoqën (u dëbuan) nga Kosova. Vetëm në Veriun e Kosovës u vendosën ca mbeturina të këtyre forcave, të cilat gjatë viteve Serbia (e papenguar nga UNMIK-u, KFOR-i dhe prania tjetër ndërkobëtare) i organizoi dhe i fuqizoi deri në atë shkallë sa të pengonin shtrirjen e pushtetit dhe të ligjeve të Republikës së Kosovës. Për këtë gjendje përgjegjëse janë edhe forcat politike të Kosovës, që nuk ishin të zonjat të bënin më shumë për “clirimin” e Veriut nga forcat dhe institucionet e Serbisë.


KREU III

                PROJEKTI AUTONOMIST I BASHKËSISË NDËRKOMBËTARE


3.1 Kosova peng i një projekti autonomist

Shkaku themeltar i Luftës Çlirimtare të UÇK-së dhe të kombit shqiptar ishte pushtimi, persekutimi, dhuna dhe terrori shtetëror që po ushtronin prej gati një shekulli Serbia, Mali i Zi dhe Maqedonia (pas LDB). Vetëm gjatë Jugosllavisë Federative Socialiste kishte 12–13 vite që shqiptarët në Jugosllavi e posaçërisht në Kosovën administrative (KSAK) gëzuan ca të drejta të kufizuara dhe kontrolluara ekonomike, kulturore, arsimore, politike dhe kombëtare. “Viti 1974 ishte zeniti i interesave kombëtare shqiptare, së paku në cështjet e teorisë kushtetuese”.[89] Nuk vonoi shumë që edhe këto pak të drejta t’u merren me forcën e shtetit pushtues shqiptarëve. “Të bindur se liria dhe të drejtat nuk fitohen me lutje, dialog e bisedime, shqiptarët (pasi kishin provuar edhe të gjitha shtigjet dhe rrugët paqësore) rrokën armët e lirisë, sepse erdhën në një pikë ku dukej qartë se vetëm forca mund ta conte problemin drejt zgjidhjes përfundimtare”.[90] Ishte një luftë tepër e pabarabartë midis UÇK-së, e cila fitoi përkrahjen e mbarë kombit, dhe Serbisë pushtuese, e cila qëllim të fundit kishte spastrimin e plotë të krahinës së Kosovës nga popullsia shqiptare dhe sllavizimin e saj. Për shqiptarët ishte koha e fundit që të shpëtohej Kosova. Ibrahim Rugova dhe partia e tij kërkonin autonomi, dhe, siç e tregojnë faktet, kanë qenë dhe janë të gatshëm për të hyrë në bisedime me Milosheviçin menjëherë. “Mirëpo UÇK-ja nuk kërkonte autonomi, Ajo kërkonte clirimin e Kosovës nga pushtuesit e huaj”.[91] Idetë, propozimet dhe nismat për bisedime me Serbinë dhe për një “autonomi të zgjeruar”, “autonomi plus”, “republikë me kusht në kuadër të Jugosllavisë”, etj. nuk ishin të reja. Fuqitë e Mëdha nuk ishin të gatshme për një zgjidhje përfundimtare të çështjes shqiptare në Iliri-Ballkan. Madje, ato nuk ishin të gatshme as për një pavarësi të Kosovës. Projekti i Grupit të Kontaktit (Fuqive të Mëdha) për zgjidhjen e çështjes së Kosovës me një “autonomi substanciale” u ripohua dhe u legalizua edhe me Marrëveshjen e Rambujes, me Rezolutën 1244 dhe me të gjitha dokumentet dhe aktet ndërkombëtare. Kjo ishte tendenca, por edhe me këto dokumente (edhe me Rezolutën 1244) statusi i Kosovës mbetej disi i hapur, i papërcaktuar dhe për t’u zgjidhur më vonë në varësi nga zhvillimet dhe raporti i forcave në Kosovë e më gjerë. “Zgjidhja e statusit të Kosovës do të përcaktohet nga veprimi edhe i një kompleksi faktorësh të brendshëm, rajonalë dhe ndërkombëtarë”.[92] Mbi bazën e këtyre akteve dhe për jetësimin e këtij projekti autonomist në Kosovë u vendosën UNMIK-u, KFOR-i, OSBE-ja dhe shumë organizata, shoqata e “misione” tjera ndërkombëtare. Shumë shtete dhe qeveri mbanin të kyqur (të fshehur) në sirtarët e tavolinave të tyre edhe “opcionin” (variantin) e ndarjes së Kosovës. Kjo ishte arsyeja pse një e katërta e tokës (territorit) të Kosovës (Veriu) u la nën kontrollin e Serbisë. “Hyrja e dhunëshme (pa marrëveshje) e forcave ruse në Kosovë dhe përfshirja e tyre në përbërje të KFOR-it më vonë krijonte një gjendje të pafavorshme për Kosovën, duke i dhënë Rusisë një rol më shumë se sa duhet”.[93] Ky edhe ishte shantazhi dhe kërcënimi më i madh që i bëhej lirisë së Kosovës dhe këmbënguljes së shqiptarëve për shkëputje të plotë nga Serbia. Në të njëjtën kohë UNMIK-u dhe prania tjetër ndërkombëtare në Kosovë po angazhoheshin dhe po këmbëngulnin për krijimin e “enklavave” serbe në Kosovë dhe për një Kosovë “multietnike”, që në fakt do të përfundonte në një Kosovë me dy etni të barabarta: shqiptare (93%) dhe serbe (5%)! “Ky presedan, i pa shembullt kund në botën bashkëkohore, është bërë në emër të të ashtuquajturit multietnicitet që është imponuar si specifikë karakteristike e Kosovës (?!). Në këtë aspekt, brenda këtyre parametrave të përbërjes etnike, sot nuk ka asnjë shtet në Evropë që nuk do të ishte multietnik”.[94] Kështu bëhej edhe segmentimi territorial, administrativ, politik dhe institucional i Kosovës dhe dobësimi i saj, duke krijuar disa miniserbi në Kosovë. Rezoluta 1244 nuk e përkufizoi qartë as llojin e pranisë ndërkombëtare, sikur se që nga ajo, nuk u mësua as për qëllimin praktik, as për mandatin, dhe as për kohën e asaj pranie, “fakt ky që Kosovën e futi në një labirint në të cilin dihet vetëm se kur hyhet, e jo edhe se kur dilet prej tij. Në vend se të qartësohej, perspektiva e Kosovës zbehej. Rezoluta 1244 e vështroi Kosovën si një “mozaik nacional”, edhe pse përqindja e popullsisë me shumicë të theksuar shqiptare, nuk korrespondonte me këtë parim, kështu që u sajua “shoqëria multietnike” në emër të së cilës, pakicat, në mënyrë të veçantë ajo serbe, do të duhej të përfitonin më shumë të drejta dhe privilegje se sa u takonin”.[95] Edhe Serbia ishte tepër e interesuar dhe e angazhuar që në Kosovë të mbretëronte kaosi, anarkia dhe konfliktet. Krahas zhvillimit të këtij projekti antishqiptar UNMIK-u, OSBE-ja dhe qindra organizata, shoqata e agjentura që vepronin në Kosovë po bënin një propagandë dhe agjitacion të organizuar dhe sistematik kundër Luftës Çlirimtare të UÇK-së dhe kundër atyre që mbijetuan luftën dhe tash ishin angazhuar në parti politike dhe institucionet e përkohëshme të Kosovës. Qëllimi i tyre ishte ta ringjallnin dhe fuqizonin LDK-në dhe kryetarin e saj, I. Rugovën, me të cilin mund ta shtynin dhe realizonin projektin e tyre autonomist. Ky projekt kundërshqiptar synonte ta mbante Kosovën të lidhur pas qerres serbe. Zbatimi dhe konsolidimi i këtij projekti në Kosovë do ta bënte gati të pamundur realizimin e dëshirës historike të Kosovës shqiptare për t’u bashkuar me shtetin shqiptar.
Në këto rrethana Administratori, Hans Hakerup, «krijoi një grup ekspertësh vendor e të huaj për përgatitjen dhe hartimin e një rregulloreje (dokumenti politik) për një qeverisje kalimtare të Kosovës. Në këtë grup nuk kishin pranuar të hynin përfaqësuesit e pakicës serbe. Por, kjo nuk do ta pengojë z. Hakerup që të punojë në dy drejtime: legalisht me grupin e miratuar nga ai dhe ilegalisht me ekspertët serbë të Beogradit».[96] Lëshimet që bënte grupi i përbashkët i vendorëve dhe ndërkombëtarëve u nënshtroheshin edhe njëherë lëshimeve të reja që bënte Hakerupi dhe UNMIK-u me grupin illegal të Beogradit. Kjo rregullore e UNMIK-ut, e cila më vonë u quajt sa për t’ua bërë qejfin shqiptarëve, “Korniza kushtetuese e Kosovës”, ishte në kundërshtim me dëshirat dhe vullnetin e shumicës absolute të popullit të Kosovës. Fillimisht ajo u kundërshtua edhe nga tre udhëheqësit e partive kryesore: Thaçi, Rugova dhe Haradinaj. Forcat politike në emër të popullit të Kosovës kërkonin që për Kosovën dhe statusin e saj të parashikohej dhe garantohej organizimi dhe mbajtja e referendumit, pastaj që institucionet, të cilat do të dalin nga zgjedhjet e lira të mos jenë të kufizuara në përgjegjësitë dhe kompetencat e tyre, etj. Kërkesat e shqiptarëve nuk u morën parasysh. Rregullorja nr 2001/19 e UNMIK-ut u nënshkrua më 15 maj 2001 në Nju-Jork nga Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së në Kosovë, Hans Hakerup. Rugova dhe Haradinaj pranuan ta nënshkruajnë formalisht këtë rregullore, ndërsa Thaçi nuk e nënshkroi. «Ky është vërtetë një dokument historik, thuhej në këtë rregullore. Ai do të drejtojë popullin e Kosovës drejt themelimit të strukturave demokratike dhe zbatimi i tij i suksesshëm do të ndihmojë në masë të madhe procesin e përcaktimit të statusit përfundimtar të Kosovës».[97] Mbase Hans Hakerup, si një i huaj, dhe misioni që përfaqësonte ai kishte të drejtë kur këtë dokument (rregullore) e quante “historik”, por krijimi i institucioneve vendore dhe përgatitjet për gjetjen e një zgjidhjeje përfundimtare për Kosovën ishin paraparë (vendosur) edhe me Rezolutën 1244 të OKB-së. Rëndësia e këtij dokumenti, për Kosovën, qëndron në themelimin e institucioneve të përkohshme vetëqeverisëse vendore. Përgjegjësitë dhe kompetencat e institucioneve vendore, që krijoheshin me këtë rregullore të UNMIK-ut (kornizë kushtetuese), ishin tepër të kufizuara dhe tërësisht të mbikëqyrura dhe të varura nga (mbi)fuqia e PSSP-s dhe UNMIK-ut. «Duke pranuar se ushtrimi i përgjegjësive të institucioneve të përkohshme të vetëqeverisjes në Kosovë në asnjë mënyrë nuk ndikon apo zvogëlon pushtetin e plotfuqishëm të PSSP-së për zbatimin e Rezolutës 1244 (1999) të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara».[98] Deviza e UNMIK-ut: «Askush mbi ligjin», kishte për qëllim të fshihte dhe maskonte të vërtetën e dëmshme dhe të papranueshme për popullin e Kosovës, sepse ata, (UNMIK-u dhe prania tjetër ndërkombëtare), ishin mbi ligjin, ishin vet ligji në Kosovë.
Me këtë rregullore gjuha serbe fitonte statusin e gjuhës zyrtare dhe të barabartë me gjuhën e shumicës absolute të popullit të Kosovës, gjuhën shqipe! Shqiptarët, që përbëjn mbi 90% të popullit të Kosovës “fitonin” statusin e njërës nga bashkësitë (komunitetet) e Kosovës! Shqiptarët barazoheshin me pakicën serbe, me pakicën rome, turke, etj.! UNMIK-u mbante për vete përgjegjësit dhe kompetencat në fushat kryesore, të cilat ishin ekskluzivisht në duart e PSSP: pushtetin për të siguruar mbrojtjen e plotë të të drejtave dhe interesave të komuniteteve, të drejtën për të shpërndarë Kuvendin, pushtetin përfundimtar për vendosjen e parametrave financiare dhe politike dhe për miratimin e Buxhetit të Konsoliduar të Kosovës, politikën monetare, ushtrimin e kontrollit dhe të autoritetit mbi Shërbimin Doganor të UNMIK-ut, ushtrimin e pushtetit përfundimtar në lidhje me emrimin në detyrë, shkarkimin dhe disiplinimin e gjykatësve dhe prokurorëve, ushtrimin e kontrollit dhe pushtetit mbi Trupat Mbrojtëse të Kosovës, përfundimin e marrëveshjeve me shtetet dhe organizatat ndërkombëtare për të gjitha çështjet brenda fushës së veprimit të Rezolutës 1244 (1999) të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, pushtetin për administrimin e pronës publike, shtetërore dhe shoqërore, kontrollin administrativ dhe kompetencat mbi hekurudhat, administrimin e frekuencave dhe funksioneve të aviacionit civil, kontrollin dhe pushtetin mbi regjistrin civil të bazës së të dhënave, etj.[99] Është e vërtetë që kjo rregullore (Kornizë kushtetuese) u miratua në një situatë dhe rrethana komplekse. Situata në Kosovë ishte ende e “nxehtë”. Shqiptarët në Preshevë, Medvexhë e Bujanoc kishin rrokur armët dhe kërkonin të drejtat dhe lirinë e tyre. Të njëjtën gjë po bënin edhe shqiptarët në Maqedoni. «Situata është komplekse. Zgjidhja është kritike. Kosova nuk ka qenë dhe nuk do të jetë një vend monoetnik. Është tepër e rëndësishme që Mitrovica të jetë rajon multietnik. …Vendosja e paqes dhe e stabilitetit në Kosovë do të arrihet vetëm kur të gjitha etnitë të kuptojnë se në Kosovë duhet të ketë një shoqëri multietnike. Ky është thelbi i konfliktit në Kosovë».[100] Ky ishte shqetësimi dhe kjo ishte porosia që Sekretarja e shtetit, Medlin Ollbrajt, i jepte Ministrit të jashtëm shqiptar, Paskal Milo. Qeveria amerikane e kushtëzuar nga rrethanat dhe marrëdhëniet komplekse me Rusinë, Kinën dhe vendet tjera mike të Serbisë, kërkonte një zgjidhje pak a shumë të pranueshme edhe për Serbinë dhe miqtë e saj. Kjo duket më së miri në kërkesën e tyre që Mitrovica të jetë një rajon multietnik. Por, nuk u respektua as kjo kërkesë amerikane. Rajoni i Mitrovicës (Veriu) u bë monoetnik! Më i «arsyeshëm» ishte Ministri i jashtëm gjerman, Joshka Fisher, i cili më 22 mars të vitit 2000, i kishte thënë Ministrit të jashtëm shqiptar, Paskal Milos: «Ju nuk duhet të nguteni për të realizuar interesat tuaja kombëtare. Ne gjermanët pritëm 44 vjet pas Luftës së Dytë Botërore për t’u bashkuar». Megjithatë, pritja 44 vjeçare e gjermanëve nuk mund të krahasohet me pritjen gati një shekullore të shqiptarëve (që nga Shpallja e Pavarësisë). Pastaj, gjermanët e ndarë nuk ishin të kërcënuar dhe rrezikuar nga dhuna, spastrimi, gjenocidi dhe holokausti. Rrethanat e pasluftës në Kosovë vërtet ishin komplekse, por vitet 1999-2002 ishin vitet më të mira për zgjidhjen e statusit të Kosovës. Klasa politike e Kosovës nuk ishte dhe nuk u dëshmua e përgatitur për ta kapur situatën në duart e saj. Mosmarrëveshjet, përcarjet dhe paqartësitë e klasës politike (nëse mund të quhej “klasë politike”) i bënë shumë dëm çështjes së Kosovës dhe ia vazhduan jetën Serbisë, UNMIK-ut (më vonë edhe EULEX-it) në Kosovë.    
 3.2 Ngjarjet e 17-18 marsit dhe bisedimet për statusin e Kosovës

Ngjarjet e 17 dhe 18 marsit të vitit 2004 morën shkas nga mbytja e tre fëmijëve shqiptarë në lumin Ibër. Këta fëmijë nga fshati Cabër të ndjekur nga një  grup kriminelësh serbë dhe nga qentë e tyre shpëtimin e kërkuan përmes lumit Ibër, të cilin nuk ia dolën ta kalonin të gjallë. Ngjarja tronditi në themel popullin e pakënaqur shqiptar me politikat e UNMIK-ut dhe të partive politike shqiptare në Kosovë. Shkaqet e këtij shpërthimi ishin të thella dhe të nduarndurshme. Në themele të kësaj pakënaqësie kaq masovike ishte gjendja politike dhe mungesa e një perspektive të qartë për statusin e Kosovës. Sipas Konferencës së Rambujes, e cila u fuqizua dhe u bë thelbi i Rezolutës 1244, statusi i Kosovës do të duhej të zgjidhej pas tri vitesh. Vendosja e UNMIK-ut në Kosovë dhe sundimi i tij edhe pas pesë vitesh nuk po jepnin asnjë shenjë dhe nuk po mendonin fare për statusin e Kosovës. “Zhgënjimin me sistemin aktual të qeverisjes dhe pakënaqësinë e thellë për shkak të mungesës së rezultateve të pritura në planin politik, situata e rëndë sociale dhe ekonomike në Kosovë, mangësitë dhe paqartësitë e Kornizës Kushtetuese dhe të Rezolutës 1244, mungesa e bashkëpunimit të mirëfillt UNMiK-Qeveri në segmentet kryesore si ekonomi e siguri dhe ekzistenca e mekanizmave ilegale dhe jolegjitime që veprojnë në Kosovë, janë konsideruar nga Qeveria e Kosovës si disa nga shkaqet kryesore që kanë nxitur protestat e 17 dhe 18 marsit në Kosovë”.[101] Me veprimet e tyre, UNMIK-u, OSBE-ja, KFOR-i dhe qendrat ndërkombëtare të vendosjes po e errësonin përditë e më shumë të ardhmen e pavarur të Kosovës.[102] Po piqej dhe sundonte mendimi se prania ndërkombëtare dhe qendrat e vendosjes po përpiqeshin ta kthenin Kosovën nën ombrellën e Serbisë vrastare. Veriu i Kosovës vazhdonte të mbahej i ndarë dhe i kontrolluar nga Serbia me ndihmën e UNMIK-ut, OSBE-së dhe organizatave tjera ndërkombëtare. Edhe KFOR-i, i “komanduar” nga Brukseli, mbante të njëjtin qëndrim “neutral”. Nën hundën dhe para syve të UNMIK-ut, KFOR-it, OSBE-së, etj., madje edhe me ndihmën e tyre, u ruajt dhe u “garantua” prania e Serbisë dhe u bë spastrimi i Veriut të Kosovës nga shqiptarët! Vetëm në natën ndërmjet 3 dhe 4 shkurtit të vitit 2000, në pjesën veriore të Mitrovicës, formacioni kriminal serb, “Rojat e Urës”, nën udhëheqjen e shefit të këtij formacioni, Oliver Ivanoviç, dhe shefit të MUP-it serb në Mitrovicë, Dragolub alias Dragan Delibashiç (1957), vranë e masakruan 11 shqiptarë në shtëpitë e veta, në mesin e tyre edhe gra e fëmijë, plagosën mbi 40 veta dhe rreth 100 të tjerë i keqtrajtuan  në forma të ndryshme. Njëkohësisht 1564 familje shqiptare me gjithsej 11364 persona i dëbuan dhunshëm nga banesat e tyre në Veri të Mitrovicës.[103] Në anën tjetër Serbia përfshinte në Kushtetutën e saj edhe Kosovën si pjesë të pandashme të Serbisë, ndërsa Bashkësia Ndërkombëtare mbante qëndrim “neutral”, duke miratuar në heshtje të gjitha veprimet e saj.
Vrasësit e mijëra shqiptarëve  gjatë luftës së fundit vazhdonin të jetonin dhe të lëviznin të lirë nëpër Kosovë pa u hyrë ferrë në këmbë. Shërbimet sekrete serbe dhe të vendeve të tjera mike të Serbisë vepronin pa asnjë pengesë apo kufizim në Kosovë. Në Administratën e UNMIK-ut dhe në Administratën vendore (në të gjitha institucionet publike) angazhoheshin dhe sistemoheshin kryesisht shqiptarët lojalë të Jugo-Serbisë dhe bashkëpunëtorët e këtij shteti pushtues. Pra, revoltat ishin pasojë e politikave të gabuara, të papërgjegjshme dhe të dështuara të aktorëve politikë, vendorë e ndërkombëtarë, në të njëjtën kohë. Dhe, pikërisht për shkak të këtyre kundërshtive, për shkak të mungesës së konsolidimit të faktorit politik shqiptar në përgjithësi dhe për shkak të mungesës së konsolidimit dhe të unifikimit të faktorit politik shqiptar në Kosovë, në veçanti, ndodhi Marsi i përgjakshëm i këtij viti, në disa segmente i njëjtë me Marsin dhe Prillin e vitit 1981. Dhe, nuk do të duhej të habiteshim nëse vazhdojnë të rindodhin protesta dhe revolta të tilla, sepse ato ndodhin si rezultat i mungesës së qëndrimit dhe trajtimit të drejtë e realist të problemeve, me të cilat po ballafaqohen njerëzit tanë dhe me të cilat është mbarsur shoqëria jonë. Ndërsa ndiqeshin, burgoseshin dhe dënoheshin me shumë vite burg luftëtarët e lirisë dhe drejtuesit e komandantët e forcave të UÇK-së me qëllim që të “kriminalizohej” Lufta Antipushtuese Çlirimtare e popullit shqiptar për Kosovën, i gjithë projekti i UNMIK-ut dhe sponzoruesve të tij konsistonte në mbajtjen e Kosovës të lidhur pas qerres së Serbisë. Ajo pak ekonomi dhe industri që kishte shpëtuar nga rrënimet dhe shkatërrimet e Serbisë po shkatërrohej, kontrabandohej dhe trafikohej përmes AKM-së (Agjencia Kosovare e Mirëbesimit) në  emër të “privatizimit”. Këtyre shkaqeve dhe rrethanave të krijuara “enkas” nga UNMIK-u dhe prania ndërkombëtare u mjaftone një shkëndijë për të shpërthyer në një revoltë çfarë ishte ajo e 17 dhe 18 marsit. Kjo shkëndijë  u gjend me mbytjen e tre fëmijëve shqiptarë në Ibër.
Reagimet e diplomatëve dhe të politikanëve të botës, të qendrave të vendosjes dhe të vendeve të ndryshme ishin të menjëherëshme. Edhe media ndërkombëtare ishte aktive dhe aty-këtu mjaft tendencioze. Për këto ngjarje u akuzua populli shqiptar, media e Prishtinës dhe institucionet autonome-vazale vendore. Këtyre akuzave, nga frika, iu bashkua edhe klasa politike e Prishtinës! Qeveria e Kosovës, e kryesuar nga Bajram Rexhepi, por e kontrolluar dhe e varur nga UNMIK-u, u bëri një ¨analizë¨ të ¨zgjeruar¨ dhe të ¨thelluar¨ ngjarjeve të 17 dhe 18 marsit. “Temë e madhe e afatgjate për të gjithë, shkruante Rexhep Qosja: për ata që duan të përforcojnë karrierën politike; dhe për ata që duan të ndërtojnë karrierë të re politike; dhe për ata që duan të tregohen çka nuk janë se është supozuar se janë; dhe, sidomos, për ata që duan të tregohen më evropianë se evropianët e më amerikanë se amerikanët, sepse ashtu mendojnë u del hesapi më mirë. Nuk është e rëndësishme pse nëpër dyert e burgjeve vazhdojnë të kalojnë protestues të vërtetë dhe protestues të imagjinuar! Kështu kanë kaluar gjithmonë shekujt në Ballkan, në Ballkanin që ka lindur qytetërimin evropian: pa iu bërë natë njërit s’i çel drita tjetrit”![104] Ndërsa, sipas zëdhënëses së Kryeministrit, Mimoza Kusarit, “Qeveria ka konstatuar se Kosova ka dështuar të tregojë se është pjesë e botës së civilizuar”. [105] Këtë konstatim kundërshqiptar, kundërnjerëzor dhe kundërqytetërues e kishin dëgjuar dhe lexuar disa herë në medie, por nuk u besonin veshve të tyre shqiptarët. Që Qeveria vazale e Kosovës mund të shkonte deri këtu nuk e besonte njeri më pare! Pas ngjarjeve të 17 dhe 18 marsit Kosova është ¨bombarduar¨ me lloj-lloj deklaratash, etiketimesh, akuzash, kërcënimesh dhe shantazhesh, por asnjë zyrtar, diplomat a politikan i huaj nuk shkoi kaq larg sa ta quante Kosovën të pacivilizuar ose ta linte jashtë botës së civilizuar. Ndoshta këtë ¨nder¨ të madh ua kishin rezervuar Qeverisë së Bajram Rexhepit dhe zëdhënëses së tij, Mimoza Kusarit.
Ç’është e vërteta nuk kishte dështuar Kosova, nuk dështoi populli i saj shqiptar. Dështoi LDK-ja me drejtuesit e saj, dështoi Rugova, dështoi Daci me Kuvendin e tij, dështoi edhe Rexhepi me zyrën, këshilltarët dhe Qeverinë e tij ¨alafranga¨. Populli i Kosovës, me durimin e tij, u tregua ultra i civilizuar. Nuk ka popull në botën e qytetëruar që do ta duronte kaq gjatë një qeverisje si kjo e Kosovës (UNMIK dhe këto që quheshin institucione të Kosovës). Në Kosovë dështoi ajo pjesë e Bashkësisë Ndërkombëtare, që këmbëngulte ta mbante Kosovën brenda kufijve të Serbisë, dështoi ajo politikë që po e mbante peng lirinë e Kosovës dhe bashkë me të kishte dështuar klasa politike e Kosovës, që është lidhur pas qerres së kësaj politike të papërgjegjshme të një pjese të Bashkësisë Ndërkombëtare.
Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Shefer, kishte të drejtë në kritikat e tij për udhëheqësit e institucioneve dhe të politikës në Kosovë, kishte të drejtë  edhe shefi i diplomacisë së BE-së, Havier Solana, kishin të drejtë edhe të tjerët. Sepse udhëheqësit e vërtetë menjëherë pas zgjedhjeve do të duhej t’i merrnin në dorë fatet e Kosovës dhe të popullit të saj. Udhëheqësit e vërtetë nuk do të lejonin anarkinë, por do të merrnin ¨frenat¨ në dorë dhe do të mbushnin zbrazëtirën e krijuar nga tërheqja dhe fshehja e administratës dhe e policisë së UNMIK-ut gjatë ngjarjeve të marsit. Fatkeqësisht, udhëheqësit tanë u mjaftuan me marrjen e kolltuqeve (edhe këto të dhuruara), me kontrollimin e tenderëve dhe përfitimeve të tjera për vete dhe për klanet e tyre, kurse gjatë protestave disa u mjaftuan me ndonjë deklaratë, ndërsa të tjerët u fshehën dhe i thanë popullit të Kosovës: ¨Ne nuk jemi në Kosovë¨. Vetëm kur u qetësua gjendja nxorën kokën nga birucat dhe filluan t’i dënonin ¨ashpër¨ protestat.
Sheferi, Solana dhe institucionet që u rrinin prapa kishin «harruar» ose nuk donin të kujtonin faktin se këto institucione vendore ishin ndërtuar sipas shijes, interesave dhe nevojave të Fuqive të Mëdha, pa e marrë parasysh vullnetin, nevojat dhe interesat e Kosovës dhe të qytetarëve të saj. Pra mund të konstatojmë pa frikë se ata (drejtuesit e institucioneve vendore), zoti Shefer, zoti Solana dhe zotërinj të tjerë, ishin vullneti dhe përfaqësuesit tuaj në Kosovë. Prandaj, ishte e gabuar, e padrejtë, mëkat, madje edhe faj kur përpiqeshin ta dënonin Kosovën dhe popullin e saj. Ata nuk kishin pse ta fajsonin klasën politike të Prishtinës, sepse ata nuk bënin asnjë veprim, madje asnjë deklaratë pa miratimin e tyre. Edhe ligji për patatet dhe farërat duhej të miratohej nga ata (nga përfaqësuesit e tyre në Kosovë).
Nëse udhëhiqemi nga faktet dhe e drejta, fajtore për gjendjen në Kosovë ishte ajo pjesë e Bashkësisë  Ndërkombëtare, që kishte marrë përsipër ta mbajë  të copëtuar popullin shqiptar, që ta mbajë Kosovën të varur nga Serbia (gjë që nuk mund të bëhej, “mission ipossible”) ose ta ricopëtojë atë. Me gjendjen e krijuar dhe me politikat ndërkombëtare në Kosovë nuk po pajtohej as Tirana zyrtare. Ngjarjet e 17 dhe 18 marsit, edhe sipas Kryetarit, Moisiu, ishin rezultat i politikave të gabuara dhe i zvarritjes së statusit të Kosovës. Presidenti i Shqipërisë edhe më parë ka paralajmëruar se moszgjidhja e çështjes së statusit mund të çojë në dhunë. Një vit më parë në një takim me Sekretarin e Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara, Kofi Anan, Presidenti shqiptar kërkoi më tepër qartësi për plotësimin e standarteve. Kosova është kthyer sërish në qendër të vëmendjes. Nuk ka ditë që delegacione të nivelit të lartë nga BE dhe NATO, nga vende anëtare të Bashkimit Europian, të mos zbresin në aeroportin e Prishtinës. “Ngjarjet e 17-18 marsit e kanë rikthyer Kosovën në vëmendjen ndërkombëtare. Por, nëse kërkohet një zgjidhje përfundimtare për Kosovën, pas qytetarëve të Kosovës është radha e fqinjëve për t’u shprehur. Dhe Shqipëria nuk ka pse të vazhdojë hezitimin për t’u prononcuar për këtë zgjidhje”, tha Kryetari i Republikës së Shqipërisë në Prishtinë, Alfred Moisiu.[106] Zoti Havier Solana, shef i diplomacisë së BE-së, zoti Shefer, Sekretar i përgjithshëm i NATO-s e të tjerët nuk i kishin thënë asnjë gjysmë fjale Serbisë kur e përfshiu Kosovën në Kushtetutën e saj. Ata nuk i thanë asnjë gjysmë fjale dhe nuk e penguan me asnjë veprim, madje e inkurajuan Serbinë, t’i krijojë dhe mbajë strukturat e saj shtetërore në Kosovë dhe ta spastrojë gati një të katërtën e territorit të Kosovës nga shqiptarët edhe pas luftës! Ata dhe institucionet e organizatat ndërkombëtare që përfaqësonin, nuk i dënuan asnjëherë planet, memorandumet dhe deklaratat e shpeshta të Kishës Ortodokse serbe dhe të Serbisë për ndarjen e Kosovës! Ata asnjëherë nuk thanë që kishat serbe në Kosovë nuk duhet dhe nuk mund të jenë qerdhe e shovinizmit dhe hegjemonizmit serb, nuk duhet dhe nuk mund të jenë përfaqësuese të qeverisë dhe politikës antishqiptare të Beogradit, por të jenë qerdhe dhe objekte të fesë dhe shërbimeve fetare. E njëjta gjë duhet të vlente edhe për xhamiat, ndërtimi i të cilave vazhdoi më me hov në kohën e tyre, të UNMIK-ut. Xhamia në Kosovë nuk guxon të bëhet përfaqësuese e botës, gjuhës, traditës dhe kulturës turko-arabe ose, edhe më keq, e fundamentalizmit turko-arab. Ajo duhet urgjentisht të marrë ngjyrën shqiptare, që nga mbishkrimet, simbolet, gjuha e lutjeve dhe ceremonive fetare, e tjera., dhe t’u shërbej besimtarëve shqiptarë kryekëput për nevojat e tyre shpirtërore. Për këtë çështje tepër të rëndësishme për kombin tonë nuk duhet të ngurrojnë të flasin, të shkruajnë dhe ta ngrisin zërin guximshëm intelektualët dhe kleri fetar atdhetar.
Gabimet dhe fajet e UNMIK-ut dhe të atyre që  rrinin pas tij janë të mëdha në Kosovë. Ky punim nuk ka për qëllim t’i përmend të gjitha dhe t’i analizojë ato. Ne përmendëm shkarazi disa prej shkaqeve që kanë kontribuar në dështimin e politikës ¨ndërkombëtare¨ në Kosovë dhe bashkë me të edhe të kryeinstitucionalistëve të Prishtinës. Në asnjë mënyrë dhe në asnjë rrethanë nuk mund të lirohet dhe të shpëtojë nga përgjegjësia për gjendjen e pas luftës në Kosovë as Tirana zyrtare. Madje, sipas meje, shteti shqiptar (klasa e tij politike dhe shtetërore) është përgjegjësja kryesore. Tiranës zyrtare i bëhej thirrje që t’i merrte dhe mbante përgjegjësit e saj edhe nga foltorja e Kuvendit të Kosovës. “Nga kjo foltore e ftoj Tiranën zyrtare që t'i marrë përgjegjësitë e saj historike dhe kombëtare, sepse është e vetmja qendër, i vetmi shtet që ka mandat të plotë për Kosovën. Tirana zyrtare nuk mund t'i ik përgjegjësisë që ka për këtë vend. Nëse i del zot Serbia, që e kishte pushtuar dhe masakruar gjatë dyqind, treqind e pesëqind vjetësh, si mund të mos i dal zot Tirana zyrtare vendit (krahinës) të saj?! Kjo ishte porosi edhe e miqve tanë, të cilët e bënë edhe publike këtë porosi…”.[107]  Kështu bie poshtë teza ndërkombëtarëve dhe vendorëve, e cila shpallte se «ka dështuar Kosova» dhe se «fajtore është Kosova dhe populli i saj» për ngjarjet e 17 dhe 18 marsit.
Me protestat e tij populli i Kosovës dëshmoi se ishte gjallë, se ishte dhe mbeti pjesë e pandashme e botës së civilizuar, se nuk pajtohej me kushtet e rënda dhe me pabarazinë ekonomike, sociale dhe politike, që i kishin imponuar me politikën dhe projektin e tyre dhe, sidomos, se nuk do të pajtohej kurrë me mohimin e të drejtës për të jetuar dhe punuar i lirë, i pavaruar dhe në harmoni me popujt e tjerë. Me këto protesta populli i Kosovë dëshmoi se është i vendosur të bëjë shkëputje nga politikat ngatrrestare në Ballkan, duke kërkuar qartë lirinë, pavarësinë dhe të drejtën e tij për vetëvendosje (të drejtën për të ecur me Evropën e qytetëruar). Me protestat e 17 dhe 18 marsit populli i Kosovës kërkonte të shkëputej nga politikat e prapambetura dhe pabarazia ekonomike e sociale, që po thellohej në Kosovë pa fajin dhe dëshirën e tij. Është e vërtetë se revolta e popullit të Kosovës u shfrytëzua edhe nga hajdutët, edhe nga kriminelët edhe nga shërbimet e huaja sekrete për qëllimet dhe interesat e tyre afatshkurtëra dhe afatgjata. Kjo nuk habiste njeri. Fatkeqësisht ajo revoltë nuk u shfrytëzua sa dhe si duhet vetëm nga kryeinstitucionalistët dhe nga klasa politike e asaj kohe! Klasa e institucionalistëve dhe e politikanëve do të duhej të nxirrte mësime  dhe të ndalej e të mendonte dhe analizonte me gjakftohtësinë më të madhe, larg trysnive, kërcënimeve dhe shantazheve të atyre, që me politikat e tyre e kishin sjellur Kosovën buzë katastrofës ekonomike, sociale, humanitare dhe politike. Nuk mund të zgjidhej çështja e Kosovës me inate dhe me represion, siç thonin, deklaronin e angazhoheshin Holkeri, Sheferi, Solana e bashkë mendimtarët e tyre.
Por,qëndrimi i miqve tanë amerikanë dallonte sa i përket  ngjarjeve të  marsit dhe për të ardhmen e Kosovës. SHBA-të propozuan dhe krijuan grupin përkrahës për Kosovën. Kjo ishte zgjidhja për kohën. Shefi i Zyrës amerikane në Prishtinë, Filip Goldberg, theksoi se “ngjarjet e marsit 2004 ishin çështje kombëtare e jo fetare dhe shtoi se diçka e tillë nuk është përsëritur më për asnjë çast. Ai theksoi se shqiptarët e Kosovës janë popullsi shumë sekulariste me interesim shumë të vogël për islamin radikal. Megjithëse janë ndërtuar një numër i konsiderueshëm xhamishë nga myslimanët fundamentalistë të Arabisë Saudite, ato nuk janë pritur mire”.[108]
Kosova kishte nevojë për përkrahje dhe ndihmë të gjithanshme. Ajo ishte e tejngopur nga kërcënimet, shantazhet, anatemimet, fyerjet dhe represioni. Populli i Kosovës dhe ai shqiptar përgjithësisht ishte jashtëzakonisht i interesuar, që çështjen e Kosovës ta zgjidhte në mënyrë të qytetëruar, me mjete paqësore dhe demokratike, si dhe në bashkëpunim të ngushtë me botën e civilizuar. Kjo është arsyeja pse ky popull kishte duruar, kishte besuar, ishte bindur dhe kishte dëgjuar me “përulësi” pesë vite të tëra këtë botë të ¨civilizuar¨ të përmbledhur në pesë shkronja: UNMIK. Bashkësia Ndërkombëtare, veçmas Bashkimi Evropian, e kishte keqpërdorur këtë durim, këtë mirëbesim dhe mirëkuptim të popullit shqiptar, duke u përpjekur që atë (Serbinë), të cilën shqiptarët (bashkë me aleatët-NATO-n) e ndoqën me luftë të armatosur dhe e nxorën për dere t’ua kthente nga dritarja. Ata kishin harruar se këtë nuk do ta toleronin kurrë shqiptarët. Për këtë mendoj se u bindën edhe nga shpërthimi i tyre më 17 dhe 18 mars 2004.
Në themel të kësaj revolte nuk ishte konfrontimi dhe as konflikti ndëretnik a ndërfetar, siç u mundua dikush ta kualifikonte shpërthimin e ligjshëm të marsit. Thelbi i revoltës ishte përpjekja e popullit të Kosovës për ta jetësuar lirinë e fituar me luftë dhe me shumë sakrifica. Shqiptarët e Kosovës nuk u ngritën kundër pakicës serbe dhe as kundër kishave serbe, por kundër politikës shoviniste serbe të Beogradit, e cila në Kosovë vazhdon të jetë e pranishme dhe përpiqet të mbetet në Kosovë përmes pakicës dhe kishës “serbe”. “Përfaqësuesit e Kishës serbe, megjithëse në toka qind për qind shqiptare, edhe sot e kanë vazhduar punën e tyre të pacenuar për shekuj me radhë, nuk kanë ndryshuar asgjë në diskursin e tyre. Dashuria hyjnore, të cilën realisht do të duhej ta propagandonte kjo kishë, është dorëzuar para urrejtjes më të ulët njerëzore, para ambicjeve politike për ta sunduar e për ta përvetësuar një pjesë të tërë të botës, qoftë edhe me cmimin e gjenocidit”.[109] Angazhimi i Serbisë për ta ruajtur praninë e saj në Kosovë nuk ishte kurrëfarë sekreti. Kjo pranohej edhe nga raportet që bënin organizmat dhe institutet e ndryshme ndërkombëtare. Madje, në ato raporte kërkohej edhe legalizimi i atyre strukturave, që i ka ngritur, i finanacon dhe i kontrollon Boeogradi! Kjo nuk donte shpjegim! S’di edhe çfarë duhej të ndodhte që Evropa ta kuptonte se pakica serbe, të drejtat e saj dhe e gjithë trashëgimia e tyre kulturore dhe shpirtërore në Kosovë do të mbrohej dhe mbijetonte vetëm duke ia njohur Kosovës dhe popullit të saj të drejtën për liri, pavarësi dhe vetëvendosje. Pakicën serbe dhe monumentet kulturore-historike në Kosovë nuk mund t’i sigurojë dhe as t’i mbrojë Serbia. Ato ishin dhe janë trashëgimi e Kosovës dhe e popullit të saj. Serbia asnjëherë gjatë historisë nuk ka mundur t’i sigurojë dhe t’i mbrojë ato. Historikisht, në rrethana lufte dhe paqeje pakica serbe në Kosovë dhe monumentet e kulturës dhe të fesë së tyre, që ishin edhe të shqiptarëve, janë mbrojtur dhe garantuar, shumëherë edhe me jetë, nga shqiptarët. Prandaj, shkëputja e plotë e Kosovës nga Serbia do të ishte zgjidhja për Kosovën dhe për rajonin.

 3.3 Plani i Serbisë për Kosovën

Ngjarjet e 17 dhe 18 marsit të vitit 2004 e “mobilizuan” si asnjëherë pas luftës Serbinë shoviniste, e cila edhe pas Slobodan Milosheviçit, vazhdonte të dehej nga avujt e shovinizmit serbomadh. Serbia, e trimëruar nga politikat e Fuqive të Mëdha dhe nga raporti i forcave në botë, nxitoi e para të hartonte dhe miratonte një plan shtetëror për Kosovën. Ajo u trimërua dhe po trimërohej edhe nga heshtja gati e plotë dhe nga “neutraliteti” i Tiranës zyrtare ndaj krahinës së saj dhe ndaj një pjese të madhe të popullit të saj jashtë kufijve shtetëror, por brenda asaj që quhet Shqipëri. Ishte situatë shumë e favorshme që Tirana zyrtare, Republika e Shqipërisë, ta kishte planin e saj për Kosovën dhe ta bënte publike të vërtetën historike dhe aktuale se Kosova ishte pjesë e pandashme e gjeografisë, historisë, gjuhës, kulturës dhe e kombit shqiptar. Për këtë e detyronte edhe Kushtetuta e saj. Vetëm me këtë qëndrim dhe qartësi karshi Kosovës dhe çështjes së saj bota do të detyrohej të hiqte dorë nga përpjekjet e saj për ta mbajtur Kosovën të lidhur pas Serbisë. Fillimi ose hapja e bisedimeve (negociatave) me Serbinë dhe për Kosovën si pjesë e Serbisë e dëmtoi rëndë Kosovën dhe çështjen shqiptare në Iliri-Ballkan.
Serbia, e cila kishte mbështetje dhe përkrahje të hapur sidomos nga Rusia dhe nga Kina (pa përjashtuar edhe Italinë, Greqinë e ndonjë vend tjetër që nuk “parapëlqenin”  shkëputjen-pavarësimin e plotë të Kosovës nga Serbia), u tregua shumë e angazhuar dhe e përgatitur për të rikthyer një pjesë të sovranitetit dhe pranisë së saj në Kosovën që e kishte humbur me luftë. Serbia ishte shteti i parë që hartoi dhe miratoi, menjëherë pas ngjarjeve të 17 dhe 18 marsit, më 29 prill 2004, në Kuvendin e Republikës së Serbisë, një plan (platformë) për Kosovën. “Duke u nisur nga fakti se Kosova e Metohia është pjesë e patjetërsueshme e Serbisë dhe e Bashkësisë Shtetërore Serbia e Mali i Zi, në bazë të nenit 73 pika 2 të Kushtetutës së Republikës së Serbisë dhe të nenit l30 të Rregullores së punës të Kuvendit Popullor të Republiksë së Serbisë, në Seancën e dhjetë të Sesionit të parë të rendit në vitin 2004, mbajtur më 29 prill 2004, mori vendim për përcaktimin e planit për zgjidhjen politike të situatës së tanishme në Kosovë e Metohi, me të cilin përcaktohet Plani për zgjidhjen politike të situatës së tanishme në Kosovë e Metohi. …Obligohen organet kompetente shtetërore në Republikën e Serbisë që, në bashkëpunim me organet kompetente të Bashkësisë Shtetërore Republika e Serbisë dhe Mali i Zi dhe organet kompetente të Republikës së Malit të Zi , me rastin e zhvillimit të aktiviteteve në politikën e jashtme lidhur me situatën e tanishme në Kosovë e Metohi-të nisen nga Plani për zgjidhjen politike të situatës së tanishme në Kosovë e Metohi. Plani për zgjidhjen politike të situatës së tanishme në Kosovë e Metohi është suazë për bisedime eventuale për autonomin territoriale në Kosovë e Metohi me përfaqësuesit e komunitetit ndërkombëtar në Kosovë e Metohi dhe jashtë saj”.[110] Me këtë “plan” Beogradi parashikonte dhe angazhohej për një «autonomi territoriale” (Serbia, si gjithmonë, nuk e kishte hallin e pakicës serbe dhe as të kishave e manastireve, por hallin e tokës) të pakicës serbe brenda një Kosove me autonomi substanciale. Shihet që hartuesit e këtij plani nuk ishin pa përvojë. Serbia dhe krerët e saj shovinistë të shtetit dhe të mendjes, të verbuar nga urrejtja dhe pretendimet ndaj tokave shqiptare, me këtë “plan” po përpiqeshin që të shpëtohet ajo që mund të shpëtohet pas humbjes së luftës. Serbia, në emër të kthimit të të shpërngulurëve dhe të mbrojtjes së pakicës serbe po përpiqej të krijonte komuna dhe rajone njëetnike serbe në Kosovë, duke pretenduar se kështu mbroheshin edhe pakicat tjera dhe multietniciteti në Kosovë. Madje, Serbia me planin e saj parashikonte që komunat dhe rajonet serbe ne Kosovë të bashkoheshin në një “regjion” (tash po quhet “zajednica”-bashkësi) të vetëm. Ky “regjion” do të përfshinte pesë rajone: Kosovën qendrore, Kosovën Veriore, Anamoravën, Malin e Sharrit dhe rajonin e Metohisë. Beogradi kërkonte një organizim adekuat territorial të Krahinës që ua bënë të mundshme autonominë territoriale jo vetëm serbëve, por edhe komuniteteve të tjera, të cilat shprehin dëshirën e vet për këtë gjë (romëve, goranëve, boshnjakëve - muslimanëve etj.). “Autonomia territoriale nuk nënkupton ndarjen e Krahinës as që është ndonjë surrogat për të. Ajo nuk shpie në ndryshimin e kufijve për shkak të krijimit të entiteteve monoetnike, sepse pikërisht kjo dëshirohet të pengohet duke krijuar kushte stabile për ekzistimin dhe kthimin e serbëve dhe të joshqiptarëve të tjerë në mënyrë që karakteri multietnik, si vlerë bashkëkohëse e qytetërimit, së pari të rimëkëmbet e pastaj në të ardhmen edhe të zhvillohet”.[111] Pretendimet serbe të stilit “kërko shumë që të fitosh diçka” nuk mbarojnë këtu. Zonat e autonomisë së ardhshme do të përbënin komunat, pjesët e komunave dhe lokalitetet, në të cilat serbët, para dëbimit më 1999 përbënin popullatën shumicë. Këto territore do të përfshinin edhe tokat bujqësore e sipërfaqet e tjera që kanë qenë pronë e serbëve para luftës në vitin l999. “Meqë shumica e serbëve jetonte në qendra urbane në të cilat sot nuk ka më serbë, ose numri i tyre mund të jetë vetëm disa qindra (Prishtina, Peja, Gjilani, Prizreni, Ferizaji, Istoku, Lypiani, pjesa jugore e Mitrovicës etj.), dhe se kthimi i tyre në këto qytete, nuk mund të pritet së shpejti, është i domosdoshëm kompensimi real (compensatio iustum). Kjo do të thotë se serbët kanë të drejtë në pjesët e territorit që lidhin në mënyrë të natyrshme lokalitetet me shumicë serbe, ku ata më parë nuk ishin shumicë, por në të cilat tani po kthehet popullata e dëbuar me rastin e spastrimit etnik. Ky është parakusht që zonat e ardhshme të autonomisë territoriale të kenë karakteristika të Regjionit, që me veçoritë e veta gjeografike e natyrore, resurset ekonomike e agrare, infrastrukturën ekzistuese e potenciale të komunikacionit, energjetike, komunale dhe me infrastrukturë tjetër, si dhe elementet e tjera të domosdoshme , paraqesin tërësi të rrumbullakësuara territoriale ku është e mundshme të jetohet dhe të stabilizohet zhvillimi që është i domosdoshëm për riatdhesimin e refugjatëve”.[112] Me këtë «plan» në fakt parashikohej organizimi dhe krijimi i komunave me shumicë absolute serbe, pastaj krijimi i rajoneve serbe dhe bashkimi i tyre, siç thuhet në «planin» serb për Kosovën, në një « Regjion», i cili do të kishte pushtetin legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësorin, si dhe organet e veta me kompetenca të plota edhe në fushat tjera. “Organet e kësaj autonomie territoriale (“regjionit”) do të ishin: Kuvendi i Regjionit dhe Këshilli Ekzekutiv i Regjionit. Ky plan, thuhet më tej, parashikon mbrojtje të dyfisht të komunitetit serb në Kosovë e Metohi: me anë të autonomisë territoriale (me themelimin e Regjionit), me të cilën do të mbrohej pjesa më e madhe e serbëve, dhe me anë të autonomisë kulturore e personale përmes së cilës do të mbroheshin të drejtat e serbëve që jetojnë jashtë zonave të autonomisë territoriale (Regjionit). Të dy format e mbrojtjes, marrë bashkërisht, përbëjnë nocionin e Komunitetit Autonom Serb në Kosovë e Metohi”, etj.[113]
Beogradi me politikën dhe diplomacinë e tij shtetërore, i mbështetur fuqishëm nga Rusia dhe nga disa vende mike, nuk la gur pa lëvizur për përçarjen e qendrave ndërkombëtare të vendimmarrjes për Kosovën. Serbia në këtë lojë ka përdorur edhe kartën (opcionin) e ndarjes së Kosovës. Këtij opcioni pala shqiptare (Prishtina) iu përgjegj (sa për sy e faqe) me opcionin e ndërrimit të territoreve: Veriun e Kosovës për Jugun e Serbisë (Kosovën Lindore). Edhe Bashkësia Ndërkombëtare (Fuqitë e Mëdha) nuk ishin të interesuara dhe vlerësonin se ndryshimi i kufijve ose ndrrimi i territoreve do të hapte një proces zingjir që nuk i dihej fundi dhe mund të shpiente në konflikte të reja. Prandaj, “pala serbe për të parandaluar humbjen e territoreve në Jug të saj dhe për të fituar territore në Veri të Kosovës doli me kërkesë për një autonomi të zgjeruar të Veriut të Kosovës, të tipit të Republikës serbe në Bosnjë, e cila nominalisht do të ishte brenda juridiksionit të shtetit të Kosovës, por realisht do të funksiononte si e pavarur”.[114] Në fakt, po të analizohet me vëmendje, me këtë plan do të krijohej një entitet serb me atribute shtetërore në një Kosovë me autonomi substanciale!

3.4 Raporti i Kaj Aides për Kosovën dhe miratimi i bisedimeve për statusin e Kosovës

Bashkësia Ndërkombëtare (Fuqitë e Mëdha) sikur ishte e kënaqur me status quon në Kosovë, e cila ishte vendosur nën sundimin e UNMIK-ut. Deri diku edhe partitë politike dhe institucionet vendore ishin të kënaqura me këtë status quo. Për ta mbajtur dhe vazhduar këtë gjendje dhe për ta shtyrë çështjen e statusit ishin shpikur “standardet para statusit”. Nën presionin e opinionit publik dhe nga pak edhe të institucioneve vendore, të cilat po kërkonin më shumë pushtet-kompetenca, ato u quajtën “standardet për Kosovën”. Tetë standardet e famshme për Kosovën ishin: 1.Institucionet demokratike funksionale, 2.Sundimi i ligjit, 3.Liria e lëvizjes, 4.Kthimet e qëndrueshme, të drejtat e bashkësive dhe pjesëtarëve të tyre, 5.Ekonomia, 6.Të drejtat pronësore, 7.Dialogu, 8)Trupat mbrojtëse të Kosovës. Vlerësimi dhe matja e përmbushjes së këtyre standardeve ishte në dorën e “ndërkombëtarëve”. Vendosja e këtyre standardeve kishte për qëllim të shtynte cështjen e Kosovës dhe statusin e saj deri në një kohë më të mirë për aktorët ndërkombëtarë. Nënsekretari amerikan i shtetit, Mark Grosman, me deklaratën e tij relativizoi punën e standardeve kur deklaroi se “nëse Kosova tregon gatishmëri të përballet me këto standarde, ne jemi të gatshëm të fillojmë procesin për caktimin e statusit të ardhshëm të saj. Nëse progresi nuk është i mjaftueshëm, ne së bashku sërish do të caktojmë një datë tjetër në të ardhmen”.[115] Në fakt i tërë pushteti në Kosovë ishte përqëndruar në duart e “ndërkombëtarëve”. Prandaj, nuk dihej nëse këto “standarde” duhet t’i përmbushnin “ndërkombëtarët” apo vendorët, që ishin veç lustra e pushtetit “ndërkombëtar”. Me këtë nuk dua të mohoj përgjegjësinë dhe peshën që kishin dhe që do të duhej të kishin partitë politike dhe institucionet vendore për Kosovën. Por, është e vërtetë se kompetencat e vendorëve ishin të vogla.
Trazirat e marsit 2004 ishin si një dush i ftohtë për “ndërkombëtarët”. Vetëm atëherë organizatat rajonale dhe ndërkombëtare u kujtuan se çështja e Kosovës po u dashka të zgjidhet. Diplomacia ndërkombëtare dhe qendrat e vendosjes u vunë në lëvizje. Sidomos, Shtetet e Bashkuara të Amerikës ishin tejet të vendosura për zgjidhjen e statusit të Kosovës. Madje, Qeveria amerikane ishte e gatshme të dërgonte një përfaqësues special në Kosovë krahas atij të OKB-së. Edhe Bashkimi Evropian po e kuptonte se Kosova ishte një çështje thelbësore jo vetëm për Ilirinë-Ballkanin, por edhe për vetë Bashkimin Evropian dhe të ardhmen e tij. Në këto rrethana Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Kofi Anan, emëroi më 4.6.2005 Ambasadorin norvegjez, Kaj Aide (Kai Eide), Përfaqësues të tij Special në Kosovë dhe e ngarkoi që të bënte një raport të hollsishëm për gjendjen në Kosovë dhe mundësinë e hapjes së bisedimeve për statusin e Kosovës. Ambasadori Kai Aide qëndroi në Prishtinë dhe në Beograd për t’u takuar dhe për të biseduar me përfaqësuesit e institucioneve të të dyja vendeve për gjendjen në Kosovë dhe perspektivën e saj. Ai u takua edhe me përfaqësuesit e UNMIK-ut dhe të organizatave tjera rajonale e ndërkombëtare në Kosovë. Vizita dhe takime të shumëta pati edhe në vendbanime të ndryshme të Kosovës dhe me banorët e tyre. Takime të shumta Kaj Aide pati edhe me qytetarë dhe përfaqësues të pakicave kombëtare, vecanërisht me pakicën serbe dhe përfaqësues të ndryshëm të saj. “ Në mesin e të gjitha përvojave tona, shkruante në raportin e tij Kai Eide, do të veçoja posaçërisht dhjetë ditët e kaluara duke udhëtuar gjithandej Kosovës, për të takuar sa më shumë njerëz që ka qenë e mundur në qytete, fshatra e vendbanime të panumërta. Ky udhëtim na ka treguar atë që nuk mundeshin takimet në Prishtinë: mënyrën se si jetojnë njerëzit në Kosovë, vështirësitë me të cilat përballen dhe shpresat e frikat që i kanë për të ardhmen e tyre. Në mënyrë që të mundësohet një pasqyrë adekuate e gjendjes në terren dhe e ambientit kompleks politik, unë dhe ekipi im kemi mbajtur konsultime ekstensive me liderët politikë në Beograd dhe në Prishtinë, liderë të të gjitha komuniteteve në Kosovë, përfaqësues të lartë të vendeve anëtare të Këshillit të Sigurimit, të shteteve kryesore anëtare, sidomos të atyre të Grupeve të Kontaktit dhe të vendeve fqinje, si dhe me organizatat rajonale (BE, OSBE, NATO dhe Këshilli i Evropës); UNMIK-un dhe përfaqësuesit e tjerë të Kombeve të Bashkuara në terren si dhe me shtabin e OKB-së”.[116] I dërguarai i Posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, Ambasadori Kaj Aide, shkroi me hollësi në raportin e tij për funksionimin e institucioneve vendore, për sundimin e ligjit në Kosovë, për lirinë e lëvizjes, për zbehjen e rolit të UNMIK-ut, për ngjarjet e marsit 2004, për gjendjen e rëndë ekonomike, për trashëgiminë kulturore në Kosovë, për zgjedhjet dhe përfshirjen e pakicës serbe në institucionet e Kosovës, për rolin e Beogradit dhe ndikimin e tij negativ te pakica serbe, për vështirësit që ka Kosova në përmbushjen e standardeve. “Progresi përsa i përket zbatimit të standardeve është shumë i përzier, shkruante Ambasadori Kaj Aide në raportin e tij. Nevojitet urgjentisht progres i mëtejmë. Megjithatë, nuk ka të ngjarë që shtyerja e procesit për statusin final të mund të shpjejë në rezultate më të prekshme dhe të mëtejme në zbatimin e standardeve”.[117] Në këtë raport ishte shkruar edhe për sigurinë dhe marrëdhëniet ndëretnike, për çështjet pronësore, për TMK-në, për dialogun, etj. Përmirësimin e pozitës serbe, Kai Eide e shihte dhe e propozonte përmes “decentralizimit” (krijimit të një territori autonom serb): “Decentralizimi tani duhet të shqyrtohet seriozisht në një kornizë më të gjerë, duke çuar në decentralizim të pushtetit dhe rritje të kompetencave në nivel lokal, shkruante Kai Eide. Një kornizë e tillë do të mund të përfshinte një numër komunash të reja ku në veçanti serbët e Kosovës do të kishin shumicën e theksuar. Kjo mund të parashikojë kompetenca të shtuara në sferat si ajo e policisë, drejtësisë, arsimit, kulturës, mediave dhe ekonomisë, duke përfshirë edhe emërimin e zyrtarëve kyç. Do të mund të lejonte poashtu lidhje horizontale midis komunave me shumicë serbe. Mund të shqyrtohen poashtu edhe modalitete për lidhje të posaçme me Beogradin, pa i dhënë Beogradit autoritet mbi komunitetet e tilla. Një plan ambicioz i decentralizimit me kompetenca speciale, të cilat shkojnë më larg sesa ato që u janë dhënë të gjitha komunave, nuk duhet të rrezikojë institucionet qëndrore në Kosovë apo të dobësojë autoritetin e Prishtinës”.[118] Me një zgjidhje të këtillë s’ka si të mos rrezikohen dhe dobësohen institucionet ose pushteti qendror. Pra, edhe ky raport mbështetej në Marrëveshjen e Rambujes, Rezolutën 1244 dhe në Planin e Serbisë për Kosovën. Kishte një progres të vogël, një lëvizje përpara për sa i përket hapjes së bisedimeve për statusin e Kosovës. “Nuk do të ketë sikur është thënë edhe në raportin e vitit të kaluar, një moment të mirë për të adresuar statusin e ardhshëm të Kosovës, konkludonte Kai Aide. Përcaktimi i statusit të ardhshëm të Kosovës mbetet dhe do të vazhdojë të jetë një çështje tejet e ndieshme politike me implikime serioze rajonale dhe ndërkombëtare. Megjithatë, një vlerësim i përgjithshëm shpie në konkludimin se ka ardhur koha për të filluar këtë process”.[119]
Më tej Kai Eide vazhdon: “Është shumë me rëndësi që procesi i statusit të ardhshëm të ndodhë në kohën kur komuniteti ndërkombëtar është ende prezent në Kosovë dhe në forcë të mjaftueshme. Në komunitetin ndërkombëtar ka aktualisht një "lodhje prej Kosovës". Shtyerja e procesit të statusit do të rriste këtë lodhje dhe do të dobësonte aftësinë e komunitetit ndërkombëtar për të bërë këtë proces. Hapja e procesit të statusit do të krijojë baza për një angazhim të rigjallëruar të komunitetit ndërkombëtar, duke kërkuar kësisoj që vendet dhe organizatat e ndryshme të vendosin Kosovën sërish në agjendë”.[120]  S’ka si të shprehet më hapur se kaq, shqetësimi për mbylljen e këtij procesi (“decentralizimit”) në kohën që Bashkësia ndërkombëtare ka forcë të mjaftueshme në Kosovë!
Kai Eide nuk “harron” të ripërsëris  punën dhe rëndësinë esenciale të “decentralizimit”  dhe të “çështjeve kulturore dhe fetare”: “Decentralizimi”, si edhe çështjet kulturore e fetare, përfundon Kai Eide, përfaqësojnë elemente esenciale në cilindo proces për statusin e ardhshëm. Vazhdimi i këtyre diskutimeve derisa ecet drejt fazave të hershme të procesit të statusit do të shërbente si masë  për ndërtimin e besimit dhe si sinjal i gatishmërisë së  të gjithëve për të kontribuuar për një Kosovë  stabile dhe multietnike pa marrë parasysh epilogun e procesit për statusin e ardhshëm. Ato duhet të jenë tullat e themelit për fazat pasuese të procesit”.[121] Për Kai Eiden dhe Fuqitë e Mëdha që përfaqësonte ai nuk kishte rëndësi epilogu i procesit për statusin. E rëndësishme ishte pozita e serbëve në Kosovë (decentralizimi, trashëgimia kulturore e fetare “serbe”)!
Raporti i Kai Eides paralajmëron edhe rolin dhe përgjegjsitë që do t’i ketë Bashkësia Ndërkombëtare në Kosovë: “Vendimi për të filluar procesin e statusit do ta çojë Kosovën dhe rajonin në një fazë të re dhe të vështirë. Komuniteti ndërkombëtar duhet të ketë forcën për të çuar procesin përpara. Kur të jetë përcaktuar statusi i ardhshëm, një prani ndërkombëtare ushtarake ose civile do të ketë nevojë për resurset e duhura që të menaxhojë dhe implementojë zgjidhjen në një formë stabile dhe të rregullt. Procesi i statusit të ardhshëm duhet të shoqërohet me një theksim të qartë nga ana e komunitetit ndërkombëtar se është i gatshëm që të rrijë dhe të përkrahë këtë proces si dhe epilogun e tij. BE-ja duhet në të ardhmen e afërt të shqyrtojë rritjen e pranisë së saj në Kosovë me qëllim që të lozë një rol më të madh në procesin e standardeve, të përgatitet për një angazhim afatgjatë dhe të ofrojë dëshmi të dukshme të zotimit të Evropës për Kosovën. Kur të jetë përcaktuar statusi, prej BE-së pritet që të marrë rol edhe më të madh. Kjo ndërlidhet me policinë dhe drejtësinë ku do të kërkohet një prani e vazhdueshme, edhe pse më e vogël dhe më e specializuar për të monitoruar dhe përkrahur procesin e standardeve, i cili do të integrohet gradualisht me proceset e vendosura nga vetë BE-ja dhe në drejtim të përpjekjeve të fokusuara në ndërtim kapacitetesh. NATO-ja poashtu do të duhet të vazhdojë praninë e saj. Një ristrukturim është duke u bërë dhe ai do t'ia mundësojë KFOR-it që të ruajë kredibilitetin dhe efikasitetin, duke reduktuar njëkohësisht numrin e përgjithshëm të personelit. Asnjë organizatë tjetër nuk mundet aktualisht që të ofrojë bazën e njëjtë të stabilitetit si KFOR-i. Kontributi i SHBA-ve në KFOR është esencial. Ai do të ofrojë shprehje të dukshme të angazhimit të vazhdueshëm amerikan”.[122]
Është domethënës paralajmërimi që Kai Eide u bënë të interesuarve për statusin e Kosovës: “Hyrja në procesin e statusit të ardhshëm nuk nënkupton hyrjen në fazën e fundit, por në fazën e radhës të pranisë ndërkombëtare”.[123] Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Kofi Anan, raportin e Kai Eides ia dërgoi Këshillit të Sigurimit, bashkë me një letër, më 7 tetor 2005. Në letrën e tij ai i shkruante Këshillit të Sigurimit (kryesuesit të tij) se “pajtohej dhe se i miratonte përfundimet e Kai Eides për gjendjen në Kosovë dhe për hapjen e bisedimeve. Do të isha shumë falenderues poqese rapotin e bërë, do ta sillnit në vëmendjen e Këshillit të Sigurimit”.[124] Ai paralajmëron edhe emrimin e një të dërguari special për Kosovën, i cili do t’i udhëhiqte edhe bisedimet Kosovë-Serbi për statusin e Kosovës.
Më 24 tetor 2005, Këshilli i Sigurimit (OKB) mbajti seancën e 5290 dhe dha pëlqimin për nisjen e negociatave për statusin e ardhshëm të Kosovës. Në deklaratën e lëshuar nga Kryetari i Këshillit të Sigurimit thuhej se Këshilli i Sigurimit ka pritur me kënaqësi raportin e hartuar nga i Dërguari Special, Kai Eide, që ishte dërguar nga Sekretari i Përgjithshëm i OKB. Këshilli i Sigurimit kërkonte nga autoritetet e Prishtinës që të vazhdohet me përmbushjen e standardeve, me mbrojtjen e pakicave dhe të cohej më tej decentralizimi dhe mbrojtja e trashëgimisë kulturore e fetare. Këshilli i Sigurimit ftonte edhe autoritetet e Beogradit që ta lehtësojnë procesin dhe të angazhohen në mënyrë konstruktive. KS miratonte edhe përfundimin e përgjithshëm të Kai Eides, sipas të cilit ka ardhur koha për të kaluar në një fazë të re të procesit politik për statusin e ardhshëm të Kosovës. KS përshëndet gatishmërinë e Grupit të Kontaktit (Gjermani, SHBA, Federata e Rusisë, Francë, Itali dhe Mbretëri e Bshkuar) për t’u angazhuar në procesin politik që do të udhëhiqet nga OKB-ja, i Dërguari Special i Sekretarit të Përgjithshëm.

3.5 Parimet e Grupit të Kontaktit dhe bisedimet Kosovë-Serbi

Më 2 nëntor 2005 Grupi i Kontaktit (Fuqitë  e Mëdha) bëri publike “Parimet udhëheqëse për zgjidhjen e statusit të Kosovës”. Parimet e Grupit të Kontaktit në thelbin e tyre nuk ndryshonin nga marrëveshjet dhe qëndrimet e deriatëhershme për Kosovën. Pralajmërimi për ata që nuk do të bindeshin dhe trysnia ishin të drejtuara edhe kësaj here kryekëput ndaj shqiptarëve dhe udhëheqësve të tyre. “Emisari special mund të ndërmarrë veprime të duhura në kuadër të mandatit të tij në Kombet e Bashkuara për të suspenduar apo përjashtuar çdo individ apo grup nëse mendon se veprimet e tyre nuk shpien drejt përparimit”.[125] Sigurisht, sepse ndaj atyre në Beograd nuk mund të merreshin masa. Edhe në këto parime nuk “harrohet” Kisha Ortodokse “serbe”, trashëgimia kulturore “serbe”, pakica serbe, kthimi i refugjatëve (kuptohet serbë), etj. Një zgjidhje negociuese duhet të jetë prioritet ndërkombëtar, thuhet midis tjerash në hyrje të këtyre parimeve. “Procesi i filluar nuk mund të bllokohet, por duhet të përfundojë. Grupi i kontaktit thërret palët që të angazhohen me besnikëri dhe në mënyrë konstruktive, që të përmbahen nga hapat e njëanshëm dhe të refuzojnë çdo formë të dhunës. Ata të cilët e përkrahin dhunën nuk do të kenë asnjë rol”.[126] Porosia për të gjithë ata shqiptarë ose forca politike që mund të mos pajtoheshin me këto parime ishte e qartë dhe e prerë: “nuk do të kenë asnjë rol” në këto bisedime dhe në këtë proces. Në pikën e fundit (pika e dhjetë) të këtyre parimeve paralajmërohej vazhdimi i pranisë ndërkombëtare në Kosovë edhe pas definimit të statusit të Kosovës. “Për një kohë Kosova do të vazhdojë të ketë nevojë për një prani ndërkombëtare civile dhe ushtarake për të ushtruar mbikëqyrjen e duhur të përputhshmërisë së kushteve të parapara në zgjidhjen e statusit për ofrimin e sigurisë dhe, në veçanti, për të siguruar mbrojtjen e minoriteteve, si dhe të vëzhgojë dhe të mbështesë autoritetet në zbatimin e vazhdueshëm të standardeve”.[127] Përgatitjet tashmë ishin intensifikuar. Këshilli i Sigurimit më 10 nëntor 2005 miraton propozimin e Sekretarit të Përgjithshëm, Kofi Anan për të Dërguarin e tij Special. Kryetari, Marti Ahtisari, emërohet kryenegociator, ndërsa Albert Rohani zëvendës i tij. Vizitën e parë në Kosovë Kryetari Ahtisari e bëri më 21 nëntor 2005 me ç’rast u takua me drejtuesit e UNMIK-ut dhe me drejtuesit e institucioneve vendore. Ai takoi edhe përfaqësues të opozitës dhe të pakicës serbe. Lëvizja “Vetëvendosje”, e cila tashmë ishte deklaruar dhe po angazhohej kundër bisedimeve (dialogut) Kosovë–Serbi, Ahtisarin e priti me protesta dhe me moton: “Jo negociata-Vetëvendosje”. Ahtisari dhe zëvendësi i tij vizituan edhe Tiranën, Shkupin dhe Podgoricën. “Në rrugën e gjatë drejt lirisë vjen një kohë që bisedimet janë të domosdoshme”.[128] Por puna është kush do ta përfaqësonte dhe si do ta përfaqësonte Kosovën dhe popullin shqiptar në këto bisedime. Korniza e këtyre bisedimeve ishte vendosur që më parë. Ishte vendosur edhe për “llojin” e shqiptarëve që mund të ishin pjesë e këtyre bisedimeve. Takimet në nivel të ministrave të pushtetit lokal dhe në nivel të ministrave të kulturës (Kosovë-Serbi) kishin filluar para raportit të Kai Eides dhe para hapjes së negociatave. Nisja e këtillë e bisedimeve ishte kundërshtuar edhe nga PDK-ja dhe grupi i saj parlamentar. “PDK-ja kërkon nga Kuvendi i Kosovës, fillimisht të distancohet nga forma dhe mënyra se si ministra të caktuar të Qeverisë së Kosovës kanë nisur bisedimet politike me Beogradin për cështje që kryekreje janë sfida të brendshme të institucioneve të Kosovës”.[129] Megjithatë, parapërgatitjet për bisedime me Serbinë kishin nisur pa u publikuar raporti i Kai Aides dhe pa u dhënë pëlqimi nga Këshilli i Sigurimit për hapjen e bisedimeve. Edhe ata (drejtuesit e partive politike shqiptare në Kosovë, sidomos të partive të pas luftës), që kishin  bërë nga një thes me deklarata kundër bisedimeve dhe kompromiseve me Serbinë po  përfshiheshin pak nga pak, por sigurt e me vendosmëri, në përgatitjen dhe pjesëmarrjen në   bisedimet me Serbinë. Kryetari fiktiv i Kosovës unmikiane të asaj kohe, Ibrahim Rugova, ishte bërë një deklaratë për krijimin e “grupit të unitetit”, që do të merrte pjesë në bisedime. Ky grup do të përbëhej nga I. Rugova, H. Thaci, B. Kosumi, N. Daci dhe Veton Surroi. Bashkërendues i grupeve të punës u emrua B. Shala. Ky grup u miratua formalisht edhe nga Kuvendi i Kosovës.  

3.6 Klasa politike e Kosovës nuk e bëri detyrën e saj

Të gjithë jemi dëshmitarë se si filluan, si vazhduan bisedimet dhe se si u krijua Grupi negociator. Dihet se si u votua për këtë Grup. Në arkivin e Kuvendit është edhe shiriti filmik. Bisedimet me Serbinë kundërshtoheshin për disa arsye. E para, sepse Kosova hynte në bisedime si një krahinë e përfaqësuar nga një grup politik (shumëpartiak), kurse Serbia hynte në bisedime si shtet. E dyta, Serbia hynte në bisedime me një dokument të miratuar nga Kuvendi i Serbisë më 29 prill 2004, ndërsa Kosova hynte në bisedime pa një dokument të miratuar në Kuvendin e Kosovës. Rezultoi që dokumenti i Serbisë, i miratuar në Kuvendin e Serbisë, u bë (në thelb) plani Atisarit! Kush të doj mund t'i krahasoj këto dy dokumente (atë të Serbisë dhe të Atisarit). Dokumenti i Serbisë është edhe sot i publikuar në gjuhën serbe dhe në gjuhën shqipe.[130] Dukej që Fuqitë e Mëdha, përmes zyrave të tyre në Prishtinë dhe kanaleve tjera të dukshme e të padukshme kishin rritur trysninë ndaj palës shqiptare, e cila po detyrohej të shkonte në bisedime rezultati i të cilave dihej: “decentralizim” (krijim i komunave dhe zonave të mbrojtura serbe), mbrojtje e trashëgimisë kulturore e fetare “serbe” në Kosovë (territori autonom serb) dhe një gjysmë pavarësie. Këto ishin deklaruar në të gjitha deklaratat, raportet dhe dokumentet e organizmave të ndryshme rajonale dhe botërore. Megjithë krijimin e “grupit të unitetit” Kosova nuk ishte unike për çështjen e bisedimeve me Serbinë. Partia Demokratike e Kosovës, e cila në atë kohë ishte në opozitë, hezitonte të hynte në bisedime pa u shpallur Pavarësia e Kosovës. Ajo kërkonte që “faktori i unifikuar politik i përfaqësuar në Kuvend të bëjë zyrtarizimin e Pavarësisë së shtetit të Kosovës, para se të fillonin bisedimet apo negocimet”.[131] Sepse, në Kosovë tashmë ishte krijuar opinioni se Bashkësia Ndërkombëtare ia kishte me hile Kosovës dhe popullit shqiptar. I vetmi vend i besueshëm mbetej Amerika.
Një pjesë e mirë e opinionit ishte kundër bisedimeve me Serbinë. Kundërshtimi më i artikuluar dhe më i organizuar i këtyre bisedimeve ishte Lëvizja “Vetëvendosje”, e cila me të drejtë kërkonte të drejtën e vetëvendosjes për Kosovën. Simpatia për këtë Lëvizje ishte në rritje, por në rritje ishte edhe trysnia e “grupit të unitetit” (institucioneve vazale) dhe zyrave të huaja në Prishtinë. Qendrat botërore të vendosjes po përdornin me sukses edhe Gjykatën e Hagës për të bërë trysni te grupimi i shqiptarëve që kishin drejtuar Luftën e UÇK-së. Hetimet, akuzat dhe arrestimet e drejtuesëve të Luftës po bëheshin krahas procesit të bisedimeve. Në shërbim të procesit të bisedimeve ishte vënë po thuajse edhe e tërë media. Për përfaqësuesit e shqiptarëve edhe në këtë çështje herë përdorej karrota dhe herë tregohej kërrbaçi (tregoheshin dhëmbët e forcës). Pjesë e “grupit të unitetit” nuk u bënë përfaqësuesit e pakicës serbe. Edhe në këto bisedime ata mbeteshin të ndarë nga Kosova, mbeteshin në anën e Serbisë. Bota nuk bëri asnjë trysni ndaj tyre dhe ndaj Serbisë. Recitimet e ndërkombëtarëve për një Kosovë multietnike në fakt ishin për një Kosovë të ndarë midis shqiptarëve dhe serbëve, duke garantuar edhe ndikimin dhe praninë e Serbisë në Kosovë. 5% e serbëve në Kosovë, sipas propozimeve dhe planeve që ofroheshin në Vjenë, do të kontrollonte mbi 30% të territorit të Kosovës me ndihmën e UNMIK-ut (bashkësisë ndërkombëtare) dhe të Serbisë. Çështja e “decentralizimit” ka mbizotëruar bisedimet për statusin e ardhshëm të mbajtura në Vjenë. Decentralizimi konsiderohet si një ndër çështjet kritike për zgjidhjen e statusit të ardhshëm të Kosovës. Përmes këtij procesi, bashkësia ndërkombëtare përpiqet të sigurojë  mbrojtjen kushtetuese të të drejtave të bashkësisë serbe dhe fuqizimin e tyre në komunat ku serbët përbëjnë shumicë. Decentralizimin në Kosovë edhe Akademik Hivzi Islami e cilësonte si luftë të Serbisë për territore e jo si mbrojtje të pakicës serbe dhe të drejtave të saj. “Ndarjet që po ndodhin tash, në emër të një decentralizimi të pakuptimtë, nuk mund të cilësohen ndryshe pos si luftë e Serbisë për territore, në formë të kontrollit shtetëror-etnik të territorit. Zaten, katër luftëra që i zhvilloi Serbia në hapësirat e ish-Jugosllavisë në fund të shek. XX ishin luftëra për territore, si objektiv kahershëm i politikës serbe për krijimin e Serbisë së Madhe. Për dallim nga këto luftëra të armatosura, Serbia sot në Kosovë luftën agresive për territore po e bën me mjete politike dhe diplomatike”.[132]
Lëshimet që po bënte pala shqiptare ishin të mëdha dhe me pasoja afatgjate për kombin shqiptar në Iliri-Ballkan. Zgjidhjet që ofroheshin nga Serbia dhe ndërkombëtarët herët a vonë mund ta rrezikonin Kosovën me një “bosnizim”. Edhe Esat Stavileci deklaronte në një intervistë se “është mangësia e këtij procesi të decentralizimit që po pretendon të vendosë harta të reja etnike, sepse krijimi i komunave të reja shpërfaqë atë oreksin e Serbisë, e cila sa unë di, më tepër është e interesuar për territore serbe në Kosovë, sesa për serbët në Kosovë. Krijimi i komunave të reja, qofshin ato të quajtura serbe apo me shumicë serbe dhe po qe se kësaj i shtohet edhe mundësia e lidhjeve zinxhirore, kërkon që të kihet parasysh mundësia për ndarje dhe nënndarje të mëvonshme. Unë, natyrisht, këtë proces të decentralizimit e kam kuptuar si përpjekje të bashkësisë ndërkombëtare për të vendosur një proces të integrimit të pakicës serbe në institucionet e Kosovës, por droja që kam shfaqur dhe vazhdoj ta shfaq është se po qe se të gjitha veprimet që bëhen, dalin jashtë kornizave ligjore të Kosovës, atëherë kërcënohen me rrezikun për nënndarje të mëvonshme”.[133]
Gjatë vitit 2006 UNOSEK-u kishte organizuar dhe mbajtur 15 takime të drejtëpërdrejta në Vjenë midis shqiptarëve dhe serbëve. Në fakt midis Kosovës unmikiane dhe shtetit të Serbisë. Tetë nga këto takime (të parat) ishin mbajtur për “decentralizimin” (thelbi i bisedimeve), tri për trashëgiminë kulturore e fetare “serbe”, dy për “komunitetet” dhe vetëm një(!) për cështje ekonomike. Pra, bisedimet ishin të përqëndruara kryesisht në cështjen e “decentralizimit” dhe në mbrojtjen e trashëgimisë kulturore e fetare “serbe” në Kosovë. “Grupi negociator dhe klasa politike, kryesisht ata që kishin përgjegjsinë, ata që morën besimin e qytetarëve për t'i kryesuar dhe udhëhequr institucionet e Kosovës, në vend se të angazhoheshin për unifikimin e territorit të Kosovës dhe kontrollimin e plotë të tij (gjë që nuk e kishin) u angazhuan për ricopëtimin e mëtejmë të Kosovës dhe legalizimin e këtij ricopëtimi! Në vend se të angazhoheshin për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore shqiptare dhe ilire, të shkatërruar sistematikisht nga Serbia gjatë historisë (jo vetëm këtu brenda, por edhe deri në Nish) këta, edhe këtë pak trashëgimi që i kishte shpëtuar shkatërrimit, e bënë trashëgimi kulturore serbe”![134] Sa për sy e faqe përmendej edhe ekonomia dhe të drejtat e “komuniteteve” (pakicave tjera) në Kosovë.
Për shumë nga shqiptarët “decentralizimi” shihet si i imponuar nga bashkësia ndërkombëtare për të kënaqur Serbinë dhe interesat e serbëve në Kosovë. Në fakt propozimet, zgjidhjet, planet dhe dokumentet ishin të gatshme. “Pala serbe sigurisht që kishte dhënë pëlqimin për këto zgjidhje, ndërsa pala shqiptare nuk mund të kundërshtonte dhe linte përshtypjen se ishte tepër e kënaqur”. Me t’u kthyer nga takimi i parë, Lutfi Haziri deklaroi me një emocion fëminor në aeroportin e Prishtinës se ia kishin bërë tetë me dy Serbisë![135] Për ta rritur shkallën e besueshmërisë dhe të rëndësisë së këtyre bisedimeve, më 24 korrik 2006, UNOSEK-u kishte organizuar një takim të nivelit të lartë (takim elefantësh, quhej me pompozitet), i cili u kryesua nga vetë i Dërguari i Posaçëm. Delegacioni i Serbisë kryesohej nga Kryetari Boris Tadiq dhe Kryeministri Vojisllav Koshtunica, ndërsa ai i Kosovës nga Fatmir Sejdiu, Kryetar i Kosovës unmikiane. Në këtë takim ishin edhe përfaqësuesit e Grupit të Kontaktit, BE-së dhe NATO-s si vëzhgues. Përvec takimeve të drejtëpërdrejta Kosovë-Serbi gjatë vitit 2006 janë mbajtur edhe shumë takime (26) midis ekspertëve të ndryshëm dhe palëve në Prishtinë e Beograd. Gjatë këtij viti ishte raportuar tri herë në Këshillin e Sigurimit (4 mars, 13 korrik dhe 22 shtator) për ecurinë e bisedimeve. Ishin mbajtur takime edhe me Grupin e Kontaktit, me Ministrat e jashtëm të BE-së, me NATO-n, OSBE-n dhe aktorë tjerë ndërkombëtarë. Krahas këtyre bisedimeve dhe përkundër përpjekjeve të bashkësisë ndërkombëtare për të gjetur një zgjidhje për statusin e Kosovës, Serbia më 28 dhe 29 tetor 2006 organizoi referendum në Serbi për kushtetutën e re, e cila u hartua dhe miratua pa debat publik. Sipas kësaj kushtetute Kosova ishte “pjesë e pandarë e Serbisë”. Ndërsa më 21 janar 2007 Serbia organizoi zgjedhjet e përgjithshme. E gjithë fushata zgjedhore u shqua me propagandën dhe moton: “Kosova është Serbi”. Vetëm politikani serb, Çedomir Jovanoviç, nga partia Liberale Demokrate, deklaronte publikisht se “do ta nënshkruante pavarësinë e Kosovës”. “Rusia ishte shteti më me ndikim në Grupin e Kontaktit dhe në UNOSEK. Ajo edhe në rastin më të keq për të, kur pavarësia si zgjidhje të jetë e pandalshme, atëherë pozicionet e serbëve të Kosovës në shtetin e ardhshëm të Kosovës të jenë sa më të fuqishme de jure dhe de fakto. Kjo do të thotë se këmbëngulja e Beogradit në planin e decentralizimit, sipas të cilit vihet shumë në pikëpyetje sovraniteti i shtetit të Kosovës në tërë territorin e tij dhe favoret e tjera shumë të mëdha që i bëhen minoritetit serb në Kosovë, janë produkt i ndikimit që ka Rusia në zgjidhjen e statusit të Kosovës”.[136] I Dërguari i Posaçëm, Marti Ahtisari, më  25 janar të vitit 2007 u takua me Sekretarin e Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara, Ban Ki Mun, në Paris, të  cilin e kishte njoftuar me zhvillimet e fundit rreth procesit të  statusit të Kosovës dhe ia kishte dorëzuar atij propozimin e tij për këtë cështje. Ndërsa, më 26 janar, Ahtisari ishte takuar në Vjenë me anëtarët e Grupit të Kontaktit, të cilët i kishte njoftuar me përmbajtjen e propozimit të tij, si pjesë e konsultimeve të rregullta dhe si pjesë e procesit të bashkëpunimit të ngushtë në mes të UNOSEK-ut dhe të GK-së. Pas takimeve dhe këshillimeve të domosdoshme, më 2 shkurt 2007, Ahtisari ia kishte dorëzuar propozimin-planin e tij për Kosovën Kryetarit serb, Boris Tadicit, në Beograd, pasi Koshtunica (Kryeministër në ikje nuk e kishte pranuar). Ndërsa në Prishtinë, propozimin e Ahtisarit e morën dhe e pritën me ngazëllim Grupi i Unitetit dhe Kryetari Fatmir Sejdiu. “…nuk kam asgjë personale me këtë Grup të ulur para nesh, por mandati i tyre, të tillë çfarë e kishin, ka përfunduar me planin e Atisarit. Por, këta, meqë janë të "kapur" dhe nuk mund të japin dorëheqje, propozoj që ky Kuvend, nëse duam t'i japim mesazhe botës dhe Serbisë se Kosova e ka me gjithë mend të ketë pavarësi të plotë nga Serbia, t'i shkarkojë dhe të emrojë një Qeveri të shpëtimit kombëtar. Sot, deri sa të bëhen ato punë, nëse i bënë ky Kuvend, propozoj të miratohet edhe një rezolutë që rikonfirmon vullnetin e paluhatshëm të këtij populli për pavarësi të padiskutueshme, për pavarësi të plotë nga Serbia”.[137]
Lëvizja “Vetëvendosje”, më 10 shkurt 2007, kishte organizuar protestë në Prishtinë kundër pakos-planit të Ahtisarit. Dhuna e policisë së UNMIK-ut ndaj protestuesve ishte e egër dhe vrastare. Policia rumune e UNMIK-ut po qëllonte me plumba vrasës. Dy nga protestuesit Arben Xheladini (1972) dhe Mon Bala (1976) kishin vdekur nga plumbat e tyre. Dhjetëra tjerë ishin plagosur. KMLDNJ dënoi dhunën e policisë ndaj protestuesve dhe e quajti krim veprën e policisë së UNMIK-ut. Përgjegjëse për këtë dhunë të shfrenuar të UNMIK-ut ishin edhe institucionet vendore, të cilat e miratuan në heshtje dhunën e UNMIK-ut. Me dhunën, vrasjet, plagosjet dhe arrestimet e shumëta, UNMIK-u dhe institucionet e tyre vazale vendore dëshironin t’i jepnin porosi jo vetëm “Vetëvendosjes”, por mbarë popullit shqiptar.
I Dërguari i Posaçëm, Marti Ahtisari, i kishte ftuar të dyja palët për disa takime në Vjenë, ku do të  diskutohejë për propozimin e tij. Pas këtyre bisedimeve, Ahtisari i ftoi përfaqësuesit e lartë të të dyja palëve që të marrin pjesë në një takim në Vjenë më 10 mars 2007. Delegacioni i Beogradit udhëhiqej nga Kryetari Boris Tadiq dhe nga Kryeministri Vojisllav Koshtunica derisa Ekipi i Unitetit nga Prishtina udhëhiqej nga Kryetari Fatmir Sejdiu. Përvec tyre në këtë takim ishin të pranishëm edhe përfaqësues të Grupit të Kontaktit, të BE-së dhe të NATO-s. Nga ky takim i nivelit të lartë në Vjenë nuk pati ndonjë marrëveshje-pajtim për propozimin e Ahtisarit. Beogradi nuk pajtohej me propozimin që Kosova të mbetej jashtë kufijve të Serbisë, qoftë edhe me një gjysmë pavarësie, ndrësa përfaqësuesit e Kosovës nuk mund të binin më poshtë se kaq, sepse kjo do ta kthente Kosovën para vitit 1999, gjë që nuk e dëshironin as Fuqitë e Mëdha. Kthimi para vitit 1999 do të thoshte kthim në luftë dhe destabilizim të mbarë rajonit. Albert Rohan, Zëvendës i Ahtisarit, shkoi më 14 mars 2007 në Nju-Jork për t’ia dorëzuar Sekretarit të Përgjithshëm, Ban Kimun, Propozimin-Planin gjithpërfshirës për statusin e Kosovës. Parlamenti Evropian, më 29 mars 2007, kishte miratuar një rezolutë (490 vota për, 80 kundër dhe 87 abstenim) me të cilën i jepej përkrahje një pavarësie të mbikëqyrur për Kosovën. Edhe SHBA-ja, përmes zëvendëssekretarit, Nikola Bërnsit, kishte përkrahur propozimin e Ahtisarit dhe deklaronte se Kosova duhet të bëhet e pavarur. Ndërsa serbët e përkrahur nga Rusia vazhdoin ta kundërshtonin propozimin-planin e Ahtisarit për Kosovën.
Propozimin e tij gjithpërfshirës për Kosovën, Ahtisari e paraqiti dhe e shpjegoi para Këshillit të Sigurimit të OKB-së më 3.4.2007. Megjithatë, Këshilli i Sigurimit, për shkak të Rusisë dhe Kinës nuk mundi ta miratonte një rezolutë me të cilën do të “legjitimohej” Plani i Ahtisarit për Kosovën. Vendet mike (sponzorizuese të rezolutës), anëtare të përherëshme të Këshilit të Sigurimit, dolën me një deklaratë me të cilën shprehën keqardhje që nuk u miratua një rezolutë dhe i dhanë përkrahje propozimit të Ahtisarit. Kuvendi i Kosovës, më 5 prill 2007 miratoi një deklaratë për përcaktimin e statusit të Kosovës, me të cilën pranohet dhe përkrahet propozimi i kryenegociatorit, Marti Ahtisari.
Me kërkesë të Rusisë, e cila po shfrytëzonte fuqinë  e saj që ia jepte “e drejta e vetos” në KS për ta ndihmuar Serbinë në përpjekjet e saj, Kosovën dhe Serbinë  i kishte vizituar një grup ambasadorësh nga 15 vende anëtare të KS. Ky grup kishte për qëllim të mblidhte fakte (grup faktmbledhës) dhe t’i raportonte qendrave të vendosjes për gjendjen e pakicave në Kosovë. Në një debat për marrëdhëniet transatlantike në  Bruksel, Ndihmësi i sekretarit amerikan të shtetit, Daniel Frid, u kishte thënë gazetarëve se Kosova do të bëhet e pavarur me rezolutën e Këshillit të sigurimit të KB ose me “proces të pakontrolluar” në të cilin serbët e Kosovës do të ishin “viktimat më të mëdha, meqë kjo do të thoshte më shumë dhunë”.

3.7 Plani i Ahtisarit për Kosovën   

Plani i Ahtisarit për Kosovën në një mënyrë është vazhdimësi e perfeksionuar e mbajtjes peng të Kosovës, duke propozuar një status (zgjidhje) që nuk i linte të pakënaqur as serbët dhe Serbinë (“duke ia ruajtur fytyrën Serbisë”). Shihet qartë se kjo Marrëveshje nuk shprehë dhe nuk respekton vullnetin e popullit shqiptar me shumicë prej 90% , për të jetuar i lirë dhe i pavarur me sovranitet sikundër popujt tjerë në Evropë. Më tej duke e lexuar tekstin integral të z. Ahtisari hetojmë se, Kosova nuk njihet si shtet i pavarur dhe sovran i ndërtuar në parimin qytetar dhe demokratik, por me një kreaturë shqiptaro-serbe të ndërtuar me koncensues.[138] Ana pozitive e Planit të Ahtisarit është hapja e perspektivës për shpalljen e Pavarësisë së Kosovës, e një Pavarësie shumëfish të kushtëzuar dhe të mbikëqyrur. Edhe Republika e Kosovës dhe Kushtetuta e saj nuk do të mund të dilnin dhe të ishin më të fuqishme se Pakoja e Ahtisarit. “Kësisoj Kushtetuta e Republikës së Kosovës absorbon elementet e një kushtetute të oktruar, duke rrjedhur kështu nga një kompromis ndërkombëtar që në fakt kishte prodhuar Pakon e Ahtisarit. Në të njëjtin pozicion qëndron edhe kushtetuta e Bosnjës dhe Hercegovinës, e cila kishte rrjedhur nga marrëveshja e Dejtonit”.[139] Po të shikohet dhe lexohet me vëmendje Plani i Serbisë për Kosovën, i datës 29 prill 2004, përbën trupin dhe gjymtyrët e Planit të Atisarit. Udhëheqja e grupit negociator nga logjika e “ofertës agresive” kishte bërë që ky grup t’i shpenzonte “fishekët” që në takimet e para. Ata, të mësuar dhe udhëzuar nga “miqtë” e tyre të huaj, besonin naivisht se do t’ia zinin frymën Serbisë ose, se do ta kënaqnin Serbinë me “ofertën e tyre agresive”. Në fakt, “oferta” e tyre ishte pranimi pa kushte i “planit të Serbisë për Kosovën”. Ky pranim kaq i kollajshëm, në kohën që bota kishte hall a do të mund t’i ulte shqiptarët në një tavolinë me serbët, ia rriti dukshëm oreksin Serbisë dhe kushërinjve të saj të largët, rusëve. Kjo “zemërgjerësi” dhe kjo dorëlirësi e grupit negociator e ëmbëlsoi së tepërmi Serbinë. Prandaj, me të drejtë thoshte edhe Adem Demaçi që “ne shqiptarët nuk kemi arsye që të gëzohemi, sepse vet Pakoja e Ahtisaarit neve na ka dëmtuar sa nuk bëhet më tutje”.[140] Grupi negociator u përpoq të shfrytëzojë edhe strategjinë tashmë të njohur të shumë udhëheqsëve dhe qeverive jodemokratike: Shkaktimin e krizës, përkeqësimin ekstrem të gjendjes politike, ekonomike dhe sociale, etj., për të dalë pastaj si shpëtimtarë, duke e bërë masën (popullin) të kënaqet me ca të arritura të vockëla dhe me realizimin e ca kërkesave të parëndësishme në krahasim me ato që kishte dhe që i takonin. Prandaj, Serbia dhe Rusia, të bindura, se ky grup lëshon edhe më shumë, kërkonin vazhdimin e bisedimeve për gjetjen e një kompromisi! E gjithë pjesa e Planit që ka të bëjë me “decentralizimin” (autonominë territoriale dhe politike të pakicës serbe) dhe “trashëgiminë kulturore” (eksterritorialitetin) është projektuar dhe miratuar nga vetë Serbia. Nuk ka dyshim se populli serb në ish Jugosllavi ishte populli më i privilegjuar. “Katër luftërat që i zhvilloi Serbia në fund të shekullit XX, ishin luftëra për territore, si objektiv shekullor serb për krijimin e Serbisë së Madhe. Edhe sot, pas gati tetë vitesh të administrimit civil ndërkombëtar, Kosova po e përjeton sërish luftën e Serbisë (me mjete politike dhe diplomatike) përmes decentralizimit të pakuptimtë dhe të luftës për territore, siç vë në spikamë Akademik Hivzi Islami, në formë të kontrollit shtetëror-etnik të territorit (lexo: të Kosovës)”[141]

Pas sukseseve të arritura në bisedime, asaj, Serbisë, i ishte shtuar oreksi dhe kërkonte që edhe pjesa tjetër e Kosovës të mbetet brenda kufijve të Serbisë dhe nën sovranitetin e saj. Sepse ajo vazhdon ta quaj Kosovën “pjesë të territorit të saj” dhe “tokë të Serbisë”! Ndërsa, asnjëri nga “kryepolitikanët” dhe “kryeinstitucionalistët” (grupi negociator) nuk ishte në gjendje dhe nuk guxoi të deklaroj as në takime me të huajtë dhe as publikisht se Kosova ka qenë, është dhe do të jetë tokë shqiptare, e Shqipërisë. Si ta thonin një gjë të tillë, kur kanë pranuar botërisht dhe janë angazhuar që Kosova të bëhet shumetnike! “Ahtisaria” është një projekt po aq i dëmshëm sa edhe projektet e tjera antishqiptare. Është një projekt shumë i rafinuar, i studiuar me shumë kujdes, i motivuar politikisht dhe i joshur ekonomikisht. Ky plan parasheh “pacifikimin” e shqiptarëve të Kosovës, ku konsiderohet se ende ka vatra nacionaliste, parasheh ndërrimin e qetë të identitetit kombëtar të shqiptarëve, jo me dhunë e barbari fizike, por me metoda të një “barbarie” politike e psikologjike, të cilën mjerisht po e pranon klasa jonë politike pacifiste”.[142] Kështu është “zyrtarizuar” edhe në Planin-Pakon e Ahtisarit, duke harruar se Kosova është e patjetërsueshme, është dhe do të jetë shqiptare. Populli i Kosovës nuk do ta pranojë Planin e Atisarit, pavarësisht se ky Plan u “votua” edhe nga ata (deputetët), që nuk kishin mandat ta “votonin”, sepse vota që kanë ata nuk është e tyre, por e popullit të Kosovës. Me miratimin e këtij Plani-Pakoje, Kuvendi i Kosovës ishte delegjitimuar përfundimisht. Mesazhi që ky Kuvend i dha “miqëve” dhe armiqëve ishte i qartë: “Ju bëni çfarë të doni me Kosovën dhe interesat e popullit shqiptar. Ne jemi këtu dhe do të duartrokasim sa herë të dëshironi dhe për çfarëdo plani që na ofroni”! Nuk mund të kishte mesazh më të dëmshëm për Kosovën në atë kohë. Shtyrja e miratimit të Planit të Ahtisarit në Këshillin e Sigurimit e futi në siklet të madh grupin negociator. Mashtrimi dhe gënjeshtrat e tyre nisën të dalin për fushe. Pas shumë muajsh dhe pasi mori dritën jeshile nga “miqtë” e tij, ky grup bëri PUÇIN e radhës - shpalli konkursin për “flamurin” e Kosovës. Për dallim nga herat tjera, kësaj radhe, disa anëtarë të Kryesisë së Kuvendit dhe disa deputetë dolën para mediave dhe bënë deklarata të “nxehta” kundër “grupit negociator”, i cili, sipas tyre, “paska tejkaluar kompetencat dhe mandatin e tij”. Miratimi i Planit-Pakos së Ahtisarit detyrimisht nënkupton edhe simbolet “multietnike” ose “kosovare” (joshqiptare). 
Ideja për “kosovarizimin” e shqiptarëve, mjerisht ka rrjedhë dhe është fuqizuar prej disa shqiptarëve, të cilët, në të kaluarën kishin pranuar pa rezervë politikën e dikurshme të bashkim-vëllazërimit dhe përbashkësisë së shqiptarëve me kombet sllave. Sot, kjo ide është moderuar me joshjen e shqiptarëve për integrim në Evropën globaliste. Një ide e tillë për ndërrim të identitetit ishte aplikuar edhe nga ish-Jugosllavia totalitare, e cila në prag të shthurjes kishte shpikur përcaktimin kombëtar “jugosllav”.“Ahtisaria” me siguri se do të ketë sukses, nëse ne pajtohemi me këtë projekt dhe nëse pranojmë konvertimin, të cilin po na ofron pakoja dhe Evropa”.[143] Populli shqiptar i Kosovës, si mbarë kombi ynë, ishte dhe është përjetësisht i lidhur me flamurin e tij kombëtar. Vështirë se mund të ketë diçka më të shenjtë se flamuri, të cilin e konsideron simbolin e të gjitha simboleve të tij. Se ç’është flamuri për një popull (komb) po sjell një sintezë të bërë nga Faik Konica për FLAMURIN: “Flamuri përmbledh kujtimet e shkuara të një kombi në një gjuhë të pashkruar që mund ta kuptojë syri dhe zemra e çdo njeriu me ndjenja. Cilat janë kujtimet që shfaq, duke valuar, Flamuri ynë? Nuk janë kujtime goditjesh kundra fqinjëve, nuk janë kujtime lakmirash dhe rrëmbimesh: janë kujtime vetëmbrojtjeje me mundime të palodhura dhe me trimërira të gjata e të forta që kanë lënë gjurmë në letërsinë e gjithë popujve të qytetëruar. Nga kjo pikëpamje mund të mburremi se Flamuri ynë, siç është një nga më të vjetrit e botës, është dhe një nga më të drejtët».[144] Nëse është kështu, dhe kështu është edhe për popujt e tjerë të qytetëruar, atëherë çfarë kujtimesh do të përmbledh “flamuri” i Ahtisarit për popullin e Kosovës? Kujtimet për “bashkim-vëllazërimin” e kohës së Titos, kujtimet për “kumbaritë” e kohës së Kralit, kujtimet për “bashkëjetesën”, “mirëkuptimin”, “solidaritetin” dhe “dashurinë” me serbët dhe Serbinë, kujtimet për “vitet e lumtura me “vozhdën”, Milosheviçin...?! Pra, nuk do të jenë kujtime “goditjesh kundëra fqinjëve” (zot mos e bënë!), por nuk do të jenë as “kujtime vetëmbrojtjeje” (larg qoftë), sepse fqinjët tanë kurrë nuk na sulmuan dhe as nuk na goditën. Ata, sipas këtij “flamuri” ahtisarian ishin mbrojtësit dhe shpëtimtarët tanë. Nga kjo pikëpamje Ahtisari dhe grupi negociator (puçist) do të mburren se “flamuri” i tyre do jetë njëri nga më të rinjtë dhe nga më të padrejtit e botës. Ndërsa populli i Kosovës, meqë nuk ka sy që ta “lexojë” dhe zemër që ta ndjejë leckën e Ahtisarit, do të mburret gjithmonë me FLAMURIN e kombit shqiptar, me flamurin e UÇK-së. 

3.8 Shpallja e Pavarësisë

Kosova dhe përfaqësuesit e saj gjatë atyre muajve po përgatiteshin dhe po i bashkërendonin përgatitjet e tyre me miqtë ndërkombëtar për shpalljen e pavarësisë. Më 17 nëntor 2007 u organizuan dhe mbajtën zgjedhjet qendrore dhe ato vendore në Kosovë. Partia Demokratike e Kosovës fitoi 34,3 % të votave dhe u bë partia më e madhe në Kosovë, ndërsa Lidhja Demokratike e Kosovës kishte fituar vetëm 22,6 %. Pas këtyre zgjedhjeve Kryeministër i Kosovës u bë H. Thaçi (PDK), Kryetar i Kosovës Fatmir Sejdiu (LDK) dhe Kryetar i Kuvendit, Jakup Krasniqi (PDK). Afati i fundit i negociatave shtesë për marrëveshje-pajtueshmëri midis Kosovës dhe Serbisë, 10 dhjetori 2007, kishte përfunduar pa asnjë marrëveshje. Serbia nuk e pranonte as planin e Ahtisarit, ndërsa Kosova nuk kishte çfarë të lëshonte më.
Në prag të 17 shkurtit 2008 ishin bërë të  gjitha përgatitjet për shpalljen e pavarësisë. “Procesi i pavarësimit të Kosovës ka ndjekur një trajektore shumë specifike, duke përfshirë shumë aktorë (OKB, NATO, BE, SHBA dhe vendet e Grupit të Kontaktit) dhe është përmbyllur vetëm kur janë harmonizuar, në masë të plotë, qëndrimet midis këtyre aktorëve të rëndësishëm në vendimmarjen e sotme politike të botës”.[145] Në orën 10:00 (17 shkurt) Kryeministri Thaçi kishte kërkuar nga Kryetari i Kuvendit të Kosovës, Jakup Krasniqi, të thirrej një seancë e jashtëzakonshme e Kuvendit të Kosovës. Në orën 12:00 ishte mbajtur mbledhja e Kryesisë së Kuvendit, ndërsa në orën 15:00 ishte hapur mbledhja e Kuvendit dhe Shpallja e Pavarësisë. Deklaratën e Pavarësisë e lexoi para deputetëve Kryeministri, Hashim Thaçi. E gjithë Kosova ishte në këmbë duke pritur dhe festuar shpalljen e Pavarësisë. Interesim dhe festë në Tiranë, Shkup, Ulqin e kudo në trojet shqiptare dhe kudo që kishte shqiptarë. Shpallja e Pavarësisë përshëndetet nga shumë vende të botës dhe shumë shtete tregojnë se janë të gatshme ta njohin. Më 18 shkurt 2008, Kryetari amerikan, Bush, gjatë një vizite në Tanzani deklaroi se “Kosova tashmë është e pavarur”.[146] Reagimet dhe kundërshtimet e Serbisë dhe të Rusisë, siç pritej, ishin të ashpra. Shpallja e pavarësisë së Kosovës pati jehonë të gjërë në rajon dhe në botë. “Kryeministri serb Vojisllav Koshtunica e quajti shtetin e pavarur të Kosovës si një shtet fallco dhe kritikoi qeverinë amerikane për përkrahjen e pavarësisë së Kosovës. Presidenti serb, Boris Tadiç, kishte shkuar në Nju-Jork për të marrë pjesë në një takim të jashtëzakonshëm të KS të OKB, i cili organizohej me kërkesë të Rusisë. Moska i ka kërkuar OKB-së ta anulojë pavarësinë e Kosovës, por SHBA, Franca, Anglia dhe Belgjika kanë kundërshtuar këtë kërkesë të Rusisë.                           


                                                                      *****       

 Në kreun e tretë ecëm rrugës që kishte ecur Kosova pas Luftës Kundërpushtuese-Çlirimtare të UÇK-së dhe të mbarë kombit shqiptar. Populli shqiptar dhe përpjekjet e tij për çlirimin e njërës prej krahinave të mëdha të Shqipërisë për herë të parë kishte fituar simpatinë, respektin dhe përkrahjen konkrete të botës së zhvilluar demokratike dhe posaçërisht të SHBA-së. Mirëpo, kombi shqiptar në Iliri-Ballkan dhe shteti i tij ishin ende të pafuqishëm për ta çliruar tërësisht dhe si duhet Kosovën. Në botë kishte edhe një shtet (fuqi botërore) që quhej Rusi. Ky shtet, pas Serbisë, ishte i angazhuar dhe i interesuar që Kosova të mos shkëputej tërësisht nga Serbia. Përveç Rusisë, ishte edhe Kina, gjithashtu fuqi botërore, e cila u bë krah i Rusisë në Këshillin e Sigurimit (OKB). Kishte edhe vende dhe qeveri tjera anëtare të Bashkimit Evropian që ngurronin ta përkrahnin pavarësimin e plotë të Kosovës nga vrastarja e saj, Serbia. Rusia, përveç Abkazisë dhe Osetisë, kishte edhe një arsye të madhe, mbase më të madhen, për ta kundërshtuar shkëputjen e plotë të Kosovës nga bija e saj, Serbia: frikën nga fuqizimi i kombit shqiptar në Iliri (këtë frikë kishin dhe kanë edhe shumë vende tjera), nga njëra anë, dhe praninë afatgjate të SHBA-së në këtë rajon, nga ana tjetër. Këto dhe arsye tjera bënë që në vendet dhe qarqet më të fuqishme ndërkombëtare të sundonte mendimi që Kosova, në një mënyrë a në një tjetër, duhet të jetë me një a me njëmijë fije territoriale, ekonomike, fetare, kulturore dhe politike e lidhur me shtetin serb, me atë shtet që kishte ushtruar gjenocid dhe holokaust ndaj shqiptarëve gjatë shekullit XX, pa u kthyer më tej në histori. Që nga Marrëveshja e Rambujes dhe në të gjitha marrëveshjet dhe dokumentet tjera ndërkombëtare Fuqitë e Mëdha për Kosovën projektonin një “autonomi substanciale”! Por, zbatimi i këtij projekti ishte vështirësuar dhe gati se ishte bërë i pamundur në Kosovën e pas luftës. Kjo ishte arsyeja që Bashkësia Ndërkombëtare (prania e saj në Kosovë dhe qendrat e vendosjes) po mateshin e po zgjateshin në vendimmarrjen e tyre. Kjo tendencë e Fuqive të Mëdha u bë e qartë edhe për popullin shqiptar në Kosovë. Ky edhe ishte shkaku (pavarësisht shkasit) i ngjarjeve të 17 e 18 marsit, të cilat zgjuan nga “gjumi” qendrat e vendosjes dhe i vunë ato në lëvizje të kërkimit të një zgjidhjeje të ekuilibruar dhe të interpretuar sipas dëshirës së secilës palë. Në themele të kësaj zgjidhjeje “elokuente” u vu “pavarësia”, që do t’i kënaqte shqiptarët dhe “decentralizimi” (komunat serbe ose me shumicë serbe) dhe trashëgimia kulturore dhe fetare (zonat e mbrojtura dhe ex-territorialiteti) për ta kënaqur Serbinë dhe interesat e saj në Kosovë. Kjo ishte platforma e bisedimeve në Vjenë midis Grupit negociator të një Kosove unmikiane dhe delegacionit të shtetit serb, të cilat prodhuan Planin e Ahtisarit, i cili ishte një kopje e keqe e një Plani të Serbisë për Kosovën dhe i dokumenteve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare (edhe i Rezolutës 1244). Sipas këtij Plani të Ahtisarit 5% i pakicës serbe  dhe Serbia do të kontrollonin rreth 30% të tokës së Kosovës. Me Planin e Ahtisarit u krijua baza për “bashkësinë” - entitetin serb në Kosovë. Përmes pakicës serbe Serbia ia doli që të bëhet ortake (partnere) e pakapërcyeshme për të gjitha cështjet e Kosovës. Me bisedimet e fundit në Bruksel pozitatë e Serbisë në Kosovë u përforcuan edhe më shumë. Madje, edhe zgjedhjet e nëntorit 2013 në Kosovë nuk mund të mbaheshin pa u marrë vesh me Serbinë!


                                       


  KREU IV 

 MBIKËQYRJA NDËRKOMBËTARE DHE KOSOVA PAS PAVARËSISË

4.1 UNMIK-EULEX dhe ZCN (ICO) në Kosovë

Ndërhyrja ushtarake e NATO-s mbylli një periudhë të gjatë të historisë së Kosovës dhe, kur nisi bombardimi më 24 mars, u hap një epokë e re, e cila është një histori tjetër.[147] Është e vështirë të thuhet me saktësi shkencore se si do të zhvilloheshin ngjarjet po të mos ndërhynte NATO në Kosovë, por një gjë është e sigurtë: Lufta për çlirimin e Kosovës nuk do të mund të mbahej vetëm brenda kufijve të Kosovës administrative. Flakët e saj do të përhapeshin në rajon e më gjerë. Serbia nuk do të mund të përballej gjatë me kombin shqiptar. Kjo ishte edhe arsyeja themelore e ndërhyrjes së NATO-s. Përfundimi i Luftës në Kosovë u formalizua me një Rezolutë (1244) të OKB-së, e cila e vendosi Kosovën nën një mbikëqyrje të përkohëshme civile dhe ushtarake. Administrata civile–UNMIK udhëhiqej nga Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, ndërsa forca ushtarake, KFOR, komandohej nga NATO. Arsyeja njerëzore e donte që Serbia të vendosej nën mbikëqyrje ndërkombëtare, sepse ajo ishte përgjegjëse dhe fajtore për të gjitha luftërat dhe konfliktet e fundit të shek XX, për të gjitha shkatërrimet dhe për gjenocidin ndaj popujve tjerë në Ballkan. Kosova dhe viset tjera shqiptare do të duhej të liheshin të lira dhe të vetëvendosnin për të ardhmen e tyre, bashkimin në një shtet të vetëm shqiptar. Por, raporti i forcave në botë nuk ishte më i favorshëm se kaq për shqiptarët. Pastaj, edhe fuqia reale e kombit shqiptar në Iliri-Ballkan nuk mund të bënte më shumë se kaq në këtë kohë. Ndërhyrja e NATO-s dhe vendosja e Kosovës nën mbikëqyrjen ndërkombëtare krijonte kushte dhe rrethana që çështja e Kosovës dhe çështja shqiptare në përgjithësi të zgjidhej, ndoshta, edhe me rrugë dhe mjete paqësore. Ky, deri në njëfarë shkalle, ishte edhe misioni i UNMIK-ut: krijimi i kushteve për zgjidhjen e statusit të Kosovës me mjete paqësore. “I ardhur në Kosovë në qershor të vitit 1999, pas largimit të forcave policore, ushtarake dhe administratës shtetërore serbe, UNMIK-u synonte ta administronte Kosovën gjatë rindërtimit pas luftës shkatërrimtare dhe përgatitjen e vendit drejt zgjidhjes së statusit final. Kjo, në fillim, mendohej të zgjidhej brenda një periudhe 3 deri në 5 vjeçare. Më pas UNMIK duhej t’ia linte “çelësat e shtëpisë” institucioneve vendore. Por, në Kosovë duket të jetë “e shkruar në yje” që asgjë të mos shkojë sipas planit. UNMIK-u edhe më tej po funksionon në Kosovë, me letra po administron Kosovën, ndërsa në Veri po stimulon serbët të mos integrohen në institucionet e Prishtinës zyrtare”.[148] UNMIK-u nga një mision i nevojshëm për një periudhë tre ose pesë vjeçare u shndërrua në një mision pa fund. Administrata e UNMIK-ut u bë pengesë për zgjidhjen e drejtë të statusit të Kosovës. Kjo administratë u bë mbështetja kryesore për ruajtjen dhe zhvillimin e strukturave shtetërore të Serbisë në Kosovë, të cilat “garantonin” praninë e Serbisë në vendin tonë. Edhe enklavat serbe në Kosovë, të cilat u bënë komuna serbe me “decentralizim”, tash po bashkohen në njëfarë entiteti etnik serb, në një bashkësi komunash me një autonomi të gjerë dhe kërcënuese për integritetin territorial, funksionalitetin dhe normalitetin e Kosovës. “Çështja e decentralizimit është në fakt thelbi i vetë procesit për statusin e ardhshëm të Kosovës, paralajmëronte diplomati, Paskal Milo. Pavarësi e plotë apo pavarësi e kufizuar, thelbi është, cila do të jetë pozita e minoritetit serb në Kosovë? Ky është shqetësim i BE-së dhe i SHBA-së. Duke e njohur këtë shqetësim që ka komuniteti ndërkombëtar për të ardhmen e minoritetit serb në Kosovë, Beogradi e përdor si kartë për të përfituar sa më shumë, për të krijuar një status special për këtë minoritet që minon realisht pavarësinë e Kosovës”.[149]
Në këtë punim është folur mjaft për praninë ndërkombëtare dhe rolin e saj në Kosovë, por është e pamundur të përfshihen dhe shtjellohen të gjitha aspektet dhe i gjithë kompleksiteti i kësaj pranie në një punim si ky. Edhe pas shpalljes së Pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008, në Kosovë, sidomos në Veri të Kosovës, vazhdoi prania e UNMIK-ut. Ata që besonin se pas shpalljes së Pavarësisë do të kishte një qeverisje të qartë dhe të mirëfilltë shtetërore në Kosovë, llogaridhënie demokratike dhe qartësi të plotë për të ardhmen e Kosovës nisën të zhgënjehen. “Liderët vendor, të cilët tashmë kishin legjitimitetin qytetar, filluan të sillen si sovranë të plotë në veprimet e tyre dhe, nga ana tjetër, duke qenë se kishin kompetenca të kufizuara ata u bënë shkaktarë të një zhgënjimi të njëkohshëm të qytetarëve që u kishin dhënë besimin, sepse nuk arritën ta arsyetonin me asgjë këtë besim edhe tek ndërkombëtarët, të cilët prisnin një motivim më të lartë dhe impenjim më të madh të tyre për ta ndërtuar shtetin demokratik”.[150] Qeverisja në Kosovë po bëhej edhe më e ngatërruar. Autoritetet që po qeverisnin me Kosovën e Pavarur ishin shtuar dhe ngatërruar si kurrë më parë. Me Kosovën tash po qeveriste Qeveria e Kosovës, Zyra Civile Ndërkombëtare, EULEX-i, UNMIK-u dhe Serbia përmes institucioneve të saj paralele në Kosovë! Republika e Kosovës, de fakto, edhe pas Pavarësisë, mbeti e ndarë. “As Qeveria e Kosovës dhe as prania ndërkombëtare dhe misionet e saj nuk kishin kontroll efektiv në Veri të Kosovës. Zyra Civile Ndërkombëtare (ZCN-ICO) dhe përfaqëusesi saj, Piter Fajt, ishin ngarkuar nga Grupi Drejtues Ndërkombëtar (ISG) me detyrën e mbikëqyrjes së zbatimit të planit të Ahtisarit, si pjesë përbërse e Kushtetutës së Kosovës. ZCN dhe Qeveria e Kosovës ishin bartëse edhe të strategjisë për Veriun, ndërsa kjo e para, ZCN, edhe përgjegjëse për krijimin e komunës së Mitrovicës Veriore, në të dy rastet mund të konstatohet se ka pasur dështim në realizim”.[151] Edhe UNMIK-u, pas Pavarësisë, po ngurronte t’i dorëzonte kompetencat e veta te misioni i BE-së për sundimin e ligjit, EULEX. Megjithatë, UNMIK-u ishte i detyruar të bënte rikonfigurimin e tij dhe ripërshkrimin e detyrave dhe përgjegjësive të tij për të siguruar një prani të përherëshme në Kosovë, sidomos në Veri të Kosovës. Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Ban Ki-Mun, sikur ankohej në Këshillin e Sigurimit kur raportonte “se me hyrjen në fuqi të Kushtetutës së Kosovës, autoritetet kosovare i kanë marrë UNMIK-ut pushtetin në mënyrë efikase”. Sipas raportit, serbët e Kosovës kanë sfiduar misionin e OKB-së duke forcuar strukturat e tyre paralele në Veri të vendit. Këto zhvillime, sipas Sekretarit të Përgjithshëm, kanë ndikuar në krijimin e një realiteti të ri, në të cilin siç ka thënë Ban Ki-Mun, “UNMIK nuk mund të funksionojë më në mënyrë efektive sikur në të kaluarën”. Ai propozonte që “kompetencat në fushën e policisë dhe të drejtësisë t'i barten misionit të Bashkimit Evropian, EULEX, i cili, siç thuhet, do të veprojë "nën ombrellën e OKB-së".[152]

4.2 EULEX-i vazhdimësi e UNMIK-ut në Kosovë

Qëndrimin e UNMIK-ut në Veri të Kosovës edhe pas shpalljes së Pavarësisë e ndihmonte shumë Serbia me strukturat e saj shtetërore. Edhe ardhja e EULEX-it në Kosovë u prit me protesta dhe me thirrje e parulla kundër tij, sepse edhe ky mision hyri nën ombrellën e OKB-së dhe do të vepronte konform Rezolutës 1244. EULEX-i do të mbante qëndrim “neutral” ndaj statusit të Kosovës. Pra, EULEX-i, në sytë e shqiptarëve nuk do të dallonte nga UNMIK-u. Ky mision, të paktën kështu shkruhet zyrtarisht, ishte një mision teknik që kishte për qëllim t’i ndihmojë dhe mbështes institucionet e vendit në fushën e sundimit të ligjit dhe të sigurisë, sidomos në drejtësi (gjyqësor), polici dhe dogana. EULEX-i ka edhe disa kompetenca të kufizuara ekzekutive, por në asnjë rast nuk thuhet dhe nuk shkruhet që ky mision ka për qëllim ta administrojë dhe sundojë Kosovën. “Për rolin e vërtetë të EULEX-it, ende nuk kam përgjigje të prerë, deklaronte akademiku Esat Stavileci, sepse duhet të pritet se sa do ta ndihmojë shtetbërjen në Kosovë në përputhje me misionin e mandatuar, që nuk është, siç është thënë prej zyrtarëve tanë, vetëm monitorues e lehtësues, por i veshur edhe me fuqi ekzekutive, veçanërisht në fushat e drejtësisë, gjyqësisë dhe policisë e sigurisë, që ndryshe përbëjnë shtyllat e një shteti të pavarur dhe Sovran”.[153]  EULEX-i me të gjitha veprimet e tij ndaj shqiptarëve dhe me të gjitha mosveprimet e tij ndaj serbëve dhe strukturave të tyre kriminale, ka dëshmuar përpjekjet e tij për ta administruar dhe sunduar Kosovën me qëllim të zbatimit të një projekti, tashmë të përkufizuar në të gjitha dokumentet dhe marrëveshjet ndërkombëtare, për një Kosovë me dy entitete të barabarta: entiteti i shqiptarëve dhe ai i pakicës serbe, edhe pse neni 1 i Kushtetutës e definon Republikën e Kosovës si shtet të pavarur, sovran, demokratik, unik dhe të pandarë, ndërsa neni 2 thekson që sovraniteti dhe integriteti territorial i Republikës së Kosovës është i paprekshëm, i patjetërsueshëm, i pandashëm dhe i mbrojtur me të gjitha masat e përcaktuara me këtë Kushtetutë dhe me ligj.[154] Për dallim nga pushtuesit, ky mision, bashkë me UNMIK-un, nuk dëbon shqiptarët me dhunë nga shtëpitë dhe vatrat e tyre por, e lejonë Serbinë dhe serbët që t’i dëbojnë shqiptarët e Mitrovicës dhe Kosovës Veriore me dhunë nga shtëpitë e tyre!! Të njëjtën gjë vazhdon ta bëjë Serbia edhe në Medvegjë, Preshevë e Bujanoc. Në pjesën tjetër të Kosovës, ku Serbia dhe serbët nuk kanë fuqi t’i dëbojnë shqiptarët dhe të bëjnë spastrim etnik, UNMIK-EULEX-i dhe ata që qëndrojnë prapa e para tyre kanë marrë të gjitha masat ekonomike, politike, administrative, kushtetuese dhe represive që shqiptarët të tjetërsohen, të detyrohen të heqin dorë nga përkatësia e tyre kombëtare!? Kosova e sunduar prej tyre mund të jetë çka do qoftë tjetër vetëm shqiptare nuk do të duhej të ishte!? Në Kosovë cilido mund të ndjehet dhe të deklarohet ashtu si t’ia dojë zemra dhe siç është (serb, turk, rom, hashkali, egjiptian…), këtë të drejtë ua ka garantuar edhe Kushtetuta e Ahtisarit, vetëm për shqiptarët po merren të gjitha masat që të mos ndjehen të tillë (shqiptarë), por «kosovarë»!? Tendencat mbizotëruese për identitet të kamufluar politik “kosovar” të përkujtojnë kohërat e errëta të ish-regjimit titist me të ashtuquajturin identitet jugosllav, apo “komb jugosllav”.[155] Kjo është arsyeja pse UNMIK-EULEX-i që nga dita e parë ka marrë në «mbrojtje» pakicën serbe dhe strukturat paralele të saj, të themeluara, të financuara dhe mbështetura nga shteti serb. Kjo është arsyeja pse UNMIK-EULEX-i që nga dita kur shkeli në Kosovë ka marrë në mbrojtje (në marrëveshje dhe me pajtueshmërinë e Serbisë) të gjithë bashkëpunëtorët e Serbisë në Kosovë, të cilët i përkrah dhe mbështet që të ngjiten në majat e politikës, të ekonomisë, të institucioneve, të mediave, etj. Akademiku dhe intelektuali i shquar shqiptar, Rexhep Qosja, me të drejtë shkruante se “përfaqësuesit e UNMIK-ut, herët më të shpeshta, haptazi do t’i diskriminojnë pjesëmarrësit në Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, përkrahësit e kësaj ushtrie, në përgjithësi ithtarët e të ashtuquajturës rezistencë vepruese ndaj regjimit të Milosheviçit, inteligjencinë e trajtuar si nacionaliste dhe haptazi do t’i favorizojnë kundërshtarët e kësaj Ushtrie, zbatuesit e ithtarët e të ashtuquajturës politikë nënshtruese dhe kuadrot e dikurshme komuniste. Shembulli më tregues për këtë favorizim, në të vërtetë për këtë promovim të papritur e të çuditshëm të këtyre kuadrove, koha e të cilëve do të duhej të kishte perënduar me perëndimin e komunizmit, janë drejtorë, kryeredaktorë, shefa e shefica në institucione të ndryshme politike e jopolitike, në disa medie, në ekonomi, në shëndetësi, në kulturë, në shkencë! Se kuadrot e pjekura e të djegura në komunizëm nuk janë shumë të disponuar të bëjnë politikë bash demokratike, përfaqësuesit e UNMIK-ut nuk i intereson aq shumë: i intereson që ata të jenë besnikë, të dëgjueshëm e të pafjalë”![156] Pra, kjo është arsyeja pse UNMIK-EULEX-i, që nga dita e parë e vendosjes së tij në Kosovë, filloi të mbledh të dhëna dhe «fakte», të bëjë dosje dhe të ndjek, persekutojë, shantazhojë, kërcënojë, stigmatizojë, arrestojë dhe burgosë e dënojë luftëtarët e lirisë, Luftën e UÇK-së dhe të mbarë kombit shqiptar për çlirimin e krahinës së Shqipërisë, Kosovës. I vetmi fakt dhe e vetmja arsye pse persekutohej dhe dënohej UÇK-ja ishte dhe mbetet Lufta e saj Antipushtuese, Lufta e saj kundër Serbisë. Miqtë e Serbisë nuk mund t’ia falnin këtë «faj» historik popullit shqiptar dhe bijëve të tij. Krah dhe pjesë e këtij persekutimi të pashembulltë janë bërë (dikush me dashje e dikush pa dashje, dikush me vetëdije e dikush pa vetëdije) edhe disa pjesëmarrës të kësaj Lufte Çlirimtare dhe të institucioneve të Kosovës!? Të tillë ka edhe nga «krahu» i armatosur i kësaj lufte, por, edhe nga «krahu» politik i saj!? Kjo është bërë nga lakmia për pasuri, grada e lavdi!? Më shumë nga të gjithë të dhimbsen këta, që shkelën vetën e tyre dhe kërkojnë të ikin, të ikin e të ikin… diku larg, diku ku nuk do t’i kapnin dhe takonin bashkëluftëtarët e tyre të vrarë a të gjallë, të burgosur nga UNMIK-EULEX-Serbia dhe bashkëpunëtorët e tyre, diku larg, larg…, ku nuk do t’i arrinte ndërgjegjia e tyre dhe as ndërgjegjia e kombit.
Vite më parë një atdhetar i persekutuar nga EULEX-i më kishte treguar se si një hetues italian i UNMIK-EULEX-it ishte dashuruar marrëzisht në vendin tonë. «Unë, i paska thënë ky far hetuesi, kam lënë vendin tim dhe kam ardhur këtu për t’ju ndihmuar, sepse e dua shumë Kosovën, e dua si vendin tim»! «Edhe unë, ia paska kthyer ky miku im, e dua shumë Italinë tënde, por asnjë metër katror të Kosovës nuk do ta jepja për krejt atë Italinë tënde». Sigurisht, që italiani nuk e kishte pritur një përgjigje kaq «mosmirënjohëse».[157] “Ne, sikur na thonë ata, nuk po i ndjekim dhe nuk po i hetojmë ata që kanë kryer krime, gjenocit dhe holokaust në Kosovë. Ne nuk i hetojmë dhe as ndjekim e dënojmë bashkëpunëtorët e tyre, sepse ky nuk është interes i Kosovës. Pastaj, ju e dini, kjo do të ishte në kundërshtim me drejtësinë tonë dhe me sundimin e ligjit, që ne po kërkojmë ta vendosim, kjo do të ishte edhe në kundërshtim me projektin tonë për Kosovën, të cilën, ju betohemi se e duamë më shumë se ju”!? Kjo ishte logjika, qasja dhe politika që ndiqte dhe po ndjek UNMIK-EULEX-i në Kosovë për krimet e luftës. Në vend se të ndiqen ata që bënë gjenocid dhe holokaust në Kosovë, ata që dogjën dhe shkatërruan Kosovën, po ndiqen, arrestohen dhe dënohen ata që i dolën para këtij terrori dhe gjenocidi shtetëror, ata që u përpoqën dhe luftuan për të drejtat dhe liritë e vendit dhe popullit të tyre! Dhuna dhe terrori serb nuk po dënohej as pas shpalljes së Pavarësisë. Dhuna dhe terrori mbretëronte në Veriun e Kosovës edhe pas Pavarsisë, sepse dhuna dhe terrori serb nuk ishin dënuar asnjëherë nga misionet dhe prania ndërkombëtare.
Paralajmërimi i Akademik Esat Stavilecit se mostërheqja e UNMIK-ut ka krijuar një gjendje konfuze dhe “paqartësie autoritetesh” në Kosovë dhe se në këtë konfuzion pëson funksionaliteti i shtetit të Kosovës dhe rritet ndërvarësia e institucioneve vendore, qoftë karshi UNMIK-ut “të dobësuar”, qoftë karshi EULEX-it doli të ishte i saktë. “Mostërheqja e UNMIK-ut do të mund të shkaktonte jo vetëm “dy realitete paralele” të bashkësisë ndërkomëbëtare, por “do t’i kontribuonte mungesës së koordinimit të tyre” dhe, për pasojë, do të mund të rriste shkallën e mosfunksionimit shtetëror në Kosovë”.[158]  Kështu, menjëherë pas shpalljes së Pavarësisë, më 19 shkurt, serbët e organizuar dhe drejtuar nga Beogradi zyrtar, shkatërruan dhe dogjën vendkalimet kufitare 1 dhe 31 në kufirin Kosovë-Serbi. Kisha Ortodokse Serbe, e cila historikisht ka qenë dhe është edhe sot pjesë organike e projekteve shoviniste dhe shfarosëse kundër shqiptarëve, urdhëroi klerikët e saj t’i ndërprisnin të gjitha kontaktet me autoritetet e Prishtinës. Ishte pushtuar me dhunë edhe Gjykata në Mitrovicën veriore. Dhuna arriti kulmin më 17 mars 2008 kur policët e UNMIK-ut, të mbështetur nga forcat e KFOR-it, u përpoqën ta clironin ndërtesën e Gjykatës, por ata u qëlluan me armë zjarri, me gurë, koktejë molotov dhe granata dore nga serbët (policë e oficerë të Serbisë, pa uniforma) që kishin pushtuar Gjykatën. Atë ditë u vra polici ukrainas, Kinol Igor dhe u plagosën 22 ushtarë të KFOR-it e 42 policë të huaj-ndërkombëtarë. “Për dallim nga trazirat e 17 marsit 2004, këtë herë reagimi i bashkësisë ndërkombëtare në Kosovë ishte i butë. Deri sot, duket se askush nuk është sjell para drejtësisë”.[159] Ky reagim i butë, ose më saktë mosreagimi dhe pajtimi në mënyrë të heshtur me admnistrimin e Veriut nga Serbia dhe strukturat e saj, u jepte zemër serbëve dhe Serbisë që t’i intensifikonin veprimet e tyre kundër rendit, sigurisë dhe tërsisë tokësore të Republikës së Kosovës.

4.3 Fundi i mbikëqyrjes ndërkombëtare

Megjithë problemet e shumta, paqartësitë dhe autoritetet e misionet e ndryshme, që krijonin jo pak konfuzitet, Kosova dhe institucionet e saj shënuan përparime të “kënaqshme” sa për ta përmbyllur mbikëqyrjen ndërkombëtare. Grupi Drejtues Ndërkombëtar, si duket i (pa)kënaqur me punën e ZCN dhe të përfaqësuesit të tij, shpalli përfundimin e mbikëqyrjes së pavarësisë së Kosovës. Pas vlerësimit të tij më datë 2 korrik 2012 se “Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës (PGJS) është zbatuar në mënyrë substanciale dhe duke vënë re se në përputhshmëri me zotimet e tyre, institucionet e Kosovës tani i kanë miratuar pakot e ndryshimeve të Kushtetutës dhe të legjislacionit primar, duke i përfshirë në mënyrë të kënaqshme elementet e mbetura të PGJS-së brenda kornizës kushtetuese dhe juridike të Kosovës, Grupi Drejtues Ndërkombëtar shpall sot përfundimin e mbikëqyrjes së pavarësisë së Kosovës dhe përfundimin e mandatit të Përfaqësuesit Civil Ndërkombëtar, thuhej në deklaratën e grupit”.[160] Kjo ishte një e arritur, në planin politik, brenda dhe jashtë vendit. Por, institucionet vendore dhe klasa politike e Prishtinës akoma nuk ishin të formuara dhe konsoliduara mjaftueshëm për ta shfrytëzuar më me mençuri dhe më me vendosmëri situatën e krijuar dhe përkrahjen e miqve të popullit shqiptar. Institucionet vendore do të duhej të këmbëngulnin që përfundimisht të sigurohej dhe bëhej zbatimi unik i ligjeve në gjithë Kosovën. Asaj, për t’u bërë shtet i së drejtës i duhej fuqia e ligjit dhe zbatimi i tij, qoftë edhe me forcë. Ndryshe përfundimi i mbikëqyrjes ndërkombëtare do të mbetej edhe një moment i rëndësishëm i pa shfrytëzuar. Pas Veriut dhe strukturave të organizuara shtetërore të Serbisë në Kosovë, plaga më e madhe e këtij vendi mbeti sistemi i drejtësisë, i cili ishte ngritur dhe po kontrollohej nga UNMIK-u, ndërsa pas shpalljes së Pavarësisë nga EULEX-i. 
Menjëherë pas Luftës Antipushtuese Çlirimtare të UÇK-së, në Kosovë u vendos UNMIK-u. Vendosjes së tij i parapriu ndërhyrja ushtarake e NATO-s. Realisht, për t’u qetësuar njëherë e mirë Ballkani, KFOR-i, misioni i OKB-së dhe misione të tjera ndërkombëtare do të duhej të vendoseshin në Serbi, në vendin që ishte shkaktari i të gjitha luftërave, shkatërrimeve, gjenocidit dhe holokaustit në Ballkan. Meqë, kjo nuk ndodhi (për shkak të raportit të forcave në botë dhe rajon), atëherë këto misione do të duhej që Kosovës së paku t’i garantonin tërësinë e mbetur tokësore, sigurinë, zhvillimin ekonomik dhe sundimin e ligjit. Kosova dhe shqiptarët nuk mundën dhe nuk ditën t’i shfrytëzonin rrethanat e krijuara menjëherë pas Luftës së UÇK-së për ta bërë pavarësinë dhe shtetin e Kosovës fakt të kryer. “Shpërthimi i disa rivaliteteve të vogla politike, në mesin e disa prej liderëve fitimtarë të UÇK-së, dështimi i plotë i lidershipit të Ibrahim Rugovës, si dhe fokusi i disa prej drejtuesve të LPK-së, si Ahmeti dhe Veliu, për sa u takon veprimeve të ardhshme ushtarake në Maqedoni, e dobësuan në mënyrë fatale impulsin drejt një Kosove të pavarur. Hashim Thaçi nuk kishte asnjë mënyrë për ta ruajtur Qeverinë e Përkohshme nga forcat që dëshironin shkatërrimin e saj”.[161]

4.4 Privatizimi, AKM-AKP-ja dhe prona në Kosovë

Kështu kaluan shumë vite të humbura nga vendosja e këtyre misioneve ushtarake e civile ndërkombëtare në Kosovë. Kosova vazhdonte ta kishte të kërcënuar tërësinë tokësore (një të katërtën e territorit të saj e kontrollonte Serbia), por edhe varfëria vazhdonte të rritej, si pasojë e shkatërrimit sistematik të ekonomisë së saj të dobët nëpërmjet "privatizimit". Pra, si pasojë e kësaj del se prona "shoqërore", që qeverisej dhe shfrytëzohej nga komunat e atëherëshme, nga organizatat e punës së bashkuar, nga bashkësitë vetëqeverisëse të interesit, etj., pra nga shteti, pas lufte u konsiderua si pronë pa zot! Për qeverisjen (administrimin) dhe privatizimin e saj, UNMIK-u themeloi AKM-në (Agjencia Kosovare e Mirëbesimit) famëkeqe, sot AKP (Agjencia Kosovare e Privatizimit). Në fakt AKM-ja, e përkrahur nga UNMIK-u dhe nga segmente, qarqe e grupe të ndryshme formale e joformale (edhe vendore), e plaçkiti, e trafikoi dhe e kontrabandoi pasurinë e Kosovës, që e quanin "shoqërore" dhe e trajtonin më keq se një pasuri të huajën, e cila mbase për UNIMK-un edhe ishte e huaj, por të huaj e konsideronin edhe grupe të caktuara interesi me karakter dhe nuanca të theksuara mafioze e kriminale. Këto grupe bashkëpunonin dhe vazhdojnë të bashkëpunojnë ngushtë me segmente të caktuara të shtetit serb dhe me grupe e rrjete mafioze e kriminale të Serbisë. Në mungesë të dokumentacionit kadastral, që ishte grabitur nga Serbia, prona "shoqërore" para se të "privatizohej" nga AKM-AKP-ja, "privatizohej" nga këto grupe të organizuara mafioze dhe kriminale me "dokumente" që prodhoheshin nga to nëpër bodrume të ndryshme të Kosovës dhe Serbisë. Por këto "dokumente" do të mbeteshin "letra pa vlerë" sikur në këtë "biznes" të mos përfshiheshin gjykatat, qeveritë komunale dhe segmente të caktuara edhe të Qeverisë dhe institucioneve tjera qendrore (si AKM-AKP-ja). Dokumente të falsifikuara për toka dhe pasuri të tjera vërtetoheshin dhe vazhdojnë të vërtetohen si autentike (origjinale) nga gjykatat e Kosovës (UNMIK-ut, tash edhe të EULEX-it), pa asnjë problem! Mjafton të kesh para, mbështetje politike ose rrjetë, bandë të organizuar kriminale! Të gjitha këto transaksione kriminale të pronës në fund i "vulosin" komunat, duke i regjistruar në kadastër si prona të iksit apo ypsilanit! Për këto transaksione mafioze dhe kriminale pajtohej dhe vazhdon të pajtohet edhe AKM-AKP-ja! Mos e bënë zot që Komuna të marrë ndonjë pronë "shoqërore" për nevojat e saj, që edhe është pronë e saj, për interesa publike a qytetare! Do të ngrihet në këmbë gjithë rrjeti kriminal i Komunës së caktuar, gjykata, AKM-AKP-ja, UNMIK-EULEX-i e kush jo tjetër! Prandaj, do të duhej që përfaqësuesit e Kosovës të këmbëngulnin dhe ta detyronin Beogradin ta kthente dokumentacionin e grabitur kadastral menjëherë pas Lufte. Kjo çështje e madhe për normalitetin në Kosovë dhe në çdo shoqëri do të duhej të shtrohej në bisedime me Serbinë para çështjes së "decentralizimit" të Kosovës. Por, qarqe të caktuara në botë dhe në vend nuk ishin të interesuara për zgjidhje të qëndrueshme dhe për vendosjen e një rendi demokratik dhe të drejtë në Kosovë. Toka nuk u "privatizua" dhe as u administrua nga AKM-AKP-ja, por nga krimi i organizuar dhe rrjeti mafioz me anë të dokumenteve të falsifikuara, të cilat bëheshin "origjinale" nga gjykata dhe nga kadastri i komunës së caktuar! Në këto prona-toka "shoqërore" anë e mbanë Kosovës ka lulëzuar një gjungël e ndërtuar nga hekuri, betoni dhe bllokat ose tullat! Industria dhe toka e bukës po shkatërrohen në mënyrë sistematike!UNMIK-u, pavarësisht “kosovarizimit”  të AKM-së, shdërrimit në AKP, privatizimi i fabrikave dhe ndërmarrjeve “shoqërore” kanë ndikuar që në këtë fushë të reflektohet varfëria dhe papunësia. Me mijëra punëtorë kanë mbetur pa punë si pasojë e privatizimit, të cilët  jetojnë në kushte dhe varfëri të skajshme. Në këtë fushë ka pasur reagime të shumta dhe kritika të arsyeshme  në adresë të privatizimit (AKM-së), sepse AKM-ja ka bërë privatizimin e fabrikave dhe sipërmarjeve të ndryshme pa një analizë dhe kriter të duhur, pa një kujdes për fatin e mijëra punëtorëve që tani si pasojë e privatizimit dhe mbylljes së fabrikave kanë mbetur pa punë, në kushte ekstreme të jetës, sidomos pensionistët të cilët nuk e kanë të zgjidhur statusin e pensionistit”.[162] Askush nuk u dënua dhe nuk po dënohet për këtë trafikim kriminal të tokës dhe të pasurive të Kosovës, askush nuk u dënua dhe nuk po dënohet për korrupcion dhe shpërdorime të tjera. Përkundrazi. Krimi i organizuar dhe korrupcioni po ushqehen dhe inkurajohen nga "drejtësia" e organizuar, e ndërtuar, e mbikëqyrur, e kontrolluar dhe e zbatuar nga UNMIK-EULEX-i. Korrupcioni dhe krimi i organizuar vazhdonin të fuqizoheshin dhe ta bënin "ligjin" e ta ndanin "drejtësinë".
Kosova, e cila ishte me një mision civil dhe me një përfaqësues special, pas shpalljes së Pavarësisë, më 17 shkurt 2008, u bë me dy misione civile ndërkombëtare dhe me dy përfaqësues special! Edhe pse Kosova ishte shpallur "shtet i pavarur dhe sovran", UNMIK-u dhe përfaqësuesi special i Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, vazhdojnë të qëndrojnë në Kosovë për t’i "mbrojtur" interesat e pakicës serbe (të Serbisë) në Kosovë! Pas mendimit të kërkuar nga GJND-ja për Pavarësinë e Kosovës, e cila është instrumenti kryesor për të ndarë drejtësi në emër të OKB-së, që kishte vendosur se shpallja e Pavarësisë së Kosovës ishte në përputhshmëri dhe në pajtim me të drejtën ndërkombëtare dhe se Pavarësia e Kosovës nuk ishte në kundërshtim me Rezolutën 1244, UNMIK do të duhej t’i bënte gati valixhet e tij dhe të largohej nga Kosova, duke e deklaruar misionin e OKB-së në Kosovë të përfunduar. Largimi i tërësishëm i OKB-së-UNMIK-ut nga Kosova do të lehtësonte shumë edhe marrëdhëniet Kosovë-Serbi. Domethënës ishte edhe fakti i zhvendosjes së Kosovës nga OKB-ja në BE, pasi Asambleja e Përgjithshme e OKB, më 9 shtator 2010, miratoi një rezolutë, e cila bënte thirrje për bisedime të drejtpërdrejta midis Kosovës dhe Serbisë. Këto bisedime nuk do të ndërmjetësoheshin nga UNMIK-u, siç dëshironte dhe këmbëngulte Serbia me miqtë e saj, por nga Bashkimi Evropian. Pengesë e Kosovës në rrugën e saj të shtet-ndërtimit u bënë edhe disa vende të BE-së që nuk e njohën pavarësinë e Kosovës.

4.5 Njohja e shtetit të Kosovës dhe vendet e BE-së që nuk e njohën atë

Njëra prej krahinave më të mëdha të Shqipërisë - Kosova - e çliruar me luftë të armatosur të UÇK-së, NATO-s dhe kombit shqiptar, në qershor të vitit 1999, Shpalli Pavarësinë e saj më 17 Shkurt 2008. Rrethanat në rajon, Evropë dhe botë, si dhe raporti i forcave nuk lejuan që Kosova shqiptare t’i bashkohej trungut-shtetit të saj, Republikës së Shqipërisë. Pavarësia ishte kompromisi më i madh dhe më i dhimbshëm që po bënin shqiptarët. Sidoqoftë, shteti i dytë shqiptar në Iliri-Ballkan, ishte një fitore e kombit shqiptar. Njëri prej akademikëve tanë të njohur, Esat Stavileci, me të drejtë shkruante se “nëse shekulli i kaluar ishte shekull i padrejtësive ndaj shqiptarëve, ky shekull do të duhej të ishte shekull i vetë shqiptarëve, sepse pasqyra e shqiptarëve sot flet për: Shqipërinë, kombëtarisht të cunguar, Kosovën shtet, me sovranitet të kufizuar, Shqiptarët në Maqedoni, nga një numër lirishë dhe të drejtash kolektive kombëtare të privuar, Shqiptarët në Kosovën Lindore, nga të huajt të sunduar, Shqiptarët në Mal të Zi, në pikëpamje etnike të pakonsoliduar, Çamëria, pothuajse e harruar, Shqiptarët në Turqi, gati të asimiluar, Mërgata shqiptare, partiakisht e shpartalluar, Diplomacia shqiptare e paunifikuar, Politika kombëtare e pa formësuar”.[163] Meqë, Shpallja e Pavarësisë së Kosovës u bë në marrëveshje dhe bashkërendim me miqtë tanë, sidomos me SHBA-në, nuk munguan edhe njohjet për shtetin e Kosovës. Të nesërmen, më 18 shkurt 2008, erdhi edhe njohja e parë për Republikën e Kosovës nga Afganistani. Ndërsa qeveritari i parë që vizitoi shtetin e Kosovës, më 8 mars 2008, ishte Ministri i Jashtëm i Suedisë, Karl Bilt. Por, mbështetja kryesore edhe për njohjet ishte SHBA-ja dhe Kryetari i saj, Bush. “Ka shumë rëndësi që t’u ndihmohet kombeve që të dalin nga situatat e vështira dhe të bëhen demokratike. Për këtë shkak jam i kujdesshëm kur bëhet fjalë për afate kohore, mirëpo jam i bindur se Kosova do ta arrijë këtë gjë”, deklaronte Kryetari i SHBA-së, Bush. Kryetari amerikan ishte i bindur se “nëse njerëzve u jepet rast për një gjë të tillë, atëherë ata ndjekin parimin universal sipas të cilit njeriu duhet të jetë i lirë. Nëse njerëzve u ofrohet ky rast atëherë, në mënyrë të vendosur, ata kuptojnë interesat e tyre në një shoqëri të lirë. Gjithsesi, kjo gjë mund të jetë e vështirë... Pavarësia e Kosovës fillimisht do të jetë një lloj pavarësie e mbikëqyrur, mirëpo populli i Kosovës mund t’ia arrijë qëllimit”[164] Republikën e Kosovës deri më tash e kanë njohur 105 entitete sovrane, 104 prej të cilave janë anëtare të OKB-së. Është mirë që edhe shumica absolute e shteteve anëtare të Bashkimit Evropian e kanë njohur shtetin e Kosovës. Nga 28 shtete anëtare - 23 e kanë njohur Republikën e Kosovës. Vetëm pesë vende anëtare të Bashkimit Evropian, për arsye që dihen, nuk e kanë njohur shtetin e Kosovës. Edhe 24 shtete anëtare të NATO-s nga 28, e kanë njohur shtetin e Kosovës. Ndërsa nga pesë shtetet që janë anëtare të përherëshme dhe me të drejtë vetoje në Këshillin e Sigurimit, tri e kanë njohur Kosovën: SHBA-ja, Britania e Madhe dhe Franca. Republika Popullore e Kinës nuk e ka dënuar Shpalljen e Pavarësisë së Kosovës, por ka shprehur brengosjen e saj, ndërsa Rusia e ka konsideruar ilegal aktin e shpalljes së Pavarësisë së Kosovës. Mirëpo, Kosovës dhe popullit shqiptar i erdhi në ndihmë edhe Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë me mendimin e saj për Pavarësinë e Kosovës, pas kërkesës që kishte bërë Serbia. Kjo ishte edhe një e arritur tjetër, një fitore e  Kosovës. Në seancën gojore, që filloi me 1 dhjetor 2009, paraqitën mendime dhe komente 29 shtete. Për palën shqiptare, mendimet dhe komentet për themelin e çështjes i paraqiti profesori i shquar gjerman Jochen Froëein, Drejtor Emeritus i Institutit Max - Planck për të Drejtën Kushtetuese dhe Ndërkombëtare në Heidelberg të Gjermanisë, si dhe prof. Terry Gill i Universitetit të Amsterdamit. Është interesant të theksohet se në seancën gojore morën pjesë të gjithë gjyqtarët e GJND-së (15 gjyqtarë), por më pas, me 28 maj 2010, gjyqtari Shi dha dorëheqjen nga gjykata. Për këtë arsye, në vendimmarrjen përfundimtare të gjykatës ishin 14 gjyqtarë. Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë e dha mendimin e saj më 22 korrik 2010, duke deklaruar me 10 vota për dhe 4 kundër se ”Deklarata e Pavarësisë së Kosovës e 17 shkurtit 2008, nuk cenon normat e së drejtës ndërkombëtare” dhe as Rezolutën 1244.[165] Vendet fqinje, përfshi edhe shtetin amë, Republikën e Shqipërisë, e kanë njohur shtetin e Kosovës. Vetëm Serbia, e përkrahur fuqishëm nga Rusia dhe vendet mike të saj, vazhdon ta kundërshtojë me të gjitha mënyrat dhe mjetet në dispozicion Pavarësinë e Kosovës. Janë edhe pesë vende të BE-së që nuk e kanë njohur deri më tash Republikën e Kosovës: Spanja, Rumania, Greqia, Sllovakia dhe Qiproja. Megjithatë, kjo nuk ishte pengesë që Parlamenti Evropian të miratonte një rezolutë për Kosovën, duke i hapur kështu rrugën marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit mes BE dhe Kosovës. Në dokumentin për Kosovën, të paraqitur nga euro-deputetja, Urlike Lunaçek, para komitetit për Politikë të Jashtme të BE-së, thuhej se Bashkimi Evropian mund të lidhë Marrëveshjen e Stabilizim-Asocimit me Kosovën, edhe pse pesë vende të BE-së nuk e kanë njohur Pavarësinë e saj. Euro-deputetja deklaroi se “nuk mund të pranohet ndarja e Kosovës”. Projekt-rezoluta po ashtu u bën thirrje pesë anëtareve evropiane që të pranojnë shtetin e ri. Ndërkaq, dokumenti për Serbinë kërkon që këtij shteti t’i jepet sa më parë data e negociatave për anëtarësim në Bashkimin Evropian, me kusht që Beogradi të plotësojë kushtet themelore dhe të vazhdojë procesin e reformave. Njëri nga kushtet e BE-së për Serbinë, është edhe Kosova. Autoritetet evropiane u kanë vënë kusht atyre serbe normalizimin e marrëdhënieve me Kosovën, nëse duan të avancojnë në procesin e integrimit.[166]  

4.6 Zbatimi i Paketës së Ahtisarit dhe Veriu i Kosovës

Menjeherë pas shpalljes së Pavarësisë institucionet e Republikës intensifikuan angazhimin dhe punën për përgatitjen dhe miratimin e Kushtetutës dhe të ligjeve që parashikoheshin (ishin të detyrueshme) me Paketën ose Planin e Ahtisarit. Në nenin 1.11 të këtij Plani thuhet se Komuniteti ndërkombëtar do të kontrollojë, mbikëqyrë dhe do të ketë tërë pushtetin e domosdoshëm për të siguruar zbatimin efektiv dhe efikas të kësaj zgjidhjeje, sipas përkufizimeve të ofruara në Anekset IX, X, XI. Kosova gjithashtu do të ftojë bashkësinë ndërkombëtare që t’i ndihmojë Kosovës në përmbushjen e suksesshme të obligimeve të saja.[167] Me Planin e Ahtisarit ishte paraparë dhe parathënë çdo gjë dhe me saktësi. Në pajtim të plotë me këtë Plan ose propozim gjithëpërfshirës do të hartohej edhe Kushtetuta e Kosovës, e cila është produkt i këtij Plani, që kishte paraparë edhe detyrat që duhet të përmbushte Kuvendi i Kosovës, i cili duhet t’i miratonte zyrtarisht ligjet e nevojshme për zbatimin e kushteve të kësaj zgjidhjeje gjatë periudhës së tranzicionit prej 120 ditëve, të cilat duhet të konsiderohen si të miratuara nga Kuvendi dhe do të vihen në zbatim menjëherë ditën e parë pas përfundimit të periudhës së tranzicionit. Legjislacioni i tillë do të përfshijë ligjet vijuese ose ndryshimet në to, por nuk do të kufizohet vetëm në ligjin mbi zgjedhjet e përgjithshme dhe lokale, ligjin mbi vetëqeverisjen lokale, ligjin mbi kufijtë komunalë dhe ligjin mbi themelimin e zonave të mbrojtura.[168] Me këtë Plan ishin paraparë edhe ligje të tjera për mbrojtjen e pakicave, sidomos të asaj serbe, të trashëgimisë kulturore dhe të kishës ortodokse, etj., e që Kuvendi i Kosovës detyrohej t’i miratonte. Plani i Ahtisarit ishte përgjithësisht një dokument i ekuilibruar për shumicën e vendeve dhe qeverive evropiane e botërore me ndikim në botë, ishte një dokument që i “kënaqte” të dyja palët dhe që të dyja palët mund ta shpjegonin në interesin e tyre dhe sipas nevojave të tyre të brendshme. Ajo që nuk u pranua dhe nuk po pranohet nga Serbia dhe mikja e saj e madhe, Rusia, ishte dhe mbeti propozimi  dhe përfundimi i Ahtisarit se “Pavarësia ishte opcioni i vetëm për një Kosovë politikisht stabile dhe ekonomikisht të qëndrueshme”. Është e rëndësishme të nënvizohet se edhe Sekretari i Pergjithshëm i OKB-së, Ban Kimun, në letrën e tij të 26 marsit 2007, që ia dërgonte Këshillit të Sigurimit në mënyrë të hapur dhe qartë përkrahte propozimin e Ahtisarit për Pavarësinë e Kosovës kur thoshte se “unë plotësisht përkrah rekomandimet e të Dërguarit tim të Posaçëm në raportin e tij për statusin e ardhshëm të Kosovës si dhe Propozimin Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen mbi Statusin e Kosovës”.[169] Megjithatë, presioni dhe angazhimi diplomatik i Serbisë, i mbështetur nga Rusia dhe miqtë e saj, pamundësoi zbatimin e plotë të Planit të Ahtisarit. Veriu i Kosovës mbeti edhe më tej nën kontrollin e Serbisë dhe të institucioneve të saj paralele ose, më saktë, ato ishin të vetmet institucione në atë pjesë të Kosovës.
Qeveria e Kosovës dhe institucionet tjera republikane, të ndodhura nën presionin e fuqishëm të pranisë ndërkombëtare, pranuan që zbatimin e Planit të Ahtisarit ta fillonin nga komuna e Vitisë në vend se ta fillonin nga Veriu. Procesi i komunave të reja “serbe” nisi në Viti me krijimin e komunës së Kllokotit në zemër të komunës së Vitisë! Komuna e Vitisë, partitë politike dhe qytetarët e saj bënë qëndresë të fuqishme për ta penguar dhe pamundësuar krijimin e komunës së Kllokotit. Në Viti, sikur në gjithë Anamoravën, u organizuan protesta, iu dërguan letra dhe ankesa institucioneve vendore dhe ndërkombëtare. Në Viti u organizua edhe një peticion, të cilin e nënshkruan mbi 11.000 qytetarë. Një kopje e këtij peticioni iu dorëzua në dorë vetë Kryetarit të Kosovës, Fatmir Sejdiut në sallën e Këshillit komunal nga këshilltari komunal dhe Kryetari i Degës së PDK-së, Daut Xhemajli. Qytetarët e Anamoravës me të drejtë ishin të indinjuar me Planin e Ahtisarit, i cili parashikonte krijimin e katër komunave serbe në Anamoravë! Vitia me të drejtë kërkonte që krijimi i komunave të reja të fillonte në Veri, të fillonte atje ku ishte problemi më i madh i Kosovës e jo në Viti.  Procesi dhe plani për ricopëtimin e brendshëm të Kosovës nuk ishte punë e lehtë. Nuk ishte e lehtë veç hedhja e idesë për "decentralizim" (copëtim) në "tregun" shqiptar. Ideatorët e planit për ndarjen e Kosovës, midis shqiptarëve që përbëjnë mbi 90 % të popullsisë dhe pakicës serbe që përbën rreth 5% të popullsisë, e kishin të vështirë dhe gati nuk e besonin se mund të kalonte një Plan i tillë, në thelb shovinist. “Pala shqiptare, porosiste akademiku Esat Stavileci, duhet të jetë këmbëngulëse dhe të kundërshtojë të gjitha orekset e Serbisë për procesin e decentralizimit. Qeveria serbe nuk është shumë e interesuar për popullatën serbe në Kosovë, sa është për territoret serbe, prandaj ky është defekti më i madh që mund t’i bëhet negocimit dhe procesit negociator”.[170] Në Kosovë me Planin e Ahtisarit u krijuan edhe shumë zona të mbrojtura dhe ex-territore të kishave dhe monumenteve “serbe”! Me këtë Plan Serbia bëhej ortake në tokën e Kosovës dhe në të gjitha çështjet që lidhen me të. Komunat dhe rajonet serbe që do të krijoheshin do të kishin lidhje speciale me Serbinë!! Ose, thënë më saktë, Serbia do të ishte e pranishme në tokën e Kosovës nëpërmjet komunave serbe, kishave ortodokëse dhe zonave të mbrojtura!! Ajo do të "kontrollonte" mbi 30 % të territorit të Kosovës!

4.7 Katër komuna serbe në Anamoravë

Të rrallë ishin shqiptarët që mund ta miratonin dhe pranonin realizimin e kësaj ideje dhe të këtyre planeve me formë dhe me përmbajtje kundërshqiptare, kundërnjerëzore, kundërhistorike dhe tepër të rrezikshme për të ardhmen e qetë dhe të sigurtë të Kosovës dhe rajonit. Madje, qarqet që kishin marrë këtë nismë nuk besonin se mund të gjenin të tillë shqiptarë në Kosovë. Kjo ishte edhe arsyeja pse kjo ide dhe ky Projekt mori gati një dekatë deri sa u "realizua". U dasht të shpenzoheshin miliona për të bërë fushatë, të mbështjellur me ambalazhin e "decentralizimit", që t’i mbushej mendja "miletit". “Edhe më herët kam tërhequr vërejtjen, shkruante akademiku, Esat Stavileci, se shtizat do “të thyhen”në çështjen e decentralizimit, sepse ai po vendoset mbi parimin territorial dhe etnik; në çështjen e zonave të mbrojtura, sepse ato do të gëzojnë të drejta pronësore që mund të kufizohen në mënyra të veçanta dhe në çështjen e kompetencave shtesë të komunave serbe ose me shumicë serbe, sepse ato do të krijojnë një asimetri e cila vështirë se do të mund të rregullohej me një sistem unik ligjor”.[171] Fillimisht bajrakun e mori, më i merituari dhe më i besuari, Lutfi Haziri, politikan-ministër nga Anamorava. Nga dorë e tij bajraku kaloi në shumë duar, në "Grupin negociator", dhe kështu u formua “GRUSHTI” që goditi rëndë homogjenitetin kombëtar, kulturor, tokësor dhe historik të krahinës shqiptare, Kosovës. Sipas Akademik Hivzi Islamit, “decentralizimi, i cili nisi si reformim i pushtetit lokal dhe si ofrim i shërbimeve afër qytetarit, përfundoi me një ndarje të Kosovës sui generis”.[172] Për përkushtimin dhe dëgjueshmërinë e tyre, anëtarët e këtij "Grupi" nuk mbetën pa gjë! Kush më shumë e kush më pak, secili sipas meritave, u shpërblyen me poste dhe forma të tjera të shpërblimeve! Vetëm Kosova dhe populli i saj pati dhe do të ketë pasoja afatgjate nga thika e pamëshirshme e këtij "Grupi" dhe e Ahtisarit! Në fakt plani ishte propozuar nga Serbia, por ajo nuk e pranoi deri më sot këtë Plan, sepse, është bindur se mund të fitohet diçka më shumë se ky Plan. Thika e këtij plani çau dhe përlau më së rëndi qytetin e Mitrovicës me Veri dhe Anamoravën. Vetëm në këtë rajon (Anamoravë) u krijuan katër komuna serbe, të cilat përbëjnë një rajon më vete përgjatë kufirit shtetëror me Serbinë. Vetë kufiri shtetëror ndodhet mespërmes tokës shqiptare. Me këto komuna serbe ose me këtë rajon (rripë) tentohet të bëhet edhe ndarja përfundimtare e kësaj hapësire unike shqiptare, këndej dhe andej kufirit!
Për zbatimin e këtij plani në Anamoravë, Ministër i pushtetit vendor u bë Sadri Ferati, që vinte nga qyteti i ndarë, Mitrovica, dhe nga Veriu i pushtuar dhe i kontrolluar nga Serbia! Ky njeri në vend se të përpiqej dhe të këmbëngulte për "çlirimin" e Veriut nga Serbia dhe për ribashkimin e qytetit të tij, mori përsipër krijimin e komunave dhe rajonit serb në Anamoravë! Me përkushtimin dhe punën e tij të palodhshme, me mbështetjen e fuqishme që pati nga UNMIK-EULEX-i, nga Qeveria e Kosovës dhe nga strukturat aktive serbe në Anamoravë, Sadri Ferati, ia doli t’i bindte (s’e pati të vështirë!) edhe kryetarët e komunave ekzistuese të Anamoravës (shqiptarë!), që t’i pranojnë dhe përkrahin komunat e reja-rajonin serb!! Për t’u siguruar mirë dhe për ta legalizuar këtë njohje, mbështetje dhe miratim, Sadri Ferati, i përkrahur nga qarqet që nuk i zë gjumi për të "mirën" e Kosovës, i ftoi kryetarët e komunave të vjetra dhe i "detyroi" ta nënshkruanin marrëveshjen me të cilën ata garantonin se i njihnin këto komuna serbe dhe se do t’i përkrahnin me "kaqikun" e tyre!! Këta kryetarë nuk kishin marrë parasysh as vendimet (ende në fuqi) e kuvendeve komunale, as vendimet, qëndrimet dhe deklaratat e partive të tyre (degëve) dhe as peticionet e qytetarëve kundër krijimit të këtyre komunave dhe të këtij rajoni serb në Anamoravë! Me gjithë premtimet e institucioneve vendore dhe të pranisë ndërkombëtare, Plani i Ahtisarit nuk u zbatua në Veri të Kosovës. Edhe ZCN dhe përfaqësuesi ndërkombëtar civil, Piter Feit, ikën pa e zbatuar, siç ishin mandatuar, Planin e Ahtisarit në Veri të Kosovës. Serbia, e mbështetur nga miqtë e saj dhe e favorizuar nga politikat e buta të Kosovës, ia doli që ta ulte Kosovën në bisedime të reja-shtesë për Veriun dhe Kosovën!

4.8 Veriu i Kosovës dhe bisedimet me Serbinë

Pozita strategjike dhe sidomos ajo gjeografike në mes dy lumenjve të rëndësishëm, Ibrit e Sitnicës, ka bërë që territori i Mitrovicës të popullzohet qysh në parahistori. Albaniku (Monte Argentarum), i pasur me argjend e plumb prej kohës antike deri në Mesjetë, pastaj Trepça si vendburim i madh i plumbit, klima e përshtatshme, kushtet e mira për t’u marrë me bujqësi, blegtori, tregti etj., kanë ndikuar në koncentrimin e popullsisë në këtë mjedis. Motive ekonomike për themelimin e vendbanimeve dhe për përqëndrimin e popullsisë në këtë trevë, para së gjithash, kanë qenë blegtoria, bujqësia, gjuetia e më pas edhe xehetaria në fillim e zhvilluar në masë modeste për t’u bërë më vonë një ndër shkaqet kryesore të depërtimit romak dhe pushtuesve sllavë, osmanë etj, në këtë anë. Kjo trevë, sikurse pjesët tjera të Siujdhesës Ilirike, në lashtësi ka qenë e banuar me banorë ilirë të fisit dardan. Në gjysmën e dytë të shek. XIX Mitrovica u bë një qendër e rëndësishme ushtarake, ekonomike, tregtare e kulturore. Në afërsi të Mitrovicës, në fshatin Boletin, prodhoheshin gurë mulliri. Si stacion i fundit hekurudhor, Mitrovica u bë stacion importues dhe eksportues. Në vitin 1931 u vazhdua hekurudha deri në Kralevë për ta lidhur këtë qytet me Serbinë dhe për të mundësuar dhe lehtësuar transportimin e pasurive të nëntokës shqiptare brenda Serbisë. Përskaj rrugëve të shtruara me kalldrëm u hapën dyqane të ndryshme zejtare e tregtare.
Por, ajo që ne na intereson shumë pas këtij vështrimi historik, është ndarja e Mitrovicës pas Luftës së UÇK-së dhe gjendja në atë pjesë të Kosovës (në Veri). Për arsye territoriale, politike, shtetërore dhe ekonomike, Serbia u nxitua shumë që në kaosin e ditëve të para të pasluftës, t’i koncentrojë forcat e saj të sigurisë dhe ato paramilitare në pjesën veriore të qytetit, duke bërë ndarje fizike të qytetit në mes urës së Ibrit. Kjo situatë në Mitrovicë dhe Veri u krijua edhe për fajin e NATO-s dhe të shteteve të caktuara (edhe të SHBA-së) që ngurronin dhe nuk pranuan të vendoseshin në Veri të Kosovës. Këtë zonë e mori përsipër vullnetarisht Franca. Tanku i parë francez u vendos mbi urën që bashkonte qytetin dhe ushtarët frnacezë nuk lejonin kthimin e shqiptarëve në shtëpitë e tyre në atë pjesë të qytetit dhe të Kosovës. Ndërkohë, u dha kushtrimi nga Serbia që të gjithë serbët e “rrezikuar” (vrasësit) në Kosovë të vijnë dhe të vendosen në Veri të Kosovës. “Vendosja e kontingjenteve të KFOR-it francez në veri të Kosovës ipso facto bëri që të ndalej hovi i dëbimit të forcave ushtarake dhe atyre policore serbe. Këto të fundit të shpenguara do të tokëzohen në veri, atje ku forcat franceze kishin ndërprerë çfarëdo veprimi. Po në këtë kohë në mesin e aleatëve kryesor të NATO-s ngriti krye një apati e sertë ndaj UÇK-së. Zyrtarë të NATO-s, të molepsur nga propaganda anti-shqiptare e kohës, më shumë i druheshin përhapjes së kryengritjes shqiptare në Maqedoni e Kosovë Lindore, sesa forcave paramilitare serbe të cilat po forcoheshin në veri dhe në enklavat e shpërndara në jug të lumit Ibër. Madje, vetë gjenerali Klark përmend sesi KFOR-i bënte çmos që të parandalonte UÇK-në nga marrja e legjitimitetit politik në terren. Sipas autorit, G. O’Neil, “shqiptarët nuk lejoheshin të kalonin në Mitrovicën veriore ose në veri të vendit si pasojë e ngritjes së një pike kontrolli në lumin Ibër. Si rrjedhim, francezët ndanë Mitrovicën, e cila u bë një qytet i ndarë sikur Mostari në Bosnjë”.[173]
Sipas disa statistikave të bëra nga struktura ndërkombëtare, Mitrovica aktualisht ka rreth 130 000 banorë. Në pjesën veriore të Mitrovicës jetonin mbi 15 mijë banorë shqiptarë, kurse tash kanë mbetur rreth 4 mijë shqiptarë. Ajo pjesë, siç dihet, ishte e banuar me shumicë shqiptare, pjesa dërrmuese e të cilëve janë larguar dhunshëm gjatë dhe pas luftës nga ekstremistët serbë. Këtu duhet veçuar spastrimin etnik që bëri Serbia, më 11 shkurt të vitit 2000, kur u dëbuan dhunshëm 1 564 familje shqiptare me 11 364 banorë, me ç’rast në sy të KFOR-it u vranë edhe 11 qytetarë shqiptarë.[174] Përveç kësaj, ata me spastrimin etnik të qytetit, filluan ndërtimin e banesave kolektive serbe, derisa shqiptarëve as nuk u lejohej t’u afroheshin shtëpive dhe pronave private të tyre. Në Lagjen e Boshnjakëve në Mitrovicë janë ndërtuar gjashtë ndërtesa shumëkatëshe për vendosjen e kolonëve serbë. Në lagjen “7 Shtatori”, dy shtëpi me nga gjashtë kate, etj., kurse pranë tyre gjenden shtëpitë e djegura të banorëve shqiptarë, të cilëve nuk u është lejuar rindërtimi i tyre. Për këto ndërime ka kontribuar Qeveria e Serbisë drejpërdrejt me financimin e saj. Në vitin 2007 janë zënë 2 milion euro dedikuar këtyre ndërtimeve. Përveç në Mitrovicë, Serbia është duke ndërtuar ilegalisht edhe në Graçanicë, në Brezovicë, Gjilan, në fshatrat e Gorës, etj. Në lokalitetin  “Badovci 2” të Graçanicës, e ashtuquajtura “Qendër Koordinuese Serbe për Kosovë e Metohi”, këtë vit e ka filluar ndërtimin e mbi dyzet shtëpive për serbët e shpërngulur pa e pyetur askënd, pra ilegalisht dhe pa leje ndërtimi. Këto punime kanë filluar pas shpalljes së Pavarësisë së Kosovës. Po në vitin 2007, Mitrovica u bë qytet me dy komuna. Serbisë i duhej patjetër komuna e veriut të Mitrovicës për ta ndërlidhur më pas, institucionalisht, me komunën e Zveçanit.  Edhe me planin e decentralizimit-Ahtisarit, Mitrovica është e ndarë në dy komuna. Filozofia politike e ndarjes së Mitrovicës është legjitimuar tashmë. Përderisa serbët e kësaj komune lëvizin lirshëm, jo vetëm në pjesën jugore të qytetit të ndarë, por në tërë territorin e Kosovës, shqiptarët e kësaj pjese kanë pengesa dhe nuk mund të lëvizin lirshëm. Ata pengohen nga strukturat e ekstremistëve serbë dhe strukturat e MUP-it dhe të BIA-s, pjesë të të cilave veprojnë papengueshëm në këtë rajon. Sikur të mos mjaftonin këto, Serbia dhe strukturat e saj në Veri, të papenguara fare nga KFOR-i dhe UNMIK-EULEX-i vendosën edhe barrikada në të gjitha rrugët e rëndësishme për të penguar shtrirjen e pushtetit të Republikës së Kosovës në atë pjesë të vendit! Serbia dhe strukturat e saj mbyllën edhe urën kryesore që bashkon qytetin e Mitrovicës, e që, falë edhe pranisë franceze dhe asaj ndërkombëtare, kjo urë u bë simbol i ndarjes së qytetit të Mitrovicës. Këto barrikada janë edhe sot e kësaj dite (po bëhen më shumë se dy vite) dhe qëndrojnë si monumente të turpit për praninë ndërkombëtare dhe për institucionet e Kosovës. Komandanti i KFOR-it, Uolker Halbauer, ka theksuar se “KFOR-i nuk do ta urdhërojë largimin e dhunshëm të barrikadës në urën mbi lumin Ibër, e cila, sipas tij, është simbol politik dhe paraqet frikën dhe dëshirat e popullit në Veri”. Ndryshe nga Halbauer pati deklaruar paraardhësi i tij, Erhard Drevs, i cili e pati quajtur barrikadën mbi Ibër “turp dhe simbol të ndarjes”. “Natyrisht, që e ndjej edhe si turp këtë barrikadë. Jo që e pengon lirinë e lëvizjes, por ajo barrikadë e paraqet simbolin e ndarjes së një qyteti, i cili në fakt nuk është i ndarë dhe mund të bashkëjetojë”, pati thënë gjenerali Erhard Drevs, gjatë vizitës që i pati bërë Mitrovicës. Gjatë komandës së tij, KFOR-i pati hequr shumicën e barrikadave, të cilat serbët i kishin vendosur në rrugët magjistrale.[175] Për këtë gjendje hiq më pak nuk është e pafajshme edhe limontia e qeverisjes dhe e qeveritarëve të saj në Kosovë, pavarësisht se cili krah udhëhiqte që nga momenti i dëbimit të pushtuesit serb. As KFOR-i, as UNMIK-u dhe as EULEX-i nuk arritën apo nuk dashtën për këto 14 vite të garantonin, sic kishin mandatin, lëvizje të lirë për qytetarët dhe mallrat edhe në Veri. Madje nuk arritën as t’i mbrojnë qytetarët shqiptarë nga presioni, dhuna, vrasjet dhe spastrimi etnik sistematik që impononin strukturat e Serbisë në Veri të Kosovës para syve të forcave ndërkombëtare të sigurisë dhe administrimit. Shumica e shqiptarëv u detyruan të shpërnguleshin nga tokat dhe shëtpitë e tyre.
Prapa këmbënguljes së pakicës serbe në Veri për t’u mos integruar në institucionet e Republikës së Kosovës qëndron me tërë fuqinë e tij Beogradi. Kët mendim e mbështet edhe simboli i qëndresës kombëtare, Adem Demaçi, i cili thotë se “regjimi çetnik i Beogradit po i organizon ata ashtu që ata të mos integrohen në institucionet e Kosovës, por që edhe në Kosovë, dalëngadalë, të lindë edhe një ‘’Republika Sërpska’’ bashkë me një Dodik, sikurse që ndodhi në Bosnje e Hercegovinën e nakatosur”.[176] 

4.9 Bisedimet e reja-shtesë Kosovë-Serbi

Akademik Esat Stavileci, në një intervistë të gjatë, deklaronte se “me të drejtë thuhet se duhet të bisedohet, qoftë dhe me armikun, me kusht që palët të jenë të barabarta në bisedime. Të mos qenët të barabartë në bisedime, në të mëparshmet dhe në këto të tashmet në Bruksel, më kanë mbajtur të rezervuar, derisa vetë ato i kam quajtur një “investim i gabueshëm i bashkësisë ndërkombëtare”. Kam thënë se po qe se bisedohet me Serbinë, qoftë edhe për të ashtuquajturat “çështje teknike”, pa u bërë një përllogaritje e pasojave të luftës së tmerrshme në Kosovë, do të legjitimohet gjithë ajo që Serbia shkaktoi në Kosovë, me politikën shfarosëse ndaj shqiptarëve, të cilën e zhvilloi në mënyrë sistematike, të planifikuar dhe të vazhdueshme. Prandaj, ndeshja nuk duhej të fillonte nga “rezultati zero”, sikur asgjë të mos kishte ndodhur në Kosovë. Serbia nuk u kushtëzua me asgjë. Bashkësia ndërkombëtare nuk duhej ta fuste Kosovën në një rrugë, skaji i së cilës nuk shihet edhe sot. Ajo nuk duhej ta favorizonte Serbinë dhe, nga ana tjetër, të kërkonte koncesione prej Kosovës. Bisedimet në Bruksel kanë rëndësinë e vet, por në radhë të parë ato e favorizojnë Serbinë, ndërkohë që Kosovës i premtohet një “shpërblim” për koncesionet e bëra. Serbët nuk janë të njohur për marrëveshje. Ata janë të njohur më shumë për mosmarrëveshje. Prandaj, me serbët asgjë nuk është e besueshme, qoftë edhe atëherë kur “ka marrëveshje”. Kërkesat e tyre nuk kanë të ndalur. Ata duan “hisen e vet” në Kosovë dhe nga ajo nuk heqin  dorë lehtë. Nëse “kanë dalur nga Kosova” nëpër një “derë të madhe”, kërcënon rreziku që të “rikthehen” në të nëpër “disa dyer më të vogla” dhe të involvohen në jetën dhe ngjarjet në Kosovë. Në Kosovë ende ka “ndërhyrje” të Qeverisë së Serbisë, veçanërisht në pjesën veriore të saj. Kosova  ende nuk ka kompetenca të plota në territor, në kontroll, në ligj dhe në zbatimin e tij, ku gjithandej Kosovës i thonë Kosovë në Kushtetutën e saj”.[177] Edhe pas bisedimeve të Vjenës, të cilat ishin bërë me mbështetjen dhe ndërmjetësimin e bashkësisë ndërkombëtare, Kosova u “detyrua” të pranonte bisedime të reja politike me Serbinë. Grupi negociator, që përfaqësonte Kosovën dhe shqiptarët në bisedimet e Vjenës, pati bërë lëshime të mëdha dhe me pasoja afatgjate, duke besuar se po “jepnin të dhimbshmen për të fituar të këndshmen”. Ky grup naivisht besonte se me këto lëshime Serbia do të ngopej dhe nuk do të ndërhynte më në punët e Kosovës! Por, kishin harruar atë thënien se “oreksi rritet duke ngrënë”. Serbisë me këto lëshime të pakuptimta dhe të rrezikshme për funksionimin normal të Kosovës iu rritë oreksi për ndërhyrje dhe lëshime të reja. Veriu i Kosovës po duket se ishte lënë nën kontrollin e Serbisë (de fakto) enkas dhe vetëm me qëllim që të shantazhohej liria e Kosovës dhe shkëputja e saj nga Serbia. Por, edhe nëse ndodhë që Kosova ta shpallë pavarësinë e saj, ajo të mos mundet të shkëputet plotësisht nga Serbia. Me një fjalë, Veriu i Kosovës, enklavat (komunat), kishat dhe monumentet “serbe” me zonat e tyre të mbrojtura dhe me exterritorialitete garantonin praninë e Serbisë në Kosovë dhe të interesave të saj shoviniste-ekspansioniste. Ngutja e një pjese të bashkësisë ndërkombëtare dhe qeverisë për të përfunduar misionin e Zyrës Ndërkombëtare Civile, deklaronte Shpend Ahmeti nga Lëvizja Vetëvendosje, është për të filluar një mision të ri të dialogut politik dhe koncesioneve të reja për Serbinë në veri. Bashkësia Ndërkombëtare tashmë e ka pranuar se oferta Ahtisari për Serbinë është refuzuar nga vetë Serbia, dhe tani ka nevojë për një ofertë të re. Për të bërë ofertën e re me një pako të re duhet të përmbyllet ajo e vjetra. Koncesionet nga pakoja e Ahtisarit neve na mbeten, ndërsa tani na presin të reja duke e bërë Kosovën shtet tërësisht jofunksional.[178] Kështu edhe ndodhi. Trysnia e bashkësisë ndërkombëtare për bisedime të reja-shtesë me Serbinë ishte e papërballueshme për politikanët dhe qeveritarët e kapur të Kosovës.
Bisedimet e reja midis Prishtinës dhe Beogradit nisën më 8 mars 2013. Qeveritarët e Kosovës dhe “shefja” ose kryesuesja e bisedimeve, Edita Tahiri, përbetoheshin se nuk do të bisedohej me Serbinë për statusin e Kosovës, por vetëm për çështje teknike. Fillimin e bisedimeve e përshëndeti edhe Ketrin Ashton e cila deklaronte se “zgjidhja e problemeve me dialog është rrugë evropiane, ndërsa qëllimi i bisedimeve është të promovohet bashkëpunimi dhe që si Prishtina ashtu edhe Beogradi t’i afrohen Bashkimit Evropian. Përfaqësuesja e lartë nënvizon se dialogu është një rast i mirë për të dyja palët, si për Beogradin ashtu edhe për Prishtinën. Në deklaratën e saj thuhet se bisedimet do të përqëndrohen rreth tri temave: bashkëpunimit rajonal, lirisë së lëvizjes dhe sundimit të ligjit, që të gjitha me rëndësi vendimtare për perspektivën evropiane”.[179] Bisedimet Prishtinë-Beograd shumë shpejt u ngritën në nivel kryeministrash. Më 19 prill u nënshkrua edhe marrëveshja midis dy vendeve. “Thelbi i marrëveshjes, sipas Tim Judës, është se ndërkohë që Serbia nuk e njeh Kosovën si shtet, pranon autoritetin e saj legal mbi të gjithë territorin. Në shkëmbim, autoritetet kosovare iu japin një nivel autonomie katër zonave të kontrolluara nga serbët në Kosovën e veriut. Ato do të formojnë një shoqatë, e cila do të mbikëqyrë arsimin dhe shëndetësinë apo çështje të tjera. Pakti thotë se do të ketë një forcë të vetme policore në Kosovë, por se komandanti rajonal serb për veriun do të zgjidhet nga një listë kandidatësh, formuluar nga kryekomunarët e veriut. Një formulë kompromisi u gjet mbi çështjen irituese të gjykatave dhe zgjedhjet do të mbahen këtë vit për komunat veriore, të cilat tani janë të zgjedhura sipas sistemit serb”.[180] Me këtë marrëveshje Serbisë i lejohet të financojë komunat serbe në Kosovë, arsimin, shëndetësinë, etj. Sipas kësaj marrëveshjeje Forca e Sigurisë (Ushtria e Kosovës) nuk mund të zbarkojë në Veri edhe për disa vjet! Për bisedimet e reaj me Serbinë, Kuvendi i Kosovës miratoi edhe një rezolutë.
Bisedimet e reja me Serbinë vazhdoi t’i kundërshtonte Lëvizja Vetëvendosje, e cila organizoi edhe protesta e demonstrata kundër këtyre bisedimeve. Bisedimet Kosovë-Serbi kësaj radhe u ndërmjetësuan nga BE-ja dhe me ndihmën e pakursyer të SHBA-së. “Ndërmjetësimi ose negociatat, edhe sipas Jonuz Avdullait, janë formë e zgjidhjes së konflikteve nëpërmjet të inkuadrimit të palës së tretë”.[181] Bashkimi Evropian thotë se në këtë dialog është vetëm lehtësues dhe se ndaj statusit të Kosovës mban qëndrimin e tij neutral. Sidoqoftë me marrëveshjen e 19 prillit dhe me bisedimet midis Thaçit e Daçiçit, që po vazhdojnë, në Veri të Kosovës janë krijuar rrethana të reja. Krijimi i një asociacioni-bashkësie komunash serbe në Kosovë ka qenë mjaft joshës për Beogradin dhe pakicën serbe në Kosovë. Me krijimin e bashkësisë së komunave serbe Beogradi dhe serbët kuptojnë krijimin e një entiteti serb në Kosovë, i cili do të ketë një shkallë të lartë autonomie në raport me Prishtinën dhe një shkallë të lartë lidhshmërie me Serbinë. Partneriteti i komunave serbe (asociacioni-bashkësia) në Kosovë dhe lidhjet e veçanta të këtyre komunave me Serbinë ishin paraparë edhe me Planin e Ahtisarit. Krijimi i bashkësisë së komunave serbe në Veri është në kundërshtim edhe me kartën evropiane për vetëqeverisje vendore. Përmes bashkësisë së komunave serbe, Evropa po krijon një kuvend rajonal me kompetenca ekzekutive për serbët. Madje, Beogradi qysh tash po paralajmëron se në këtë bashkësi komunash do të përfshihen të gjitha komunat serbe në Kosovë, jo vetëm ato të Veriut. Ashtu si Plani i Ahtisarit, edhe marrëveshja për themelimin e bashkësisë së komunave me shumicë serbe në Kosovë, hapi debat të madh midis atyre që ishin “për”, pa u hamendur fare, dhe atyre që ishin “kundër”. Derisa Beogradi zyrtar dhe Kisha Ortodokse Serbe kanë pranuar themelimin e bashkësisë së komunave serbe si zgjidhje politike të favorshme për serbët e Kosovës, atëherë politika zyrtare e  qeverisë, e parlamentit dhe e presidencës së Kosovës, fare nuk e kanë të vështirë, që ta kuptojnë esencën e zhvillimit të dialogut Thaçi-Daçiç në Bruksel nën patronatin e shefës së politikës së jashtme të BE-së, Catherine Ashton. “Fjala është për decentralizimin e sistemit të pushtetit shtetëror dhe  për rajonizimin  gjeopolitik dhe territorial të Republikës së Kosovës, jo për kurrfarë organizate joqeveritare a humanitare, por thjesht për një Organizatë-Bashkësi të gjerë politike me kompetenca dhe me autorizime ekzekutive dhe legjislative si pandan i sistemit ekzitues të Republikës së Kosovës”.[182] Këtë zgjidhje dhe këto lëshime të mëdha që po bënte Kosova vazhdonin të refuzoheshin nga serbët e Veriut, të cilët në fakt udhëhiqen nga Beogradi. “Populli serb në Kosovë mund të hyjë vetëm në ato institicione që janë të rregulluara sipas ligjeve të Serbisë. Ose, ja zgjidhja tjetër: le t’i marrë populli serb në Kosovë ato të drejta dhe kompetenca, të cilat Kosova i ka pasur sipas kushtetuës së vitit 1974”, deklaronte udhëheqësi i serbëve të Veriut, Radenko Nedelkoviç.[183] Edhe kjo deklaratë dhe deklaratat e përditshme të krerëve të shtetit serb kundër Pavarsëisë së Kosovës dëshmojnë se Serbia nuk ka hequr dhe nuk po heq dorë nga politikat e saj shoviniste dhe ekspansioniste ndaj tokave shqiptare, ndaj Kosovës. Sipas Lëvizjes Vetëvendosje “kjo marrëveshje e ndryshon Planin e Ahtisaarit me të cilin Serbia ka qenë e pakënaqur. Ajo vendos asimetri midis komunave në veri të Ibrit dhe njëkohësisht i bashkon ato në një Asociacion/Bashkësi gjë që ndryshimet negative shtesë i bën të pashmangshme. Marrëveshja instalon pjesë të 6 Pikëshit famëkeq të Ban Ki-moonit, i cili u pat kundërshtuar me dy demonstrata masive më 19 nëntor dhe 2 dhjetor 2008, me ç’rast edhe Thaçi e Qeveria patën thënë se kurrë nuk do ta pranojnë e zbatojnë atë. Drejtësia, rendi dhe ligji, arsimi dhe shëndetësia, zhvillimi ekonomik dhe planifikimi hapësinor për serbët mund të ofrohet vetëm nga serbët sipas kësaj marrëveshje. Ky është fundi i konceptit të multietnicitetit sipas Ahtisaarit në drejtim të aspiratave të Serbisë për një entitet serb brenda shtetit të Kosovës, e të cilin Serbia nuk e njeh. Po legalizohen strukturat e Serbisë në Kosovë dhe përfundimisht po pamundësohet funksionimi i shtetit të Kosovës dhe po dështohet me shtetndërtimin. Kjo marrëveshje e saboton shtetndërtimin në Kosovë. Thaçi u mor vesh me Daçiqin për ta dështuar shtetndërtimin në Kosovë”.[184] 
Në pikën e parë të marrëveshjes së 19 prillit, të nënshkruar në Bruksel thuhet se do të ketë një Asociacioni/Bashkësi me shumicë serbe në Kosovë. Anëtarësia do të jetë e hapur për secilën komunë tjetër nëse anëtaret aktuale pajtohen, që do të thotë se pa pëlqimin e komunave me shumicë serbe (anëtare) nuk mund të anëtarësohet një komunë tjetër (shqiptare) edhe po që se shpreh dëshirën për të qenë anëtare e asaj bashkësie. Kjo marrëveshje edhe shënon fundin e Kosovës “multietnike” (ahtisariane). Më tej në pikën 2 të kësaj marrëveshjeje saktësohet se Bashkësia/Asociacioni do të krijohet me statut. Shpërbërja e saj do të ndodhë vetëm me një vendim të komunave pjesëmarrëse. Garancionet ligjore do të jepen me ligjin e aplikueshëm dhe ligjin kushtetues (duke përfshirë shumicën prej 2/3). Me këtë pikë të marrëveshjes garantohet paprekshmëria e kësaj bashkësie, të cilën nuk ka fuqi që do të mund ta shpërndante, pos nëse vetëshpërndahet! Marrëveshja garanton edhe përfshirjen pa kushte të strukturave të sigurisë, të ngritura nga Serbia në Veri, në strukturat e sigurisë së Kosovës. E papranueshme, e dëmshme dhe me rreziqe për zingjirin komandues, strukturën unike të policisë së Kosovës është edhe pika 9 e kësaj marrëveshje, e cila bënë koncesione të papranueshme për katër komunat e Veriut. Do të ketë një Komandant Rajonal të Policisë për katër komunat me shumicë serbe (Mitrovicë Veriore, Zveçan, Zubin Potok dhe Leposaviç), thuhet në pikën 9 të marrëveshjes. Komandanti i këtij rajoni duhet të jetë serb, shtetas i Kosovës, i nominuar nga Ministria e Brendshme nga një listë e dhënë nga 4 kryetarët e këtyre komunave në emër të Asociacionit. Përbërja e Policisë së Kosovës në veri do të reflektojë përbërjen etnike të popullsisë së katër komunave. (Do të jetë një tjetër Komandant Regjional për komunat e Mitrovicës Jugore, Skenderajt dhe Vushtrrisë). Komandanti regjional i katër komunave veriore do të bashkëpunojë me komandantët e tjerë regjionalë. Marrëveshja cenon edhe sistemin e drejtësisë me pikat 10 dhe 11. Marrëveshja e Brukselit, e 19 prillit ka gjithsejtë 15 pika.[185] Njëra nga ato pika ka parashikuar edhe organizimin dhe mbajtjen e zgjedhjeve në Veri. Përpjekjet për mbajtjen e zgjedhjeve të 3 nëntorit edhe në Veri rezultuan me konfrontime dhe me dështim në tri qendra të votimit në Veri. Një repart i organizuar mirë me policë e oficerë të stërvitur serbë, me maska në kokë, sulmuan qendrat e votimit, i dogjën dhe shkatërruan materialet dhe kutitë e votimit. Sulmi u bë pikërisht në qendrat ku po dominonin votuesit shqiptarë, në Mitrovicën veriore. Të bindur se në komunën e Mitrovicës veriore do të fitonte kandidati shqiptar (shumica e serbëve i bojkotoi zgjedhjet), Beogradi, i papenguar nga policia e Kosovës dhe nga ajo e EULEX-it, organizoi sulmin dhe prishi zgjedhjet në ato tri qendra. Se prapa këtij sulmi fashist qëndronte Beogradi dhe Qeveria e Serbisë e vërteton edhe deklarata e kryeministrit serb, Ivica Daçiç, i cili pohon se “me marrëveshjen e Brukselit është paraparë që në veri të Mitrovicës të jetë selia e Bashkësisë së Komunave serbe, e cila përfshinë 10 komuna. Mitrovica e Veriut është qenësore për zbatimin e Marrëveshjes së Brukselit. Këtu do të duhej të jetë qendra serbe për Kosovën”. Madje, në rast se fiton kandidati shqiptar për komunën e Mitrovicës së Veriut kryeministri serb kërcënon se “kjo do të mund të shkaktonte konflikt, madje edhe të armatosur”.[186] Deklaratat kërcënuese të Daçiçit nuk mbeten pa rezultate. Ministri i jashtëm i Republikës së Kosovës, Enver Hoxhaj, porositë dhe paralajmëron, sigurisht që në emër të Qeverisë, se “nuk është e mundur që Mitrovica veriore të ketë kryetar shqiptar. Kandidati nga partia ime, Agim Deva, në garë për këtë vend, edhe nëse zgjidhet, nuk mendoj se do të ketë mundësi të udhëheqë komunën”, “kërcënonte” Enver Hoxhaj![187] Gjendja në Veri dhe në anë tjera të Kosovës po tregon se marrëveshja e Brukselit e 19 prillit midis Kosovës dhe Serbisë po i normalizon pak nga pak marrëdhëniet me Serbinë, por në dëm të Kosovës. Kosova me këtë marrëveshje ka përmirësuar pozitën e saj ndërkombëtare, është afruar edhe me BE-në, duke paguar një çmim të lartë. Normalizimi i marrëdhënieve me Serbinë, me këto lëshime të mëdha, mund të ketë për pasojë tensionimin, destabilitetin dhe jofunksionalitetin afatgjatë të sistemit tonë politik dhe të Republikës së Kosovës. Pakica serbe në Kosovë me Planin e Ahtisarit dhe me marrëveshjen e Brukselit është bërë “komb” shtetformues me super të drejta. Rrezikun e krijimit të një “republika sërbska” e bëri publik edhe Qeveria amerikane përmes Ambasadores së saj në Prishtinë, Jacobson, e cila gjatë një tryeze të mbajtur në Prishtinë pas zgjedhjeve (balotazhit) të 1 dhjetorit ndër të tjera tha: “Unë mendoj se çdo rrezik mund të minimizohet përmes bisedimeve, por mendoj që duhet të jemi shumë më të vëmendshëm që të mos kemi një situatë me një Republikë Serbe”.[188]
 Megjithatë, po të mos ishte Serbia në kufi me Kosovën edhe kjo pozitë dhe këto super të drejta të pakicës serbe do të mund të administroheshin nga shteti i Kosovës. Por, Serbia me pretendimet e saj territoriale dhe me ekspansionizmin e saj do të vazhdojë të bëjë trysni e ta shantazhojë Republikën e Kosovës dhe varësisht nga konjukturat rajonale e ndërkombëtare do të angazhohet edhe për destabilizimin dhe ndarjen e Kosovës. Vetëm përgatitja dhe fuqizimi ekonomik e ushtarak i Republikës së Kosovës dhe i Republikës së Shqipërisë dhe zotësia e përballjes edhe me luftë me Serbinë do ta frenonte atë dhe do ta bënte të “arsyeshme”. Është interesant se edhe pas kësaj marrëveshjeje, UNMIK-u vazhdon të mbetet në Veri të Kosovës në rolin e ndrëmjetësit midis komuniteteve, ndërlidhjes dhe koordinimit të organizatave dhe mekanizmave ndërkombëtarë, ndërlidhjes dhe rritjes së komunikimit mes zyrtarëve komunalë legalë dhe atyre jolegalë! Por, i gjithë anagzhimi i UNMIK-ut në këto fusha mund të thuhet se ishte i dështuar, për ne, por plotësisht i suksesshëm për interesat serbe. Gjatë gjithë kohës së qëndrimit të tij në Veri të Kosovës UNMIK-u ka dëshmuar njëanshmërinë e tij të skajshme, duke favorizuar, toleruar dhe mbështetur institucionet dhe strukturat e Serbisë në atë pjesë të Kosovës. Prandaj, institucionet e Kosovës do të duhej të ishin më të vendosura dhe më të angazhuara për largimin përfundimtar të këtij misioni moti të padëshiruar. Bazë e fuqishme dhe e padiskutueshme për largimin e UNMIK-ut është edhe mendimi i GJND-së, e cila ka thënë se shpallja e Pavarësisë së Kosovës nuk është në kundërshtim me Rezolutën 1244. Largimi ose dëbimi i UNMIK-ut nga Kosova është i domosdoshëm për një ecje dhe zhvillim më të sigurtë dhe më normal të Republikës së Kosovës. Sipas të gjitha gjasave, pas mbajtjes së zgjedhjeve në Veri të Kosovës dhe pasi atje fitoi lista e Serbisë dhe kandidatët e saj, UNMIK-u (nëse konsideron se e ka përmbushur misionin e tij) do ta shpallë të përfunduar me sukses misionin e tij edhe në Veri të Republikës së Kosovës.

4.10 Si u harrua Kosova Lindore

Popullit shqiptar dhe Shqipërisë gjatë gjithë historisë i janë rrudhur tokatë, i është sakatuar dhe ngushtuar gjeografia. Fatin më të keq e kishin krahinat që ndodheshin në periferi dhe në kufi me Serbinë, me Greqinë dhe me Malin e Zi. Spastrimi etnik i tokave të Shqipërisë nuk ka marrë fund as në ditët tona. Trysnia, mohimi dhe shkelja e të drejtave kombëtare e demokratike, dhuna dhe terrori sistematik i Serbisë po vazhdon edhe sot e kësaj dite në Kosovën Lindore, e cila vazhdon të mbahet e pushtuar. Fat më të keq se shqiptarët e Kosovës Lindore kanë vetëm shqiptarët-arvanitasit në Greqi. Në Kosovën Lindore, e cila po quhet edhe Lugina e Preshevës, jetojnë 100.000 shqiptarë në tri komuna: Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë, të cilat kanë 65 fshatra dhe një sipërfaqe prej 1.250 km katrore. Pas përpjekjeve të armatosura për liri një numër i madh i shqiptarëve të kësaj krahine janë detyruar t’i lënë shtëpitë dhe pronat e tyre e të kalojnë në Kosovë. Presioni dhe dhuna policore-ushatrake është permanente në Kosovën Lindore. Për gjendjen e kësaj popullsie shqiptare nuk po kujdeset as Tirana, as Prishtina dhe as bashkësia ndërkombëtare! Nënkryetari i Kuvendit të Kosovës, Glauk Konjufca, ka thënë se “kombi shqiptar në Luginë të Preshevës është pjesa më e harruar e kombit shqiptar dhe është fatkeqësi e madhe që kombi shqiptar në Luginë të Preshevës përballet me regjimin shtypës dhe të padrejtë serb i vetmuar dhe pa ndihmën e cila duhej të ishte më e fuqishme nga ana e Tiranës zyrtare dhe Prishtinës zyrtare. Për më tepër, ai ka shtuar se shqiptarëve të Luginës së Preshevës edhe më herët iu është premtuar nga negociatorët e sotshëm që do të përfshihet si temë në të gjitha negociatat. Mirëpo, shqiptarët e atjeshëm gjithmonë kanë qenë të mashtruar nga elitat politike, të cilat kanë negociuar me Serbinë. Madje, ai ka thënë se duhet një bashkëpunim institucional i bashkërenduar i Prishtinës dhe i Tiranës për mbrojtjen e Luginës dhe për të penguar regjimin serb që të ushtroj atje politikat diskriminuese në punësim, arsim, në çështjen e identitetit kombëtar në çështjen e simboleve. Sipas tij, Kosova duhet të kushtëzojë bisedimet me Serbinë me çështjen e Luginës së Preshevës dhe me çështje të tjera”.[189] Të krijohet përshtypja që të gjithë janë pajtuar dhe kanë miratuar fatin e zi të kësaj pjese të kombit shqiptar! Kosova e kishte rastin e mirë që gjatë bisedimeve në Vjenë, por edhe në këto bisedimet e Brukselit ta vinte në tavolinën e bisedimeve çështjen e Kosovës Lindore dhe të drejtave të shqiptarëve atje. Nuk do të kishte kërkesë më normale në botë se sa kërkesa që shqiptarët e Luginës t’i gëzonin ato të drejta që do t’i kishte pakica serbe në Kosovë. Kush do të mund të dilte kundër barazimit të pozitës së shqiptarëve të pushtuar nga Serbia me të drejtatë e pakicës serbe në Republikën e Kosovës? Askush. Kush do të mund t’ia ndalonte Tiranës dhe kush do të mund t’ia ndalonte, sidomos Prishtinës, që ta shtronte me tërë forcën e arsyes dhe të argumenteve çështjen e shqiptarëve të Kosovës Lindore? Bota demokratike nuk do ta mohonte në asnjë mënyrë, po të këmbëngulnin Tirana dhe Prishtina, të drejtën dhe domosdoshmërinë e barazimit të këtyre dy çështjeve (ky do të ishte minimumi i të drejtave për shqiptarët e Luginës): shqiptarëve të Luginës dhe serbëve në Kosovë. Pozita e shqiptarëve në Luginë është e rëndë dhe pa perspektivë. Tirana dhe Prishtina sikur e kanë harruar Luginën! Njëri nga drejtuesit politik të Lëvizje Çlirimtare në Kosovë, Halil Selimi, nga Ilinca e Preshevës, shkruan se “Lugina nuk shitet, as nuk ndërrohet; nuk falet, as nuk harrohet… Por, FITOHET! Le të përsëritet dhe të vlejë për të gjithë ky parim politik, me të cilin jemi udhëhequr dje dhe duhet të na shërbejë edhe sot e derisa të arrijmë ta tejkalojmë realisht dhe jo vetëm ta kujtojmë manipulueshëm dhe deklarativisht. Lugina e Preshevës (Preshevë, Bujanoc dhe Mendvegjë) është një rajon i banuar me shumicë etnike shqiptare, i cili, adminstrativisht është shkëputur dhunshëm nga tërësia etnike e territoriale shqiptare, për të mbetur akoma nën pushtetin serb”.[190] Shqiptarët tashmë kanë dy shtete në Iliri-Ballkan, prandaj askush nuk do të mundet ta kuptojë dhe as miratojë heshtjen dhe harresën e këtyre dy shteteve për çdo krahinë, qytet dhe fshat shqiptar të pushtuar nga fqinjët tanë. Në këtë kontekst as heshtjen dhe harresën ndaj shqiptarëve të Luginës, të cilët, të shtrënguar nga diskriminimi, dhuna dhe terrori shtetëror po detyrohen t’i lënë shtëpitë dhe pronat e tyre dhe të ikin ku të munden, sidomos në Kosovë. Spastrimi etnik i Medvegjës gati është në përfundim. Pak shqiptarë kanë mbetur atje. Po shpërngulen vazhdimisht edhe nga komuna e Bujanocit dhe e Preshevës. Pakënaqësinë e shqiptarëve të Luginës, të drejtat dhe kërkesat e tyre, pozitën e tyre të rëndë dhe diskriminimin e tyre po duket që më së miri e ka kuptuar dhe shprehur këto ditë Ambasadori gjerman, i cili ka qëndruar tri ditë në Luginë për ta kuptuar drejtë dhe saktë gjendjen dhe pozitën e shqiptarëve të atjeshëm. “Nga biseda që kisha me përfaqësuesit politik të shqiptarëve, kam vërejtur se këta njerëz kanë ndjenjën se në Serbi janë të diskriminuar. Mendojë se këtë fakt duhet kuptuar seriozisht, ka thënë Ambasadori gjerman, Heinz Wilhelm. Ai ka theksuar se nga bisedimet e zhvilluara ka fituar përshtypjen se situata është e komplikuar, pasi shqiptarët në Bujanoc e Preshevë, shikuar në përgjithësi, siç ka deklaruar ai, më shumë janë të drejtuar kah Kosova, Shqipëria e Maqedonia sesa kah Serbia.[191] Ne mund të themi me siguri se jo më shumë, por shqiptarët e Luginës janë tërësisht të kthyer me sy dhe zemër kah Tirana, Prishtina e Shkupi. Kjo është një dëshirë e natyrshme dhe legjitime e një popullsie shqiptare, e cila është shkëputur, pushtuar dhe po mbahet dhunshëm nga Serbia.
                                                        
    *****

Në kreun e fundit, të katërtin, është shtjelluar mbikëqyrja ndërkombëtare (ZCN dhe përfaqësuesi civil ndërkombëtar), dy misionet e UNMIK-ut dhe EULEX-it në Kosovë, por edhe privatizimi dhe prona si dy çështje të rëndësishme ekonomike, por edhe me karakter të theksuar politik. Vend të rëndësishëm në këtë kapitull ka zënë edhe çështja e njohjes së Kosovës, zbatimi i Paketës së Ahtisarit, krijimi i komunave serbe ose me shumicë serbe, Veriu i Kosovës dhe bisedimet e reja me Serbinë, si dhe Kosova Lindore (Lugina e Preshevës) dhe harrimi i saj.
Mbikëqyrja ndërkombëtare, ZCN-ja dhe Përfaqësuesi Civil, Piter Fajt, u përmbyllë duke u “shitur” si një sukses i ri i Kosovës, por e vërteta është se kjo mbikëqyrje përfundoi (iku) pa e përmbushur mandatin e saj në Veri dhe pa e themeluar komunën e Mitrovicës Veriore, siç ishte e mandatuar.
Edhe misioni i Bashkimit Evropian, EULEX, doli se ishte kryesish vazhdimësi e UNMIK-ut dhe e një projekti ndërkombëtar për një Kosovë pa Serbinë, de jure, dhe me Serbinë, de fakto, për një Kosovë që do t’i kënaqte shqiptarët me një Pavarësi formale, por që do ta kënaqte edhe Serbinë, duke garantuar interesat dhe praninë e saj në Kosovë! Hyrja e EULEX-it nën ombrellën e OKB-së dhe qëndrimi i tij neutral karshi statusit të Kosovës, Pavarësisë, e dëmtoi rëndë shtrirjen e pushtetit dhe të ligjeve të Republikës së Kosovës në Veri. Politikat dhe veprimet e këtij misioni me dy kute krijuan pakënaqësi të mëdha te shqiptarët. I butë, i duruar dhe i nënshtruar në Veri të Kosovës para institucioneve dhe strukturave të Serbisë, por i ashpër, arrogant dhe i egër në qëndrime dhe veprime ndaj institucioneve vazale të Kosovës dhe ndaj Luftës Kundërpushtuese të UÇK-së, drejtuesëve dhe vlerave të saj.  
I një rëndësie të veçantë ekonomike, por edhe shtetërore ishte privatizimi dhe prona në Kosovë. Krijimi i AKM-së nga UNMIK-u dhe rregullorja e kësaj agjencie i sollën dëme të pallogaritshme ekonomisë së Kosovës. Trajtimi i pronës dhe definimi i saj a la unmikçe ishte më shumë i karakterit politik se sa ekonomik. Logjika me të cilën u trajtua dhe privatizua pasuria e Kosovës ishte në kundërshtim me interesat publike dhe shtetërore të Kosovës, e cila aso kohe ishte me status të padefinuar. Kjo çështje bëhej edhe më e ngatërruar nga mungesa e dokumenteve kadastrale, të cilat ishin grabitur nga Serbia dhe nuk po i ktheheshin Kosovës as pas luftës. Privatizimi dhe trajtimi i pronës vazhdoi me me logjikë të njëjtë edhe pas shpalljes së Pavarësisë kur AKM-ja u bë AKP. Kjo edhe për arsye të interesave që kishin grupe të caktuara të veshur me pushtet apo me ndikim në politikën e vendit.
Mjaft telashe dhe kufizime i kanë vendosur Kosovës në marrëdhënie me BE-në dhe me organizata të ndryshme rajonale, evropiane dhe botërore edhe pesë shtetet e BE-së që nuk e kanë njohur ende Republikën e Kosovës.
Zbatimi selektiv dhe jo i plotë i Paketës së Ahtisarit për Kosovën dhe institucionet e saj krijoi një situatë të re. Pajtimi i institucioneve të Kosovës, sidomos i Qeverisë, që Plani i Ahtisarit të niste zbatimin nga Vitia, nga një komunë ku nuk kishte as më të voglin problem ishte i gabueshëm dhe i dëmshëm për vendin tonë. Nisja e zbatimit të këtij Plani nga Vitia dhe Anamorava ishte një porosi e mirë për Serbinë dhe institucionet e saj në Veri të Kosovës. Në këtë rajon (Anamoravë) për fajin dhe mendjelehtësinë e Grupit Negociator të Kosovës ishin krijuar katër komuna serbe ose me shumicë serbe! Ishte krijuar një Veri i dytë i Kosovës! Qeveria dhe institucionet tjera do të duhej të këmbëngulnin që Plani i Ahtisarit të zbatohej së pari në Veri të Kosovës. Atje të fillonte, sepse atje ishin problemet e mëdha të Republikës së Kosovës. Pas lëshimeve të mëdha, të paarsyeshme dhe të rrezikshme për të ardhmen e Kosovës, që kishte bërë Grupi Negociator me Planin e Ahtisarit, këmbëngulja që ai Plan të niste zbatimin nga Veriu i Kosovës ishte një rast ndoshta historik për Kosovën. Vetëm kështu mund të shpëtonte Kosova nga lëshimet e reja që u detyrua t’i bënte me bisedimet e Brukselit. Një rast i mirë për t’i ekuilibruar interesat dhe për t’i kundërshtuar me të drejtë kërkesat ekstreme të Serbisë për pozitën e serbëve dhe të interesave të saj në Kosovë ishte Kosova Lindore (Lugina e Preshevës). Por, as kjo e drejtë dhe ky detyrim që kishte Prishtina zyrtare nuk u shfrytëzua nga Qeveria e Kosovës dhe nga institucionet tjera të Republikës.

                                               

PËRFUNDIMI

Tashmë njihet dhe pranohet gjerësisht, madje edhe nga studiuesë dhe historianë të vendeve fqinje, se nocioni gjeografik, historik, kulturor dhe gjuhësor, Shqipëri, në fillim të shekullit XX (edhe pas rrudhjeve të shumta gjatë shekujve) përfshinte mbi 90.000 km katrore tokë. Një pjesë e mirë e tokës shqiptare ishte spastruar me hekur e zjarr, me dhunë, terror e gjenocid gjatë viteve 1878 – 1881 nga forcat serbe. Idetë dhe përpjekjet për sllavizimin e tokave shqiptare dhe përvetësimin e tyre ishin të pranishmë dhe vepruese edhe në Greqi dhe Mal të Zi gjatë shekullit XIX. Me politikat e tyre kundërshqiptare edhe këto dy shtete spastruan dhe sllavizuan fshatra, qytete dhe krahina të tëra shqiptare. Megjithatë, viti 1912 dhe luftërat ballkanike e gjetën një Shqipëri dhe një komb shqiptar në Iliri-Ballkan që banonte në një sipërfaqe afër 100.000 km katrore. Lodhja dhe shkërmoqja e perandorisë osmane (turke) ishte e dukshme dhe nuk premtonte qëndrueshmëri të mëtejme. Shtetet e krijuara në Iliri-Ballkan nuk ishin ngopur me pushtimin dhe përvetësimin e tokave të Shqipërisë. Fundi i Perandorisë turke dhe lodhja e saj nga Kryengritja shqiptare për çlirimin dhe pavarësinë e Shqipërisë u dha zemër dhe i mobilizoi shtetet fqinje për t’i shpallur luftë Perandorisë Osmane. Hyrja në luftë e këtyre shteteve kishte vetëm një qëllim: pushtimin e sa më shumë tokave të Shqipërisë. Shqiptarët ishin të detyruar të luftonin në shumë fronte dhe me shumë ushtri: me ushtrinë osmane, serbe, greke dhe malazeze. Sikur edhe gjatë shekullit të XIX humbjet e Perandosrisë Osmane paguheshin me tokat shqiptare! Shqipëria dhe kombi shqiptar po dënoheshin edhe në fillim të shekullit XX nga diplomacia e Fuqive të Mëdha dhe vendimet e tyre të padrejta, në tavolinat e të cilave Shqipëria dhe tokat e saj po përdoreshin si monedhë për kusuritje!
Që nga vendosja e kufijve të shtetit shqiptar, që përfshinin më pak se një të tretën e tokave të Shqipërisë, pozita e territoreve dhe e shqiptarëve të mbetur nën zgjedhën e rëndë të robërisë serbe, greke dhe malazeze shkonte duke u përkeqësuar. Këto krahina dhe shqiptarët e pushtuar nuk panë hajr as pas LPB dhe as pas LDB. Tokat e tyre edhe nën Jugosllavinë e Titos u copëtuan midis republikave që ishin krijuar kryesisht në tokat e tyre (Serbi, Mali i Zi dhe Maqedoni). Një copë tokë (10887km katrore), që u quajt Kosovë, pas LDB u quajt “obllast” e më vonë “pokraina” me shumë mund, përpjekje e flijime fitoi ca të drejta të kufizuara kulturore, gjuhësore e kombëtare. Në këtë punim kemi shkruar me mjaft hollësi për ecurinë e kësaj Kosove të mbetur gjatë Jugosllavisë së Titos, pastaj për Luftën Kundërpushtuese-Çlirimtare të UÇK-së, për marrëveshjet dhe dokumentet ndërkombëtare e deri te statusi i sotëm i Kosovës. Po cila do të jetë e ardhmja e Kosovës dhe e çështjes shqiptare në Iliri-Ballkan?
Që në fillim mund të përfundohet se pozita e kombit shqiptar në Iliri-Ballkan është më e mirë dhe më e fortë se kurrë më parë. Lufta e UÇK-së dhe e mbarë kombit shqiptar për çlirimin e Kosovës çoi deri te krijimi i shtetit të dytë shqiptar në Iliri-Ballkan. Kjo e vërtetë i ka frikësuar jo vetëm fqinjët tanë që mbajnë edhe shumë krahina tjera shqiptare të pushtuara, por edhe miqtë e tyre dhe disa nga Fuqitë e Mëdha që kanë interesa tjera në këtë rajon të trazuar. Njëra prej këtyre shteteve (fuqive) është Rusia, e cila është më e interesuar se çdokush tjetër për t’i ruajtur dhe garantuar interesat e saj afatgjate në rajon. Sa më shumë që të fuqizohet pozita e kombit shqiptar në rajon aq më pak do të jenë të “garantuara” interesat ruse në Iliri-Ballkan. Prandaj, Rusia me ndihmën e aleatëve të saj në botë dhe përmes Serbisë (kryesisht) u përpoq dhe ia doli që t’i imponojë kufizime të rënda dhe me pasoja afatgjata pavarësisë, sovranitetit dhe lirisë së Kosovës. Serbia dhe Rusia në emër të pakicës serbe dhe të trashëgimisë kulturore e fetare “serbe” në Kosovë imponuan krijimin e komunave serbe dhe me shumicë serbe, të zonave të mbrojtura dhe ex-territore fetare e kulturore “serbe”. Të gjitha këto, gjatë bisedimeve Thaçi – Daçiç në Bruksel, u rrumbullakësuan me një “bashkësi të komunave serbe”, e cila do të përfundojë, nëse Kosova dhe kombi shqiptar nuk marrin masa për t’i dalë përpara, me një entitet serb, që do të kontrollonte rreth 30% të tokës së Republikës së Kosovës. Serbia përmes kësaj pakice serbe dhe përmes këtij entiteti do ta ruaj dhe praninë dhe ndërhyrjen e saj të vazhdueshme në Kosovë. Kjo pozitë e Kosovës dhe këto zgjidhje të imponuara me Planin e Ahtisarit dhe me dokumente e marrëveshje tjera ndërkombëtare dhe, për më keq, të miratuara nga institucionet e Kosovës, përbëjnë kërcënim real për sigurinë, qëndrueshmërin dhe paqen në Kosovë e më gjerë. Kjo është arsye e mjaftueshme dhe madhore që Tirana zyrtare, institucionet e Kosovës dhe kombi shqiptar në Iliri të jenë më të qartë, më të angazhuar dhe më të përkushtuar për ta ndryshuar këtë gjendje dhe këtë pozitë të Kosovës në të mirë të kombit shqiptar dhe të çështjes së tij të pazgjidhur në rajon. Përballja me Serbinë (nuk është punë e pakicës serbe në Kosovë) dhe miken e saj të madhe Rusinë për Kosovën do të vazhdojë. Për ne, shqiptarët, zbutja dhe heqja e këtyre kufizimeve të rënda, që iu kanë imponuar Kosovës nga Fuqitë e Mëdha dhe nga një klasë politike dhe institucionale e paaftë dhe e kapur, është interes dhe objektiv madhor kombëtar. Ndërtimi i një strategjie dhe i taktikave kombëtare për integrimin (ribashkimin) e kombit krahas integrimeve evropiane është më i domosdoshëm dhe më i mundshëm se kurrë më parë. Qendrat politike dhe shtetërore të kombit shqiptar duhet të bëjnë projekte dhe politika të reja në përputhje me rrethanat në rajon dhe botë për ta ecur përpara me të gjitha mjetet politike, diplomatike dhe demokratike çështjen shqiptare dhe zgjidhjen e saj të drejtë. Por, për të qenë të suksesshme mjetet dhe rrugët politike, diplomatike dhe demokratike (paqësore), Republika e Shqipërisë (e para) dhe Republika e Kosovës (e dyta) duhet të bëjnë më shumë për zhvillimin e tyre ekonomik, që do të rriste edhe fuqinë ushtarake, mbrojtëse të të dyja shteteve. Fuqia dhe qëndrueshmëria e këtyre dy shteteve do të reflektonte edhe në zhvillimin dhe fuqizimin e shqiptarëve nën pushtim. Paqja dhe qëndrueshmëria afatgjate dhe e përhershme në siujdhesën ilirike (ballkanike) mund të vendoset dhe do të vendoset vetëm atëherë kur të jetë zgjidhur çështja shqiptare dhe kur kombi shqiptar në Iliri ta ketë fuqinë ekonomike dhe ushtarake për t’i mbrojtur kufijtë e Shqipërisë së bashkuar në një shtet. Vetëm kështu do të “mbyteshin” ambiciet, pretendimet dhe oreksi shovinist i fqinjëve tanë, me të cilët shqiptarët duan të jetojnë në paqe dhe harmoni fqinjësore. Kështu do të “çliroheshin” edhe popujt fqinj nga shqiptarët dhe do të hapej një epokë e re e paqes, mirëkuptimit, bashkëpunimit, fqinjësisë së mirë dhe qëndrueshmërisë në Ballkan dhe Evropë. Populli më i lashtë në Evropë dhe më gjerë, populli shqiptar, me ribashkimin e tij dhe të Shqipërisë në një shtet të vetëm do të bënte një vepër të vyer, mbase më të rëndësishmen, për paqen dhe qëndrueshmërinë, për zhvillimin dhe përparimin, si dhe për fqinjësinë dhe mirëkuptimin e popujve në Iliri-Ballkan.   

___________________________
Shënime

[1] Shaban Sinani: «Kosova në gjeopolitikë», Tiranë, 1998, Shtëpia botuese «Dritëro», f. 245.
[2] Fjalori Enciklopedik Shqiptar, Tiranë, 1985, Akademia e Shkencave e RPSSH, f. 535
[3] Luan Përzhishta. Mbretëria Dardane, Botart, 2009, f. 26
[4] Xhuzepe Katapano, Thot-i fliste shqip, Botimet enciklopedike, Tiranë, 2007, f. 14
[5] Iliada, III, 38; VII, 89.)
[6] Edwin Jacques: SHQIPTARET – Historia e popullit shqiptar nga lashtesia derin ne ditet e sotme, fq.59,
[7] Spiro Konda. Shqiptarët dhe problemi pellazgjik, Tiranë 1964, f. 78)

[8] Akademia e Shkencave e Republikës së Shqipërisë: Kosova në vështrim enciklopedik, Tiranë, 1999, f. 77-78
[9] Selami Pulaha, L’autochtoneides Albanais en Kosova e le pretendu exode des Serbes a la fin du 17 siecle, Tirana, “8 Nëntori”, 1985
[10] A. Boue. La Turquie d’Europe. Vëll. IV. Paris, 1840, f. 427-428, cituar sipas librit “E vërteta mbi Kosovën dhe shqiptarët në Jugosllavi”, Tiranë 1990, f.99, Akademia e Shkencave e RPS të Shqipëia fq. 9
[11] Skender Rizaj, Kosova dhe shqiptarët dje, sot dhe nesër – Kosova and Albanians yesterday, today and tomorroë, Prishtinë, 1992, ribotim, f. 9

[12] Po aty
[13] Andromaqi Gjergji, Menyra e jeteses ne shekujt XIII-XX, Tirane 2002, fq.10,
[14] Noel Malcolm, Kosova një histori e shkurtër, Prishtinë, 2011. f. 144-145
[15] Cituar sipas  librit të Skender Rizajt “Shqiptarët dhe serbët në Kosovë”, Prishtinë, 1991, f.117-118
[16] Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, E vërteta mbi Kosovën dhe shqiptarët në Jugosllavi, Tiranë, 1990, f. 155 
[17] Kristo Frashëri, Historia e qytetërimit shqiptar, Tiranë, 2008, f. 208
[18] Nail Draga, Shqiptarët në Mal të Zi, gazeta Bujku, Prishtinë, 25-31.1.1997
[19] http:/www.albaniapress.com. Lufta e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit për mbrojtjen territoriale të Shqipërisë.html, e rigjetur më 1 maj 2013
[20] Sami Frashëri. Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet, Prishtinë 2009, f. 69.
[22] Abdullah A. Bytyci. Terrori shtetëror dhe gjenocidi serbo-malazias në Kosovë 1878 - 1991, Prishtinë, 2009, f. 72.
[23] Vladimir Dedier. Istorija Jugoslavije. Prosveta, Beograd, 1973. f. 351.
[24] H. Bajrami. Dëbimi dhe shpërngulja e shqiptarëve në Turqi (dokumente). Prishtinë, 1996, f. 26
[25] Vasa Çubriloviç. Ligjëratë e mbajtur në klubin kulturor serb në Beograd, më 7 mars 1937, cituar sipas veprës së përmendur, Hakif Bajrami, Dëbimi dhe shpërngulja…, f. 345-347
[26] Po aty…
[27] Hakif Bajrami, Dëbimi dhe shpërngulja e shqiptarëve në Turqi (Dokumente), Prishtinë, 1996, f. 325
[28] Limon Rushiti. Lëvizja Kaçake në Kosovë 1918 – 1928, Prishtinë, 1981, f. 135

[29] H. Bajrami. Aradha partizane “Bajram Curri”, Prishtinë, 1985, f. 35
[30] Lefter Nasi. Ripushtimi i Kosovës. Tiranë, 1994, f.100-101
[31] Kurtesh Salihu. Lindja, zhvillimi, pozita dhe aspektet e autonomitetit të Krahinës socialiste autonome të Kosovës në Jugosllavinë socialiste. Prishtinë, 1984, f. 39-40
[32] Arsim Bajrami. Sistemi kushtetues i Republikës së Kosovës. Prishtinë, 2011, f. 44

[33] Akademia e Shkencave e Republikës së Shqipërisë. Kosova në vështrim enciklopedik. Botimet TOENA, Tiranë, 1999, f. 121
[34] Selatin Novosella, Demaci-Lëvizja për bashkim, Shoqata e të burgosurëve politikë të Kosovës. Prishtinë, 2012, f. 370
[35] http://pashtriku.beepworld.de/demonstratat-1968-rigjetur më 22 qershor 2013
[36] Po aty
[37] www.forumishqiptar.com-rigjetur më 23 qershor 2013.
[38] http://www.albaniapress.com. Jusuf Gërvalla dhe LIRIA, e gjetur më 23 qershor 2013
[39] Akademia e shkencave e RPS të Shqipërisë, E vërteta mbi Kosovën dhe shqiptarët në Jugosllavi, Tiranë, 1990, f. 626 – 627
[40] Les Etats du monde. Paris, 1983, f. 38
[41] Gazeta Rilindja e 2 korrikut 1990
[42] Selatin Novosela, Demaci…, vepër e përmendur, f. 371
[43] Paskal Milo, Kosova nga Rambuje në pavarësi, botimet Toena, Tiranë, 2009, f. 109
[44] George fred Villiams, ambasador i SHBA-së në Greqi e Mal të Zi gjatë viteve 1913-1914. Cituar sipas librit të Jakup Krasniqit, Pavarësi dhe personalitete, Prishtinë, 2013, f. 24
[45] Zëri i Popullit, 30 shtator 1990. Cituar sipas librit të Halil Katanës, Tri dimensionet e Luftës Çlirimtare të Kosovës, Tiranë, 2002, f. 255
[46] Kadri Zeka, Tezat e Frontit Popullor, cit. sipas librit të Fazli Veliut, LPK-UÇK : një emblemë, një qëllim, Tiranë, 2001, f. 97
[47] Bedri Islami, E fshehta e hapur e Kosovës, Epoka e Re, Prishtinë, 2001, f. 91
[48] Jakup Krasniqi, Kthesa e madhe-Ushtria Çlirimtare e Kosovës, Prishtinë, 2006, f.143
[49] http://lajme.dervina.com/arcjive/arkivi.php?, e gjetur më 15 korrik 2013
[50] http://www.lpk-kosova.com/zik/arkivi_koment_05.html, e gjetur më 15 korrik 2013
[51] Viktor Meier, Fundi i Jugosllavisë-Goditja në Kosovë, Liria, Lubjanë, 2007, f. 11
[52] ttph://tribunashqiptare.net/ ?p=7899, e gjetur më 23 korrik 2013
[53] James Pettifer, Expresi i Kosovës, Prishtinë, 2004, f. 91
[54] Naim Balidemaj, Tragjedia kosovare-Rugova-Milosheviç, Prishtinë, 2001, f. 176
[55] Cituar sipas librit të Fazli Veliut, LPK-UÇK: Një emblemë, një qëllim, Tiranë, 2001, f. 129
[56] Naim Balidema, Vepër e cit, Tragjedia kosovare…, f. 177
[57] Po aty, f. 190
[58] Po aty, f. 182
[59] Po aty, f. 185
[60] Cituar sipas veprës së Jakup Krasniqit, Kthesa e madhe-Ushtria Çlirimtare e Kosovës, Prishtinë, 2002, f. 144
[61] Po aty, f. 194
[62] Halil Katana, Tri dimensionet e Luftës Çlirimtare të Kosovës, Tiranë, 2002, f. 64)
[63] www.shtime-komuna.org/…/Files/masakra_recakut…, e gjetur më 16 korrik 2013
[64] Cituar sipas librit të Halil Katanës, Tri dimensionet e Luftës Çlirimtare të Kosovës, Tiranë, 2002, f. 34-35)
[65] Jakup Krasniqi, Kthesa e madhe-Ushtria Çlirimtare e Kosovës, Prishtinë, 2006, f. 147
[66] Naim Balidemaj, Tragjedia kosovare…, vep. e cituar, f. 247
[67] Jasminka Udoviçki dhe James Ridgeway: Makthi etnik i Jugosllavisë, albin 1998, f. 235

[68] Paskal Milo, Ditari i një Ministri të jashtëm-Konflikti i Kosovës 1997-2001, Tiranë, 2009, f. 136-137
[69] Ramë Buja, Konferenca e Rambujes, Prishtinë, 2006, f. 62
[70] Henri Kisinxher, Diplomacia, Tiranë, 1999, f. 835

[71] http://www.shkoder.net/fjala/2003/rambuje.htm, e gjetur më 17 korrik 2013)
[72] http://it.groups.yahoo.com/group/albeuropa/message/21646, e gjetur më 17 korrik 2013
[73] Ismail Kadare,http://albanesitalia.blogspot.com/2009/03/i-madhi-kadare-neinterviste-per.html, e rigjetur më 17 korrik 2013
[74] http://iwpr.net/sq/report-news/analiz%AB-petric-hedh-drit%C3%AB-mbi-rambujen%C3AB, e gjetur më 17 korrik 2013
[75] Cituar sipas librit të Halil Katanës, Tri dimensionet e Luftës Çlirimtare të Kosovës, Tiranë, 2002, f. 231)


[76] Blerim Shala, Vitet e Kosovës 1998-1999, ZËRI, Prishtinë, 2003, f. 73
[77] Naim Balidemaj, vep e cituar, Tragjedia…, f. 281
[78] Paskal Milo, Kosova nga Rambuje në Pavarësi, Tiranë, 2009, f. 111)
[79] Qazim Tepshi, Kosova (Diplomacia imponuese), Toena, Tiranë, 1999, f. 134
[80] James Pettifer, Ekspresi i Kosovës, Prishtinë, 2004, f. 351
[81] Paskal Milo, vep e cituar, Kosova…, Tiranë, 2009, f. 115-116
[82] Bill Klinton, Ne luftën, ju paqen 1998-1999, Klinton për Kosovën, Tiranë, 2002, f. 143

[83] http://gazetadita.al/goxhaj-si-luftua-me-ne-frontin-e-uck-se-10-ushtarake-nga-gjermania/, e gjetur më 19 korrik 2013
[84] http://pashtriku-beepworld.de/files/Varremihesit e kosoves/kandiq djegia e kufomave nemackatic 3.4.09htm, e gjetur më 19 korrik 2013

[85] Enver Sopjani, Përmbledhje aktesh ndërkombëtare për Kosovën 1999-2004, Prishtinë, 2005, f. 102
[86] Enver Sopiani, vep e cituar, Përmbledhje…, f. 111
[87] Koço Danaj, Doktrina Klinton dhe shekulli XXI, Botimet ERIK, 2001, f. 78
[88] www.unmikonline.org/regulations/…/Res1244AL.B.pd., e gjetur më 25 korrik 2013)
[89] Noel Malcolm: Kosova një histori e shkurtër, Prishtinë, 2011, f. 412
[90] Alfred Moisiu: Kosova mes luftës dhe paqes, Tiranë, 2004, f. 121
[91] Shaban Sinani: Kosova në gjeopolitikë, Tiranë, 1998, f. 166
[92] Paskal Milo, Kosova nga Rambuje në Pavarësi, Tiranë, 2009, f. 151
[93] Alfred Moisiu: Kosova mes luftës dhe paqes, Tiranë, 2004, f. 118
[94] Sadri Fetiu: Udhëkryqet e Kosovës, Prishtinë, 2005, f. 47
[96] Jakup Krasniqi: Pavarësia si kompromis, Prishtinë, 2010, f. 29
[98] Po aty
[99] Po aty
[100] Paskal Milo: Ditari i një Ministri të jashtëm – Konflikti në Kosovë, Tiranë, 2009, f. 287

[102] http://www.crisisgroup.org//media/Files/europe/155 collapse in kosovo albanian, e gjetur më 14 gusht 2013
[103] Fetnete Ramosaj, Organizatat ekstremiste serbe në Kosovë, Prishtinë, 2013, f. 84
[106] http://www.evropaelire.org/content/article/1016563.html, e rigjetur më 14 gusht 2013 

[107] http://lajme.dervina.com/archive/2782-3860:3/fjalim i deputetit xhevat bislimi-në kuvendin-e kosovës.html, e rigjetur më 15 gusht 2013

[108] http://www.albasoul.com/vjeter/modules.php?op=modload&file=article&sid=1795, e rigjetur më 18 gusht 2013

[109] Hysen Matoshi: Hapësira etnike e kulturore shqiptare dhe kasha ortodokse serbe, Shkup, Prishtinë, Tiranë, 2012, f. 47

[110] http://.serbija.gov.rs/Kosovo-metohija/?id=19933, e rigjetur më 18 gusht 2013
[111] Po aty
[112] Po aty
[113] Po aty
[114] Ibrahim Gashi, Kosova–Rruga tek Pavarësia, Prishtinë, 2012, f. 98
[115] Cituar sipas librit të I. Gashit: Kosova–Rruga tek Pavarësia, Prishtinë, 2012, f. 25
[116] http://www.trepca.net/politike/050613 raporti i kai aides.htm, e gjetur më 18 gusht 2013
[119] Po aty
[120] Po aty
[121] Po aty
[122] http://www.unosek.org/docref/kaiEidereport.pdf, e gjetur më 18 gusht 2013

[123] Po aty
[124] Po aty
[125] http://www.unosek.org/docref/2005-10-07– Contact Group – Ten Guiding principles for Ahtisaari – Albanian.pdf, e gjetur më 19 gusht 2013
[126] Po aty
[127] Po aty
[128] Shaban Sinani: Kosova në gjeopolitikë, Tiranë, 1998, f. 167
[129] Jakup Krasniqi, Pavarësia si kompromis, Prishtinë, 2010, f. 94
[130] http://www.albaniapress.com/lajme/3177/fjalim-i-deputetit-xhevat-bislimi-ne-kuvendin-e-kosoves.html, e gjetur më 20 gusht 2013 
[131] Jakup Krasniqi, Pavarësia si kompromis, Prishtinë, 2010, f. 95
[132] Akademia e Shkencave dhe e Arteve e kosovës, Kosova shtet  i pavarur dhe Sovran, Prishtinë 2006, f. 67
[133] http://www.evropaelire.org/content/article/995340.html, e gjetur më 21 gusht 2013 
[134]http://www.albaniapress.com/lajme/3177/fjalim-i-deputetit-xhevat-bislimi-ne-kuvendin-e-kosoves.html, e gjetur më 21 gusht 2013

[136] Ibrahim Gashi: Kosova – Rruga tek pavarësia, Prishtinë, 2012, f. 69

[137] http://www.albaniapress.com/lajme/3177/fjalim-i-deputetit-xhevat-bislimi-ne-kuvendin-e-kosoves.html, e gjetur më 22 gusht 2013

[139] Arsim Bajrami: Sistemi kushtetues i Republikës së Kosovës, Prishtinë 20011, f. 120
[140] http://m.gazetaexpress.com/lajmi/109484, e gjetur më 23 gusht 2013 

[142] http://www.radiokosovaelire.com/archive.php?nav=40,1&id=611, e rigjetur më 24 gusht 2013
[143] Po aty
[144] http://www.alb-net.com/pipermail/albsa-info/2001-November/002478.html, e rigjetur më 25 gusht 2013
[145] Ibrahim Gashi: Kosova – Rruga tek pavarësia, Prishtinë, 2012, f. 120
[146] http://www.osce.org/kosova/38260, e rigjetur më 25 gusht 2013 

[147] James Pettifer, Ekspresi i Kosovës, Prishtinë 2004, f. 351
[148] IPMAGAZINË, revistë javore, nr. 27/11.9.2013, Kosovë, f. 16
[149] Paskal Milo, Kosova nga Rambuje në Pavarësi, Tiranë, 2009, f. 207
[150] Ibrahim Gashi, Kosova – rruga tek pavarësia, Prishtinë, 2012, f. 102
[151] http://www,fiq-ci.org/repository/docs/Zbatimi_politik_i_ligjit_ne_Kosove.pdf, e rigjetur më 29 gusht 2013
[152] http://www.lpk-kosova.com/lajme/lajme_korrik_2008.html, e rigjetur më 5 shtator 2013 

[153] http://www.esat.stavileci.com/index.php/intervista, e gjetur më 5 shtator 2013
[154] Dy vjet të Kushtetutës së Republikës së Kosovës, botim i Kuvendit të Kosovës, Prishtinë, 2010, f. 128
[155] Sylë Arifi: Kosova shtet i mbikëqyrur, Prishtinë, 2008, f. 271
[157] http://pashtriku.beepworld.de/files/Kosova_2011/prill_11/3-10.11/xhevat_bislimi_inmik_eulex_8.4.11.htm, e rigjetur më 5 shtator 2013
[158] http://www.esat.stavileci.com/index.php/artikujt/167-kosoven-e-kercenon-rreziku-qe-ne-vend-se-te-krijoje-shtetin-e-se-drejtes, e gjetur më 5 shtator 2013

[159] http://iksweb.org/Photos/Publikimet/Images/Kush_%C3%ABsht%C3%AB_Shefi_/kush_eshte_shefi.pdf, e rigjetur më 6 shtator 2013
[160] http://www.kohaditore.com/?page=1.13.114745, e rigjetut më 6 shtator 2013
[161] Jame Pettifer, Ushtria Çlirimtare e Kosoves, Tiranë, 2013, f.257-258

[162] http://www.zemrashqiptare.net/neës/id_14925/Hilmi-Sara%C3%A7i:-%C3%87far%C3%AB-efektesh-solli-privatizimi-(AKM-ja)-n%C3%AB-Kosov%C3%AB?.html, e gjetur më 7 shtator 2013
[166] http://www.kosova.com/artikulli/90393, e rigjetur më 10 shtator 2013

[168] Po aty
[169] www.iksweb.org, e rigjetur më 12 shtator 2013
[170] http://www.lajmishqip.com/?p=406, e gjetur më 12 shtator

[172] Akademia e Shkencave dhe e Arteve e kosovës, Kosova shtet i pavarur dhe Sovran, Prishtinë 2006, f. 85

[174] http://pashtriku.beepworld.de/files/kosovaneudhekryq%6008/nentor08/faton_mehmetaj_mitrovica_spastrim_etnik_09.11.08htm, e gjetur më 29 shtator 2013
[176] ilyriapress.com/demaçi-serbia-gradualisht-po-krijon-republika-srpska-ne-kosove/l, e gjetur më 15 shtator 2013

[180] http://www.rrokum.tv/?page=1,23,3676, e gjetur më 16 tetor 2013
[181] Jonuz Abdullai, Politika dhe politikat publike, Tetovë, 2010
[182] http://tribunashqiptare.net/?p=14217, e gjetur më 18 tetor 2013
[184] http://www.facebook.com/note.php?note_id=10151423180400888, e gjetur më 23 tetor 2013
[188] http://m.koha.net/lajmet/168006/9ap0jQkVIp#.Up-BdzdDF6s.facebook
[189] http://www.shqiperianatyrale.com/index.php?option=com_content&view=article&id=3788:vetvendosja-kosova-duhet-te-kushtezoje-bisedimet-me-luginen-e-presheves&catid=1:latest-news&Itemid=18, e gjetur më 15 nëntor 2013
[191] http://www.zeri.info/artikulli/20921/ëilhelm-shqiptaret-ne-lugine-jane-te-diskriminuar, e gjetur më 15 nëntor 2013


BIBLIOGRAFIA


Alfred Moisiu: Kosova mes luftës dhe paqes, Tiranë, 2004,
Abdullah A. Bytyçi. Terrori shtetëror dhe gjenocidi serbo-malazias në Kosovë 1878 - 1991, Prishtinë, 2009,
A. Boue. La Turquie d’Europe. Vëll. IV. Paris, 1840,  “E vërteta mbi Kosovën dhe shqiptarët në Jugosllavi”, Tiranë 1990, , Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë
Akademia e Shkencave e Republikës së Shqipërisë: Kosova në vështrim enciklopedik, Tiranë, 1999,
Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, E vërteta mbi Kosovën dhe shqiptarët në Jugosllavi, Tiranë, 1990,
Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, Kosova shtet i pavarur dhe Sovran, Prishtinë 2006, f. 67
Andromaqi Gjergji, “Mënyra e jetesës në shekujt XIII–XX”, Tiranë 2002,
Arsim Bajrami. Sistemi kushtetues i Republikës së Kosovës. Prishtinë, 2011
Bill Klinton, Ne luftën, ju paqen 1998-1999, Klinton për Kosovën, Tiranë, 2002,
Blerim Shala, Vitet e Kosovës 1998-1999, ZËRI, Prishtinë, 2003,
Edwin Jacques : "SHQIPTARËT- Historia e popullit shqiptar nga lashtësia deri në ditët e sotme"
Enver Sopjani, Përmbledhje aktesh ndërkombëtare për Kosovën 1999-2004, Prishtinë, 2005,
Fazli Veliu, LPK-UÇK: Një emblemë, një qëllim, Tiranë, 2001,
Fetnete Ramosaj, Organizatat ekstremiste serbe në Kosovë, Prishtinë, 2013,
George fred Villiams, ambasador i SHBA-së në Greqi e Mal të Zi gjatë viteve 1913-1914. ,
Hysen Matoshi: Hapësira etnike e kulturore shqiptare dhe kasha ortodokse serbe, Shkup, Prishtinë, Tiranë, 2012,
Henri Kisinxher, Diplomacia, Tiranë, 1999, 
H. Bajrami. Dëbimi dhe shpërngulja e shqiptarëve në Turqi (dokumente). Prishtinë, 1996,
Halil Katana, Tri dimensionet e Luftës Çlirimtare të Kosovës, Tiranë, 2002,
Ibrahim Gashi, Kosova–Rruga tek Pavarësia, Prishtinë, 2012,
Iliada, III, 38; VII, 89.)
James Pettifer, Expresi i Kosovës, Prishtinë, 2004,
Jakup Krasniqi, Kthesa e madhe-Ushtria Çlirimtare e Kosovës, Prishtinë, 2006,
Jasminka Udoviçki dhe James Ridgeëay: Makthi etnik i Jugosllavisë, albin 1998,
Jonuz Abdullai, Politika dhe politikat publike, Tetovë, 2010
Koço Danaj, Doktrina Klinton dhe shekulli XXI, Botimet ERIK, 2001,
Kristo Frashëri, Historia e qytetërimit shqiptar, Tiranë, 2008,
Kurtesh Salihu. Lindja, zhvillimi, pozita dhe aspektet e autonomitetit të Krahinës socialiste autonome të Kosovës në Jugosllavinë socialiste. -Prishtinë, 1984,
Luan Përzhishta. Mbretëria Dardane, Botart, 2009,
Lefter Nasi. Ripushtimi i Kosovës. Tiranë, 1994,
Limon Rushiti. Lëvizja Kaçake në Kosovë 1918 – 1928, Prishtinë, 1981                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           
Les Etats du monde. Paris, 1983,
Muhamet Tërnava, Popullsia e Kosovës gjatë shekujve XIV-XVI, Prishtinë, 1995)
Noel Malcolm, Kosova një histori e shkurtër, Prishtinë, 2011.
Naim Balidemaj, Tragjedia kosovare-Rugova-Milosheviç, Prishtinë, 2001,
Paskal Milo, Kosova nga Rambuje në pavarësi, botimet Toena, Tiranë, 2009
Paskal Milo-Konflikti i Kosovës 1997-2001, Tiranë, 2009
Qazim Tepshi, Kosova (Diplomacia imponuese), Toena, Tiranë, 1999,
Ramë Buja, Konferenca e Rambujes, Prishtinë, 2006,
Skender Rizaj, dhe shqiptarët dje, sot dhe nesër – Kosova and Albanians yesterday, today and tomorroë, Prishtinë, 1992, ribotim, f. 9
Selami Pulaha, L’autochtoneides Albanais en Kosova e le pretendu exode des Serbes a la fin du 17 siecle, Tirana, “8 Nëntori”, 1985
Sami Frashëri. Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet, Prishtinë 2009,
Selatin Novosella, Demaci-Lëvizja për bashkim, Shoqata e të burgosurëve politikë të Kosovës. Prishtinë, 2012,
Sadri Fetiu: Udhëkryqet e Kosovës, Prishtinë, 2005,
Shaban Sinani: Kosova në gjeopolitikë, Tiranë, 1998,
Vladimir Dedier. Istorija Jugoslavije. Prosveta, Beograd, 1973. 
Vasa Çubriloviç. Ligjëratë e mbajtur në klubin kulturor serb në Beograd, më 7 mars 1937,
Xhuzepe Katapano, Thot-i fliste shqip, Botimet enciklopedike, Tiranë, 2007

Burimet nga interneti:

http://gazetadita.al/goxhaj-si-luftua-me-ne-frontin-e-uck-se-10-ushtarake-nga-gjermania/, e gjetur më 19 korrik 2013
http://pashtriku-beepworld.de/files/Varremihesit e kosoves/kandiq djegia e kufomave nemackatic 3.4.09htm, e gjetur më 19 korrik 2013
http://www.albaniapress.com. Jusuf Gërvalla dhe LIRIA, e gjetur më 23 qershor 2013
http://pashtriku.beepworld.de/demonstratat-1968-rigjetur më 22 qershor 2013)
http:/www.albaniapress.com. Lufta e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit për mbrojtjen territoriale të Shqipërisë.html, e rigjetur më 1 maj 2013)
www.unmikonline.org/regulations/…/Res1244AL.B.pd., e gjetur më 25 korrik 2013)
http://www.crisisgroup.org//media/Files/europe/155 collapse in kosovo albanian, e gjetur më 14 gusht 2013)
http://.serbija.gov.rs/Kosovo-metohija/?id=19933, e rigjetur më 18 gusht 2013)
http://www.trepca.net/politike/050613 raporti i kai aides.htm, e gjetur më 18 gusht 2013
http://www,fiq-ci.org/repository/docs/Zbatimi_politik_i_ligjit_ne_Kosove.pdf, e rigjetur më 29 gusht 2013
http://www.kosova.com/artikulli/90393, e rigjetur më 10 shtator 2013
www.iksweb.org, e rigjetur më 12 shtator 2013
http://wwwlajmishqip.com/?p=406, e gjetur më 12 shtator
http://pashtriku.beepëorld.de/files/kosovaneudhekryq%6008/nentor08/faton_mehmetaj_mitrovica_spastrim_etnik_09.11.08htm, e gjetur më 29 shtator 2013)
http://tribunashqiptare.net/?p=14217, e gjetur më 18 tetor 2013
http://www.rrokum.tv/?page=1,23,3676, e gjetur më 16 tetor 2013
Gazeta dhe revista

IPMAGAZINË, revistë javore, nr. 27/11.9.2013, Kosovë, f. 16
Nail Draga, Shqiptarët në Mal të Zi, gazeta Bujku, Prishtinë, 25-31.1.1997
Gazeta Rilindja e 2 korrikut 1990